Практикум по статистике. (2 издание). Тащкент изд. «Iqtisod-moliya»

Hisoblang: Hisobot davrida zavod tomonidan yalpi ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatini.

Yechimi:

YAICH

 S_m  S_x  Bar_x.m  NoICHm  NM.X  Zm.q  I / Ch_q

=340+62+15+110+2+8+(-5)=532 mln so’m.

Hisobot yilida zavodning yalpi ishlab chiqargan mahsulotlari qiymati 532 mln so’mni tashkil etgan.

Qishloq xo’jaligi tarmog’i mahsulotlari

Qishloq xo’jaligi tarmog’ida ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar qiymati quyidagicha ifoda etiladi:

1. 
   Dehqonchilik mahsulotlari qiymati;
   
2. 
   Chorvachilik mahsulotlari qiymati;
   
3. 
   Qishloq xo’jaligiga xizmat ko’rsatish qiymati.
   

1. 
   Dehqonchilik mahsulotlari qiymati tarkibiga:
   

1. 
   Joriy yilda olingan hosilning qiymati;
   
2. 
   Mevali daraxtzorlarni yaratish va parvarish qilish xarajatlari;
   
3. 
   Tugallanmagan ishlab chiqarish qiymati.
   

2. 
   Chorvachilik mahsulotlari tarkibiga:
   

1. 
   Mollarni boqish natijasida olinadigan mahsulotlar qiymati;
   
2. 
   Mollarni o’stirish natijasida olinadigan mahsulotlar qiymati; II.3.Baliqlarni urchitish (ko’paytirish) va asalarichilik mahsulotlari qiymati.
   

3. 
   Qishloq xo’jaligiga xizmat ko’rsatish qiymati:
   

1. 
   Yerlarning holatini yaxshilash va yerlarga kimyoviy xizmatlar ko’rsatuvchi tashkilotlar xizmatlarining qiymati;
   
2. 
   Irrigatsiya va meloratsiya xizmatlari qiymati;
   

3. 
   Zootexnik va veterenariya xizmatlari qiymati kiritiladi.
   

Dehqonchilikning natura mahsulotlari tarkibi, bu yalpi hosil va hosildorlik, chorvachilikda esa mahsulot hajmi va mollarning mahsuldorligidan iborat.

Dehqonchilik mahsulotlari yalpi hosilining vaqt ichida (bir xil turdagi mahsulot) o’zgarishini quyidagi indekslardan foydalanib o’rganamiz:

yalpi hosil umumiy indeksi quyidagiga teng:

_{I  } EH₁  EM _{1 ,}

^yah _ EH  EM

0 0
bu yerda: EH₁, EH₀ – joriy va bazis davridagi mahsulot turlari bo’yicha o’rtacha hosildorlik;

EM₁, EM₀ – joriy va bazis davrdagi ekin maydoni;

Yalpi hosil indeksining o’zgarish sabablarini aniqlashda, unga ta’sir etuvchi omillar tarkibi tahlil qilinadi:

1. 
   hosildorlikning doimiy tarkibli indeksi:
   

_{I  } EH₁  EM _{1 ,}

^yah _ EH  EM

0 1

2. 
   yalpi hosilni o’zgarishiga ta’sir etuvchi navbatdagi omil bu ekinlar maydoni uning o’zgarishi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
   

^I em ^

_ EM <sub>1

</sub> EM

0

d) bundan tashqari yalpi hosilni o’zgarishiga ekinlar maydonining tarkibini o’zgarishi ham ta’sir etadi.

^I e.m.t

_{ } EM ₁ EH <sub>0

</sub> EM <sub>1

: </sub> EM ₀ EH <sub>0

</sub> EM ₀

Bir turdagi ekinlarning o’rtacha hosildorligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi.

_{I  EH 1  } EM ₁  EH_{1 : } EM ₀  EH _{0 .}

^EH 0

_ EM <sub>1

</sub> EM ₀

Indekslarni o’zaro bog’liqligi asosida, yalpi hosilni o’zgarishini tekshirish mumkin.

^I yah ^{ I} h ^{ I}em ^{ I}emt

2. 
   misol. Ekin turlari va maydoni haqida quyidagi shartli ma’lumotlar keltirilgan:
   

Ekin turlari	Ekin maydoni (ga)		O’rtacha hosildorlik (s/ga)
	Bazis davr	Hisobot davri	Bazis davr	Hisobot davri
Bug’doy	11270	11481	27.8	27.3
Arpa	860	903	10.0	14.4
Sholi	766	1190	24.2	28.4

Berilgan ma’lumotlar bo’yicha aniqlang:

1. 
   don mahsulotlari yalpi hosili hajmining o’zgarishini;
   
2. 
   yalpi hosil o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar:
   
   1. 
      ekin maydonini;
      
   2. 
      hosildorlikni;
      

d) ekin maydonining tarkibi o’zgirishi hisobidan o’zgarishini;

3. 
   o’rtacha hosildorlikni.
   

Yechimi:

Yalpi xosilni hisobot yilida bazis yiliga nisbatan o’zgarishi quyidagiga teng:

_{I  } EX ₁ EM <sub>1

</sub> 11481 27,3  903 14,4  1190  28,4 _

^Yah _ EX EM

0 0

27,8 11270  10  860  24,2  766

_ 31343,13  130032  33796 _{ 1,058 yoki105,8%}

313306  18600  18537,2

Don ekinlarining yalpi hosili hisobot davrida bazis davriga nisbatan 5.8 %ga oshgan.

1. 
   Ekin maydonlari hajmi indeksi quyidagiga teng:
   

^I ем ^

_ EM <sub>1

</sub> EM ₀

 ¹³⁵⁷⁴  1,052 _,

12896

ekin maydonlari 5,2 % ga oshgan;

2. 
   Yalpi hosilni hosildorlik hisobiga o’zgarishi
   

_{I  } ^EX₁^EM_{1 } 360230 _ 360230 _

óàhh

_ EX

₀EM₁

27,8 11481  10,0  903  24,2 1190

284729  9030  28798

 ³⁶⁰²³⁰  1,117 yoki111,74. 322557

Yalpi hosil, hosildorlik hisobiga 11,70 % ga oshgan.

d) Ekin maydonining tarkibi hisobiga o’zgarishi

1. 
   _{ }EM₁EH₀
   

_{: }EM ₀ EH₀

 ³²²⁵⁵⁷ : ³⁴⁰⁴⁴³  23,76  26,4  0,90 yoki90.0% _.

emh _EM

1

_EM ₀

13574 12896

Statistik tahlil shuni ko’rsatadiki yalpi hosil ekin maydoni hisobiga 5,2%, hosildorlik - 11,7% oshgan, lekin ekin maydonlarining tarkibi hisobiga 10% kamaygan.

Indekslarni o’zaro bog’liqligi asosida yalpi hosilni o’zgarishini aniqlaymiz:

yah h eh emt

_I ^ _I ^ _I ^ _I ^ 1,052 ^. 1,117 ^. 0,90 =1,058

O’rtacha hosildorlikning o’zgarishi teng:

0
_{I } EH<sub>1


 </sub> EH₁  EM _{1 : } EH ₀  EM ₀


 ³⁶⁰²³⁰ : ³⁴⁰⁴⁴³  26,5 : 26,4 

^h EH

_ EM _{1 } EM ₀

13574 12896

 1,0037 yoki100,4%
nisbatan 0,4% oshgan.

O’rtacha hosildorlik joriy yilida bazis yiliga

Qurilish mahsuloti. Qurilish tarmog’ining mahsulotlari quyidagilardan tashkil topadi:

1. 
   qurilish montaj ishlari qiymati;
   
2. 
   qurilish ob’yektlariga taaluqli bo’lgan geologik qidiruv ishlari qiymati;
   
3. 
   qurilish ob’yektiga taalluqli loyiha ishlari qiymati;
   
4. 
   qurilish ob’yektiga taalluqli bo’lgan irrigatsiya va melioratsiya ishlari qiymati;
   
5. 
   imorat va inshootlarni joriy va kapital ta’mirlash qiymati.
   

2. 
   misol. Hisobot davri uchun qurilish tashkiloti bo’yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilgan (ming so’m):
   

1. 
   Bajarilgan qurilish montaj ishlari 9300
   
2. 
   Qurilish smetasida ko’rsatilgan, uskunalarni o’rnatish qiymati 1050
   
3. 
   Imorat va inshootlarni joriy va kapital ta’mirlash 280
   
4. 
   Bog’ va boshqa ko’p yillik ekinlarni ekish uchun xarajatlar 30
   
5. 
   Asosiy fondlar qiymatini oshirmaydigan boshqa xarajatlar. 40
   

Qurilish tashkilotining mahsulotini va asosiy kapitalga investitsiya hajmini aniqlang.
Yechimi:

Qurilish tashkilotning mahsuloti: 9300 + 280 = 9580 ming so’m.

Asosiy kapitalga qilingan investitsiya hajmi: 9300+1050+30+40 = 10420 ming so’m.
Mustaqil ishlash uchun masalalar

1. 
   masala. Hisobot davrida poyafzal fabrikasi tomonidan 2500 juft poyafzal, har bir jufti 95 ming so’mdan sotildi. Shuningdek, korxona tomonidan bolalar uyiga 1500 ming so’mlik mahsulot taqdim etildi. Bazis davrida ishlab chiqarilgan zaxiradagi tayyor mahsulotlaridan 150 juft poyafzal har birini 95 ming so’mdan sotildi. Bazis davrida har bir juft poyafzal 82 ming so’mdan sotildi. 2000 ming so’mlik mahsulot ishchilarga ish haqi o’rniga berildi.
   

Poyafzal fabrikasining yalpi mahsulotini hisoblang.

2. 
   masala. Hisobot yili yengil sanoat korxonalarida 380 mln so’mlik mahsulot ishlab chiqarilgan va sotilgan. Shu davr ichida barter usulida 47 mln so’mlik mahsulot ayirboshlandi. Tugallanmagan ishlab chiqarishning qiymati yil boshiga 9 mln so’m, yil oxiriga 12 mln so’mhi tashkil etdi. Sanoat korxonalari chetga sanoat harakteridagi 23 mln so’mlik xizmat ko’rsatishdi.
   

Hisobot yilida mahsulotni yalpi ishlab chiqarish hajmini aniqlang.

3. 
   masala. Joriy yilda viloyatdagi yengil sanoat korxonalari tomonidan 700 mln so’mlik tayyor mahsulot sotildi. Bundan tashqari barter bo’yicha ayirboshlangan mahsulot qiymati 95 mln so’m. To’liq texnologik jarayonga ega bo’lmagan mahsulot yil boshiga 75 mln so’m, yil oxiriga 91 mln so’mni tashkil etgan. Ishchilarga mehnat haqi o’rniga 30 mln so’mlik mahsulot berilgan.
   

Joriy yilda viloyatdagi yengil sanoat korxonalarining mahsulot va xizmatlarni qiymatihi aniqlang.

4. 
   masala. Metallurgiya korxonasining iqtisodiy faoliyati bo’yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilgan. (mln so’m):
   

Ko’rsatkichlar	Bazis davr	Joriy davr
Sotilgan tayyor mahsulot	5400	6100
Barter bo’yicha ayirboshlangan mahsulot	1400	650
Tugallanmagan ishlab chiqarish - yil boshiga	614	945
- yil oxiriga	580	700
Chetga ko’rsatilgan sanoat xarakteridagi xizmatlar	800	340
Jihozlarni kapital ta’mirlash	450	960

Aniqlang:

1. 
   bazis va joriy davrlarda yalpi ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatini;
   
2. 
   yalpi ishlab chiqarilgan mahsulotlar tarkibini;
   
3. 
   yalpi ishlab chiqarilgan mahsulotlar dinamikasini.
   

5. 
   masala. Kimyo mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonaning faoliyati bo’yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilgan (joriy baholarda mln so’m)
   

Ko’rsatkichlar	Bazis davr	Joriy davr
Sotilgan tayyor mahsulot va yarim tayyor mahsulot	160	250
Sanoat xarakteridagi ko’rsatilgan xizmatlar	40	48
Tayyor mahsulot va yarim fabrikatlarni barter bo’yicha ayirboshlash	15	12
Ishlab chiqarish bo’linmalariga berilgan mahsulotlar	60	84
Ishchilarga natura ko’rinishidagi mehnat haqi	2	1
Tugallanmagan ishlab chiqarish: -yil boshiga -yil oxiriga	7 11	21 16
Zaxiradagi tayyor mahsulotlar -yil boshiga -yil oxiriga	90 65	45 40

Aniqlang:

1. 
   Har bir yil bo’yicha sanoat korxonasining yalpi mahsulotini;
   
2. 
   yalpi ishlab chiqarishning salmog’ini va uni o’zgarishini.
   

6–masala. Mashinasozlik korxonasi joriy yilning mart oyida 73 mln so’mlik mahsulot sotgan. Bundan tashqari 50 mln so’mlik yarim tayyor mahsulot ishlab chiqilgan va sotilgan. Shu vaqt ichida korxona tomonidan chetga sanoat xarakteridagi 75 mln so’mlik xizmat ko’rsatilgan.

Korxonaning mart oyidagi mahsulotlari va xizmatlari qiymatini aniqlang.

7–masala. Hisobot yili avtomobil zavodi tomonidan 660 mln so’mlik mahsulot sotilgan. Shundan zaxiradagi tayyor mahsulotni sotish natijasida 120 mln so’m olingan. Shuni takidlash joizki zaxiradagi tayyor mahsulotlar qiymati joriy yili bazis yilga nisbatan 20 % oshdi.

Avtomobil zavodining mahsulotlari va xizmatlari qiymatini aniqlang.

8. 
   masala. Tumandagi fermer xo’jaliklari bo’yicha don ekinlarining hosildorligi haqida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan:
   

Don ekinlari turi	Ekin maydoni, ga		Hosildorlik, s/ga
	Bazis davr	Joriy davri	Bazis davr	Joriy davri
	2200	2400	40	44
Bug’doy Arpa Suli	3300 4500	2500 500	28 26	37 28
Jami

Aniqlang:

1. 
   hosildorlikning alohida indekslarini;
   
2. 
   hosildorlikning umumiy (o’zgaruvchan va doimiy tarkibli, tarkibiy siljishi) indekslarini.
   

8. 
   masala. Hisobot davri uchun qurilish tashkiloti bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan, (ming so’m):
   

1. 
   bajarilgan qurilish-montaj ishlari 9300
   
2. 
   qurilish smetasida ko’rsatilgan uskunalarni o’rnatish qiymati 1050
   
3. 
   inshootlarni joriy va kapital ta’mirlash ishlari qiymati 280
   

Berilgan ma’lumotlar asosida qurilish tashkiloti mahsulotining hajmini aniqlang.

8. 
   masala. Tuman bo’yicha quyidagi ma’lumotlar keltirilgan:
   

Ekin turlari	Ekin maydoni, ga		O’rtacha hosildorlik, s/ga
	Bazis davri	Hisobot davri	Bazis davri	Hisobot davri
Bug’doy	11270	11481	27.8	27.3
Arpa	860	903	10.0	14.4
Sholi	766	1190	24.2	28.4

Aniqlang:

1. 
   don mahsulotlarining yalpi hosilini;
   
2. 
   yalpi hosilning mutlaq o’zgarishini;
   
3. 
   yalpi hosilni o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni;
   
4. 
   o’rtacha hosildorlikni mutloq va nisbiy o’zgarishlarini.
   

8. 
   masala. Femer xo’jaligida ishlab chiqarilgan qishloq ho’jaligi mahsulotlari qiymati to’g’risida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan (mlnso’m):
   

Mahsulot turi	Yil davomida ishlab chiqarilgan	Sotilgan	O’z ehtiyoji uchun foydala- nilgan	Mehnat haqi ko’rini- shida berilgan	Yil oxiriga qoldiq
Donli ekinlar	260	132	2	126
Kartoshka va sabzavotlar Kungaboqar Yem-hashak ekinlari Mevalar Shu jumladan Gilos	280 160 200 195 80	120 195	66 160 150 42 30	72 73	22 50
Sut Tuxum Pista yog’i Organik o’g’it	380 165 100 2	210 140 80	68 10 2	102 15 20

Aniqlang:

1. 
   dehqonchilik mahsulotlari qiymatini;
   
2. 
   chorvachilik mahsulotlari qiymatini;
   
3. 
   qishloq ho’jaligi mahsulotlari qiymatini;
   
4. 
   ishlab chiqarilgan sanoat mahsuloti qiymatni;
   
5. 
   sotilgan tovarlar qiymatini.