Популяциянинг экологияси

Populyatsiyaning soni va zichligi.
Populyatsiyaning soni – ma’lum territoriyadagi umumiy sonini mikdori. Populyatsiyaning soni xech vakt bir xil kolmay, u doim uzgarib turadi. Populyatsiyaning soni turni kupayishiga (serpushtligiga) va ulishiga boglik. Kupayish jarayonida populyatsiya soni usadi, ulganda kamayadi.
Populyatsiyaning zichligi ma’lum maydondagi son mikdori yo ki bulmasa mikdori bilan belgilanadi. Masalan: 1 ga maydonga 150 ta karagay yoki 1 kub.m suvda 0,5 g siklop populyatsiyani zichligini kursatadi. Populyatsiya zichligi xam uzgaruvchan.
Kup xayvonlar, ayniksa kushlar xarakatchan bulganligi uchun ular katta territoriyalarda tez tarkalib, anik chegaraga bulmagan keng arealga ega buladi. Sekin xarakat kiluvchi suvda va kurukda yashovchilar, mollyuskalar, toshbakalar tarkalish maydoni uncha katta bulmay, arealini anikrok chegarali buladi.
Ba’zi xayvonlarni (olmaxon, kuyon, kushlar, xasharotlar) populyatsiyasini dinamikasi ozukani yetarli bulishiga boglik. Ba’zan populyatsiya sonini uzgarishi anik bulmaydi, ammo tabiatda biron turni populyatsiya soni bir xil kolmaydi, xatto kiska muddatda xam. Bu abiotik va biotik omillarni ta’siriga, usish va kupayishiga, rivojlanish tezligiga, ulishiga boglik. Masalan, poliz kungizi, karadrinada.
Ammo populyatsiya sonining uzgarishini chegarasi bor. Boshka biologik tizimlar sigari populyatsiya xam uz-uzini boshkarish xususiyatiga ega. Xar bir tur populyatsiyasini zichligini yukori va pastki chegarasi bor, undan chetga chika olmaydi. Agar kulay sharoit bulsa populyatsiya zichligi optimal darajada buladi, biroz uzgarishi mumkin. Shunga karamasdan mayda xayvonlar (xasharotlarda, kushlarda, sichkonlarda) sonining mavsumiy uzgarishi sezilarli darajada bulishi mumkin. Masalan: kemiruvchi sichkonlarda bir mavsum davomida uning soni 300-500 marta, xasharotlarda 1300-1500 marta oshadi. Xayvonlar sonini bunday uzgarishini sababi xar xil bulishi mumkin. Albatta tabiatda populyatsiya soni oshgach, keyin u yana kamayib ketishi mumkin (ovkat yetmasligi, parazit yoki yirtkichlari kupayishi va boshka sabablar tufayli).
Xayvonlar sonini kupayishi davriy bulmagan va davriy xarakterga ega buladi. Xayvonlar kupayishini davriy bulmagan xarakterda bulishiga Avstraliyada kuyonlarni kupayib ketishi yoki Yevropa, Osiyo mamlakatda kolorada kungizini kupayishini misol keltirish mumkin.
Populyatsiya sonini davriy uzgarishiga xar necha yilda biron tur sonini kupayib ketishi yoki mavsumiy kupayishi kiradi. Xar 4 yilda leminglar (kemiruvchilar), shimol tulkisi, karadrina kupayib turadi. Ba’zi xayvonlarda mavsumiy kupayish buladi (poliz kungizi, kushlar). Bu – kuchayishni oxirida yosh xayvonlarni paydo bulishiga boglik.