Pollinoz. Etiologiya, patogenez, diagnostika, zamonaviy davolash usullari va profilaktikasi

I davr — bahorgi, eng qisqa davr (mart oyi oxiri-aprel boshi): 1 sm havoda 600-700 chang zarralari mavjud bo’lib, bunda asosan daraxtlar gullashi rol o’ynaydi. Eng ko’pi — terak, keyin shumtol, zarang va majnuntol va b.
II davr — bahorgi-yozgi davr may oyining ikkinchi yarmidan iyun oxirigacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Bunda havodagi chang zarralari 1 sm. da 287 taga yetadi. Donli ekinlar – asosiy don tarqatuvchilardir.
111 davr – yozgi-kuzgi davr (avgust boshidan to oktyabrning ikkinchi yarmigacha). Mikroskop ostida jo’xori, shuvoq, bug’doyiq va boshqalar changi ko’rinadi.
Quyida O’zbekiston tabiatida uchraydigan allergiya xavfi mavjud o’simliklarning gullash taqvimini keltiramiz.
O’zbekistondagi ayrim o’simliklarning gullash davri

O’simlik nomi	Gullashning boshlanishi	Gullashning tugashi
Janub majnuntoli	Fevral 1-o’n kunligi	Fevral 2-o’n kunligi
Kulrang yong’oq		Aprel 2-o’n kunligi
Eman	Aprel 1-o’n kunligi
Tog’ terak		Mart 2-o’n kunligi
Oq terak	Mart 1-o’n kunligi
Qora terak
Tatar zarangi		May 3-o’n kunligi
Turkman zarangi	Aprel 2-o’n kunligi	Aprel 2-o’n kunligi
Oq qayin	Aprel 1-o’n kunligi
Amerika shumtoli
Qayrag’och	Fevral oxiri	Mart 1-o’n kunligi
Marjon-daraxt	Aprel 2-o’n kunligi	Aprel 3-o’n kunligi
Qora archa	Mart 2-o’n kunligi	Mart 3-o’n kunligi
Suli	May 1-o’n kunligi	May 2-o’n kunligi
Oqso’xta o’ti	May 2-o’n kunligi	May 3-o’n kunligi
Qo’noq o’t
Dantoniy taroqboshi	May 1-o’n kunligi	May 2-o’n kunligi
Dovulsimon taroqboshi	Aprel 2-o’n kunligi	Aprel 3-o’n kunligi
Turkman sho’rasi	Iyul 3-o’n kunligi	Sentyabr 2-o’n kunligi
Supurgi mevali sho’ra	May 1-o’n kunligi	Avgust 2-o’n kunligi
Tangacha mevali sho’ra	Aprel 2-o’n kunligi	Iyun 2-o’n kunligi
Yoyilib o’suvchi pechak	May 2-o’n kunligi
To’pgulli pechak	Iyul 1-o’n kunligi	Sentyabr 1-o’n kunligi
Xushbo’y mar’	May 1-o’n kunligi	Sentyabr 2-o’n kunligi
Achchiq shuvoq	May 2-o’n kunligi	Iyun 2-o’n kunligi
Sitvar shuvoq	Sentyabr 1-o’n kunligi	Oktyabr 2-o’n kunligi
Shuvoq-estragon	May 2-o’n kunligi	Iyun 2-o’n kunligi
Farg’ona shuvog’i	Sentyabr 1-o’n kunligi	Oktyabr 1-o’n kunligi

O’simliklar gullash vaqtlari meteorologik sharoitlarga qarab 7 – 14 kunga taqvimga mos kelmasligi mumkinligini inobatga olish kerak.

Pollinozda allergik reaksiya mexanizm.
Pollinoz allergik kasalliklarga kiruvchi kasallik bo’lib, uning patogenezi asosida tez kechuvchi allergik reaksiya yotadi. Kasalda reaksiya chaqiruvchi o’simlik changlari, kasal uchun allergen hisoblanadi. Allergen kasalning u yoki bu organ (burun, ko’z, bronxlar v.b) shilliq qavatiga tushgandan keyin, pollinoz bilan og’rigan bemor organizmi antitelalar (Ye sinfi immunoglobulin) ishlab chiqara boshlaydi, bu antitelalar boshqa antitelalar kabi himoya funksiyasini bajarish o’rniga, aksincha allergen bilan birikib IgE ga bog’liq semiz (bazofil) hujayralar aktivatsiyasini va jarohatlangan hujayralardan bir qancha biologik aktiv moddalar (gistamin, leykotrienlar: asosan LTB4 va LTC4, prostoglandinlar: PGD2, trombotsitlarni aktivlashtiruvchi faktor, bradikinin) ajralishiga sabab bo’ladi. Natijada allergik yallig’lanish sodir bo’ladi, bunda asosan CD4+T limfotsitlar, eozinofillar, bazofillar va neytrofillar ishtirok etadi. Pollinozda gistamin muhim o’rin egallaydi.
Gistamin – gistidindan hosil bo’luvchi biogen amin. Gistamin qon tomirlarga kuchli mahalliy ta’sir etishi bilan bir qatorda sezilarli umumiy ta’sir kuchiga ham ega. Mahalliy ta’sir natijasida kapilyarlar kengayadi, qon oqimi sekinlashadi, tomir devorining endoteliy qavati o’tkazuvchanligi oshadi, qon plazmasini, keyin esa shaklli elementlarni ham transsudatsiyasi boshlanadi.
Pollinozda, allergik yallig’lanish natijasida shilliq sekretsiyasi kuchayadi, nafas yo’llari hilpillovchi epiteliysi funksiyasi pasayadi. Gistaminni qon tomirlariga ta’siri natijasida qon tomirlar kengayadi, bu esa qon bosimini pasayishiga olib keladi.
Bosh miya arteriollarini kengayishi orqa miya suyuqligi bosimi oshishiga olib keladi va bosh og’rig’i paydo bo’ladi. Gistaminni qonda konsentratsiyasi oshishi natijasida terida eshakem paydo bo’lishi, tana harorati oshishi mumkin; nafas yo’llari shishishi, silliq muskullar spazmi natijasida nafas olish qiyinlashadi. Taxikardiya, so’lak ajralishi kuchayishi va boshqalar kuzatilishi mumkin. Gistaminning manashu nospetsifik ta’siri bilan pollinozning umumiy simptomlarining bir qismi izohlanadi.
Pollinozni har qanday chang ham yuzaga keltira olmaydi. Faqat o’ziga hos bo’lgan changlargina keltirib chiqarishi mumkin. Ular quydagi hususiyatlardir.

• 
  Allergenlik xususiyatga ega bo’lgan.
  
• 
  O’simlik kelib chiqishi jihatdan shu o’lkada keng tarqalgan bo’lishi, uchuvchan bolishi, havoda ancha miqdorda saqlanib turishi.
  
• 
  Changing nafas yo’llariga qancha chuqur kirib borishi, ya’ni chang zarralarini o’lchamlariga bog’liq, 25 mkm atrofida bo’lgan changlar nafas yo’llarining ichki qismlariga, 30 mkm.dan katta bo’lgan chang zarralari yuqori nafas yo’llarida ushlanib qoladi.