Politexnika instituti

91 
5. Ommaviy axborot vositalari faoliyatining erkinlashtirilishi va rivojlantirish 
istiqbollari.
 
 
Islohotlarni  tadrijiy  yo’sinda  amalga  oshirish  strategiyasi  boshqa  sohalar  qatori  ommaviy 
axborot vositalari faoliyati uchun ham alohida ahamiyat kasb etdi.
 
 
Mustaqillikning  ilk  yillarida  aksariyat  hollarda  matbuot  erkinligi  masalasiga  o’ta  jo’n  va 
biryoqlama munosabatda bo’lingani sir emas. O’sha yillarda so’z erkinligining sharti bitta mutlaq 
erkinlik berilsa bo’ldi, olam guliston, jamiyat ham, matbuot ham demokratlashadi-qo’yadi degan 
qarashlar xukmron edi. Vaholanki, real hayot bunday tushunchalarning tamomila aksini ko’rsatdi. 
Ommaviy axborot vositalari:
 
-
 
jamiyatning  ijtimoiy-siyosiy  hayotida  yetakchi  o’rin  tutishi,  omma  bilan  hokimiyat 
o’rtasida faol muloqot vositasiga aylanmog’i;
 
-
 
amalda "to’rtinchi hokimiyat" darajasiga erishmog’i va shu orqali jamiyatda oshkoralik 
muhitini yaratishi, demokratik tamoyillarning keng yoyilishida jonbozlik ko’rsatishi, matbuotning, 
demakki,  jurnalistning  o’rni  va  ahamiyatini  mustahkamlash  uchun,  eng  avvalo,  huquqiy  baza, 
huquqiy muhit yaratilmog’i zarur edi. O’zbekiston bu borada jahon tajribasida sinovlardan ko’p 
bor o’tgan eng to’g’ri yulni tanladi.
 
E‘tirof  etish  kerakki,  istiqlol  yillarida  mamlakatimizda  milliy  qonunchilik  instituti, 
professional  Parlament  tajribasi  vujudga  keldi,  shakllandi.  Buni  matbuot  va  ommaviy  axborot 
vositalari,  umuman,  jamiyatni  axborotlashtirish  sohasiga  doir  qabul  qilingan  qonunlar  misolida 
ham ko’rish mumkin. Ikkinchidan, qabul qilingan va amaliyotga kiritilgan har qanday qonun, u 
qaysi  sohaga  daxldor  ekanidan  qat‘i  nazar,  jurnalist  faoliyatida  yo  bilvosita,  yo  bevosita 
ahamiyatga  ega.  Chunki  e‘lon  qilingan  har  qanday  yo’nalishdagi,  hajmdagi  (hatto  qisqa 
axborotning  ham)  maqola-materialning  salmog’ini  muallifning  qonunlardan  boxabarlik  darajasi 
belgilaydi.  Zero,  ana  shu  sharoitdagina  qonun  ishlaydi,  hayotga  tatbiq  etilish  ko’lami  kengaya 
boradi, huquqiy meyorlar kundalik turmushga singadi, nihoyat, qonun bandlarining mumkin qadar 
keng  targ’ib  etilishi  yo’lga  qo’yiladi.  Bevosita  ommaviy  axborot  vositalariga  taalluqli  turkum 
qonunlarga  kelsak,  jamiyatning  erkinlashuvini  ommaviy  axborot  vositalari  ishtirokisiz  tasavvur 
qilib bo’lmaganidek, ommaviy axborot vositalari erkinlashuvining qonuniy asoslarini yaratmay 
turib,  matbuot  so’ziga  to’laqonli  erkinlik  bagishlash  ham  mumkin  emas.  O’zbekiston 
Respublikasida yaratilgan va hayotga tatbiq etilgan, bevosita ommaviy axborot vositalari sohasiga 
tegishli  qonunlar  istiqlol  davri  milliy  jurnalistikasining  bosqichma-bosqich  zamonaviy 
maqomlarga ko’tarilishida ulkan ahamiyat kasb etdi.
 
Davlatimiz mustaqilligining dastlabki yillaridanoq hayot va davr har bir soxa vakillari oldiga 
yangidan-yangi  vazifalarni  qo’ya  boshladi.  Jumladan,  demokratik  jamiyat  qurishning  asosiy 
masalalaridan  bo’lmish  matbuotni  erkinlashtirishning  o’ziga  xos  xususiyatlarini,  talablarini, 
qonuniyatlarini o’rganish va ularni amaliyotga tatbiq etish, umuminsoniy va milliy qadriyatlar, 
manfaatlar  uyg’unligiga  erishish,  xususan,  ommaviy  axborot  vositalari  tizimidagi  islohotlarni, 
chunonchi, ular faoliyatini erkinlashtirish, nomarkazlashtirish, o’zini o’zi boshqarish mexanizmini 
yaratish,  ommaviy  axborot  vositalarini  bozor  munosabatlari  sharoitida  sog’lom  raqobat  asosida 
faoliyat  yuritishga  tayyorlashdek  jarayonlar  davri  kelgan,  bunday  serqatlam  va  murakkab 
jarayonlarni  tartibli,  ayni  chog’da  samarali  tarzda  tashkil  etish  uchun  ham,  yuqorida 
takidlanganidek,  ommaviy  axborot  vositalari  tizimini  isloh  etishning  huquqiy  asoslarini  ishlab 
chiqish  zarur  edi.  Shu  ma‘noda,  1997  yil  milliy  matbuotimiz  tarixi  sahifalariga  alohida  sana 
sifatida kiradi. Shu yili mamlakatimiz Parlamenti tomonidan "Axborot olish kafolatlari va erkinligi 
to’g’risida"gi,  "Jurnalistlik  faoliyatini  himoya  qilish  to’g’risida"gi  hamda  "Ommaviy  axborot 
vositalari to’g’risida"gi Qonunlar qabul qilindi.
 
Matbuot  jamiyatning  demokratik  institutlaridan  biri  bo’lib,  jamiyat  oldida  qanday  vazifa 
turgan  bo’lsa,  matbuot  oldida  ham  ayni  shunday  vazifa  turadi.  Bundan  anglashiladiki,  turli 
jamiyatlarga  mansub  axborot  vositalari  matbuotning  umumiy  prinsiplariga  (voqealarni  xolis, 
haqqoniy  va  vaqtida  yoritish)  rioya  qilgan  holda,  jamiyatning  taraqqiyot  darajasiga  qarab,  bir-

---

92 
biridan farq qilishi ham mumkin. Buni rivojlangan va taraqqiy topgan mamlakatlarning matbuoti 
bilan milliy rivojlanish yo’liga endi-endi qadam qo’yayotgan mamlakatlarning matbuoti misolida 
aniq ko’rish mumkin.
 
Mustaqillik  davri  matbuotidagi  izlanishlar,  jahon  tajribasining  ilg’or  namunalaridan  ibrat 
olish mahsuli o’laroq, jurnalist tekshiruvi o’zbek matbuoti sahifalaridan ham o’rin oldi, jurnalist 
tekshiruviga ixtisoslashgan jurnalistlar guruhi yetishib chiqdi.
 
"Jurnalistlar  faoliyatini  himoya  qilish  to’g’risida"gi  Qonun  1997  yil  26  aprelda  qabul 
qilingan  bo’lsa,  shu  yilning  dekabr  oyida  qabul  qilingan  "Ommaviy  axborot  vositalari 
to’g’risida"gi  Qonunning  9-moddasi  ham  "Jurnalistik  tekshiruv"ga  bag’ishlangani  bejiz  emas. 
Avvalgi Qonunning 9-moddasidagiga nisbatan, yangi Qonunning 9-moddasida jurnalist tekshiruvi 
birmuncha  kengroq  bayon  etilgan,  ushbu  yo’nalishga  ixtisoslashayotgan  jurnalistlar  faoliyati 
uchun yanada keng imkoniyatlar berilgan.
 
Mustaqillik davri matbuotining o’ziga xos xususiyatlari ommaviy axborot vositalari sonining 
ortishi,  nomarkazlashuvi,  mulkiy  jihatdan  xilma-xillashuvida,  ayniqsa,  nodavlat  OAVning 
ko’paya  borishida  o’z  ifodasini  topa  boshladi.  Bunday  holatda  ommaviy  axborot  vositalarini 
tashkil  etish,  ular  faoliyatini  yuritish  yoki  to’xtatish  bilan  bog’liq  munosabatlarga  doir  huquqiy 
meyorlarni  ishlab  chiqish  kechiktirib  bo’lmaydigan  vazifalardan  ekanligi  tabiiy.  1997  yil  26 
dekabrda qabul qilingan "Ommaviy axborot vositalari to’g’risidagi Qonun ayni shu maqsadlarga 
xizmat  qildi.  Mazkur  Qonundagi  muhim  yangiliklardan  biri  mamlakatimizda  davom  etayotgan 
jamiyatni  erkinlashtirish  jarayonlariga  bevosita  taalluqli  edi.  YA‘ni,  respublikamizda  yuridik 
shaxslar qatori jismoniy shaxslarga ham ommaviy axborot vositalarini ta‘sis etish huquqi berilishi 
mutlaqo yangilik bo’ldi.
 
"Ommaviy  axborot  vositalari  to’g’risida"gi  Qonunning  3  va  4-moddalari  xalqimizning, 
xususan,  ijodkorlarning  asriy  orzularini  ro’yobga  chiqardi,  deyish  mumkin.  Chunki  "Har  kim 
ommaviy axborot vositalarida chiqish, o’z fikri va e‘tiqodini oshkora bayon etish huquqiga egaligi, 
mazkur  huquqiy  meyorning  izchil  davomi  bo’lmish  "O’zbekiston  Respublikasida  ommaviy 
axborot  vositalarini  senzura  qilishga  yo’l  qo’yilmaydi.  E‘lon  qilinayotgan  xabarlar  yoki 
materiallaroldindan kelishib olinishini, shuningdek, ularning matni o’zgartirilishini yoki butunlay 
nashrdan  olib  qolishini  (efirga  berilmasligini)  talab  qilishga  hech  kimning  haqqi  yo’q",  deya 
belgilanishi axborot sohasida mustabid tuzumdan kolgan eng katta illatga barham berdi.
 
Garchi "Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to’g’risida"gi Qonun bandlari jurnalistning ijod 
chog’idagi va undan oldingi bosqichga daxldor faoliyatiga taalluqli bo’lsada, uning "Jurnalistning 
javobgarligi" deb atalgan 15-moddasi jurnalist asarining chop etilgandan keyingi bosqichiga ham 
bevosita  taalluqli.  Unda  jurnalistning  o’zi  tayyorlagan  va  tarqatgan  xabar  va  materiallarning 
haqqoniyligi uchun javobgarligi belgilanganki, mazkur modda hayotga keng tatbiq etilgani sayin 
"Senzuraga yo’l qo’yilmaydi" degan moddaning to’la ishlashiga imkon yaratadi. Chunki jurnalist 
yozayotgan  so’zi  uchun  shaxsiy  javobgarligini  chuqurroq  va  amaliyroq  idrok  eta  borishi, 
birinchidan, uning shaxsiy salohiyati ortib borishiga asos yaratsa, ikkinchidan, matbuot so’zining 
ta‘sirchanligi, matbuotning jamiyatdagi nazoratchilik vazifasining sog’lomlashuvi uchun xizmat 
qiladi. "Ommaviy axborot vositalari to’g’risida"gi Qonunning "Raddiya berish va javob qaytarshi 
huquqi"  deb  nomlangan  27-moddasi  ham  jurnalist  so’zining,  nuqgai  nazarining  puxta  va 
mustahkam bo’lishiga asos yaratadi.
 
Mamlakatimizdagi  yangilanish  jarayonlari  zamon  va  global  o’zgarishlar  shiddatiga 
hamohang 
tarzda 
kechmoqda. 
Ijtimoiy-siyosiy 
o’zgarishlar, 
mamlakat 
hayotini 
modernizatsiyalash, jamiyatdagi demokratik evrilishlar, fuqarolik jamiyati tayanch mezonlarining 
qaror topishi, jumladan, son va miqyos jihatidan kengayib borayotgan ommaviy axborot vositalari 
"maydoni"ning  vujudga  kelishi  sohaga  doir  qonunlarni  qayta  kurib  chiqish,  zarurat  tug’ilgan 
xollarda  ularni  yangi  taxrirda  qabul  qilishga  ehtiyoj tug’dirdi.  2007  yilning  yanvar  oyida  yangi 
taxrirda qabul  qilingan "Ommaviy  axborot  vositalari to’g’risida"gi  Qonun ana  shunday  ehtiyoj 
mahsuli edi.
 
Mazkur Qonunning amaldagi Qonunga nisbatan yangiligi nimada?
 

---

93 
Avvalo,  shuni  aytish  kerakki,  1997  yili  amalga  kiritilgan  "Ommaviy  axborot  vositalari 
to’g’risida"gi  Qonunga  2002  yilning  avgust  oyida  o’zgartirishlar  kiritilgan  edi.  2007  yilning 
yanvar oyida esa Qonun yangi tahrirda qayta qabul qilindi. Unda quyidagi yangiliklar bo’ldi:
 
Qonun shaklan jiddiy o’zgardi, 6 bobning  har  birida OAV faoliyati bilan bog’liq alohida 
bosqichlar qamrab olindi va umumlashtirildi;
 
-
 
"Ommaviy axborot vositalari" tushunchasi kengaydi, jumladan, elektron OAV bilan 
bog’liq yangiliklar kiritildi;
 
-
 
OAV muassisi va muassislari, OAV tahririyati, bosh muharrir, tahririyat xodimi 
maqomi mustahkamlandi.
 
Milliy  ommaviy  axborot  vositalari  tizimi,  birinchi  navbatda,  aholining  axborotga  bo’lgan 
ehtiyojini  qondirishga  xizmat  qiladi.  Fuqarolik  jamiyatining  asosiy  shartlaridan  biri  jamiyatda 
erkin axborot almashinuvi jarayonlari ta‘minlanishidir. Emin-erkin axborot almashinuvi yaratilgan 
jamiyatgina "axborotlashgan jamiyat" maqomiga ega bo’ladi. Jamiyat miqyosida kechadigan turli 
jarayonlar,  munosabatlar  an‘anaviy  "matbuot"  yoki  "ommaviy  axborot  vo-sitalari" 
tushunchalariga  "sig’maydi",  shu  bois  jahon  tajribasida,  chunonchi,  keyingi  yillarda  matbuotga 
doir  ilmiy  tadqiqot  ishlari  va  amaliyotda  "ommaviy  kommunikatsiya"  atamasi  keng 
ommalashmoqda. Amaliy jihatdan olganda, mamlakatimizda ommaviy kommunikatsiya talablari 
va  ehtiyojlari  har  jihatdan,  ayniqsa,  huquqiy  jihatdan  zamonaviy  talablarga  javob  berishini 
ta‘kidlash lozim.
 
1992  yilning  yanvar  oyida  "Aloqa  to’g’risida"gi  Qonunning  qabul  qilinishi  mamlakatda 
demokratik  islohotlar  boshlanayotganidan  dalolat  edi.  Zero,  aloqaning  huquqiy  asoslari  mohiyat-
e‘tibori  bilan  jamiyatda  ochiq  axborot  muhiti  shakllanishiga  zamin  yaratadi.  "Axborotlashtirish 
to’g’risida"gi  Qonun  (1993  yil,  may)  bu  yo’nalishdagi  navbatdagi  muhim  qadam  bo’ldi. 
"Fuqarolarning  murojaatlari  to’g’risida"gi  Qonun  (1994  yil,  may)  jamiyatda  shaxs  huquqining 
mustahkamlanishi,  uning  o’rni,  fikri  va  so’ziga  e‘tiborni  yanada  kuchaytirishga  xizmat  qildi. 
"O’zbekiston Respublikasining davlat tili haqida"gi (1995 yil, dekabr), "Mualliflik huquqi va turdosh 
huquqlar  to’g’risida"gi  (1996  yil,  avgust),  "Noshirlik  faoliyati  to’g’risida"gi  (1996  yil,  avgust), 
"Reklama to’g’risida"gi (1998 yil, dekabr), "Telekommunikatsiyalar to’g’risida"gi (1999 yil, avgust) 
qonunlar  ham  bilvosita,  ham  bevosita  jamiyatda  demokratik  qadriyatlar  va  talablarga  javob 
beradigan, axborot maydonini yaratishga xizmat qiladigan, pirovard natijada, respublikadati hayot 
tarzini taraqqiy ettan davlatlar darajasiga ko’tarishga xizmat qiladigan hujjatlardir.
 
Zamonaviy  taraqqiyotni  axborot-kommunikatsiya  texnologiyalari  (AKT)siz  tasavvur  qilish 
qiyin.  Ayni  chog’da,  shaxs,  jamiyat  va  davlatning  axborot  ehtiyojini  AKTsiz  yo’lga  qo’yish  qiyin. 
Davlat  boshqaruvi,  iqtisodiyot,  siyosat,  ilm-fan,  madaniyat  va  san‘at,  maishiy  sharoit  singari  inson 
hayoti  bilan  bog’liq  jabhalarda  sog’lom  turmush  tarzining  qaror  topishi  ko’p  jihatdan  AKTga 
chambarchas  bog’liq.  Mana  shunday  talab  va  ehtiyojlardan  kelib  chiqqan  holda,  davlatimiz  rahbari 
axborot  sohasini  isloh  qilish,  axborot  va  so’z  erkinligini  ta‘minlashga  qaratilgan  amaldagi  ayrim 
qonunlarga  qo’shimcha  va  o’zgartirishlar  kiritish,  shuningdek,  yaxshi  qonunlar  qabul  qilish  taklifi 
bilan  chiqdi.  Chunonchi,  Prezident  tomonidan  "Davlat  hokimiyati  va  boshqaruvi  organlari 
faoliyatining ochiqligi to’g’risida"gi, "Teleradioeshittirish to’g’risida"gi, "Ommaviy axborot vositalari 
faoliyatining  iqtisodiy  asoslari  to’g’risida"gi,  "Ommaviy  axborot  vositalarini  davlat  tomonidan 
qo’llab-quvvatlash  to’g’risida"gi  Qonunlarni  qabul  qilish  yuzasidan  kiritilgan  takliflar  har  jihatdan 
muhim va dolzarb ekanligini alohida ta‘kidlash zarur.
 
Mamlakat  hayotida  muhim  o’zgarishlar  yuz  berayotganida,  jamiyat  yangilanayotganida 
ommaviy  axborot  vositalariga  bo’lgan  talab  keskin  oshadi.  Chunki  yangi  sharoitda  boshqaruv 
tizimi,  jamiyatning  ijtimoiy-siyosiy  tamoyillari,  ma‘naviy-axloqiy  qadrishlar  o’zgaradi,  milliy 
rivojlanish  va  taraqqiyotning  yaqin-uzoq  istiqbolga  mo’ljallangai  asosiy  yo’nalishlari  belgilab 
olinadi. Matbuot jamiyatning faol va erkin demokratik institutlaridan biri sifatida yangi g’oyalar 
targ’ibotchisiga,  jamoatchilik  fikrini  shakllantirishniig  ta‘sirchan,  samarali  minbariga  aylanadi. 
Odamlarda  jamiyat  hayotida,  dunyoda  yuz  berayotgan  muhim  o’zgarishlarni  matbuot  orqali 
bilishga, ijtimoiy-siyosiy jarayonda faol ishtirok etishga qiziqish kuchayadi.
 
Prezident  Islom  Karimov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  "Mamlakatimizda  demokratik 
islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsepsiyasi"da (2010 

---

94 
yil  12  noyabr)  parlament  faoliyatini.  siyosiy  partiyalarning  rolini  yanada  oshirish,  partiyalararo 
raqobatni  kuchaytirish  va  uning  samaradorligiga  erishish,  fuqarolik  jamiyati  institutlari  hamda 
ommaviy  axborot  vositalariga  doir  huquqiy  qonunchilikni  takomillashtirish  yuzasidan  amalga 
oshirilishi lozim bo’lgan asosiy vazifalar belgilab berildi.
 
Davlatimiz  rahbari  mamlakatimiz  ijtimoiy-siyosiy,  madaniy-ma‘naviy  hayotida  erishilgan 
yutuqlarni,  xalqimizning  dunyoqarashi  va  ongi-shuurida,  turmush  tarzida,  davlat  jamiyat  shaxs 
munosabatlarida ro’y berayotgan o’zgarishlarni tahlil qilish bilan birga, davlatimizning umumiy 
taraqqiyotini yangi sifat bosqichiga ko’tarish, xalqimizning hech kimdan kam bo’lmagan farovon 
turmushini  ta‘minlash,  mamlakatda  ijtimoiy  adolat  prinsiplarini  to’la  qaror  toptirishga  doir 
hayotning o’zi kun tartibiga  qo’yayotgan  masalalar  yuzasidan  g’oyat  muhim takliflarni  o’rtaga 
tashladi.
 
Globallapguv va raqobat dunyo miqyosida kuchayib borayotgan bir paytda har bir mamlakat 
dunyo  hamjamiyatida  o’zi  egallab  turgan  o’rnini  xolis  va  tanqidiy  baholashi,  har  tomonlama 
chuqur o’ylangan, ijtimoiy-iqtisodiy asoslari puxta ishlab chiqilgan taraqqiyot dasturi hamda uni 
amalga  oshirish  strategiyasiga  ega  bo’lishi  kerak.  Prezidentimiz  taklif  etgan  Konsepsiyada 
mamlakat  ijtimoiy-siyosiy  hayotining  boshqa  muhim  masalalari  qatori  axborot  sohasini  isloh 
qilish,  axborot  va  so’z  erkinligini  ta‘minlash,  ommaviy  axborot  vositalari  faoliyatini 
demokratlashtirish, ularning erkinligi va iqtisodiy asoslarini mustahkamlashga ham jiddiy e‘tibor 
berildi.
 
Mustaqillik  yillarida  ommaviy  axborot  vositalarining  erkin  faoliyatini,  so’z  erkinligini 
ta‘minlaydigan, demokratik talab va standartlarga mos keladigan mustahkam qonunchilik bazasi 
yaratildi.  "Axborot  erkinligi  prinsiplari  va  kafolatlari  to’g’risida"gi  Qonunning  qabul  qilinishi 
odamlarning  o’zlari  istagan  axborotni  hech  bir  moneliksiz  olishini,  ayni  chog’da,  axborotni 
muhofaza qilish, shaxs, jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligini ta‘minlash imkonini 
berdi. Natijada matbuotimiz sahifalarida sobiq tuzum sharoitida mutlaqo qo’l urilmagan, hech kim 
jur‘at etmagan, rasman taqiqlab qo’yilgan ko’plab mavzular, chunonchi, tanqidiy mushohadalar, 
qiyosiy tahlillar, ijtimoiy-siyosiy sharhlar paydo bo’ldi. Mamlakatimizning yetakchi nashrlarida 
e‘lon qilinayotgan materiallarning ta‘sirchanligi sezilarli darajada oshdi. Yangi mustaqil matbuot 
biroz sustkashlik, qiyinchilik bilan bo’lsa-da, o’zining yangi yo’li va maqomini topib oldi.
 
Prezident OAV imkoniyatlarini yanada kengaytirish, ularning jamiyatning siyosiy, iqtisodiy 
va  ma‘naviy  hayotidagi  o’rnini  mustahkamlash,  jurnalistlar  faoliyatini  ijtimoiy  va  huquqiy 
jihatdan kafolatlash zarurligini yana bir bor kun tartibiga qo’ydi: "Ommaviy axborot vositalarining 
mamlakatimizda yuz berayotgan jarayonlarga turlicha qarashlarni erkin va xolis ifodalashga qodir 
bo’lishi,  hokimiyat  bilan  jamiyat  o’rtasida  xolis  vositachi  bo’lishi  va,  muhimi,  inson  hamda 
jamiyat manfaatlarining faol va izchil himoyachisi bo’lishi uchun professional jurnalistlar va OAV 
xodimlarini  tayyorlash  jarayonini  qayta  ko’rib  chiqish,  axborot  olish,  tahlil  qilish,  ishlash  va 
yetkazishning  zamonaviy  usullari  va  vositalarini  o’zlashtirishda  ularga  yordam  berish  zarur" 
(Karimov  I.A.  Demokratik  islohotlarni  yanada  chuqurlashtirish  va  fyqapolik  jamiyatini 
shakllantirish – mamlakatimiz taraqqiyotining asosiy mezonidir. 19-j. -T.: O’zbekiston, 2011. B. 
70-79.).
 
Islom Karimovning asarlari, nutq va ma‘ruzalari, matbuot va OAV xodimlariga tabriklarida 
mustaqillik  davri  matbuotining  bosh  vazifalari  aniq-lo’nda  ifodalab  berilgan.  Axborot  sohasini 
jadal  rivojlantirish,  ommaviy  axborot  vositalari  matbuot,  radio-televideniye  faoliyatini 
erkinlashtirish  fuqarolik  jamiyati  asoslarini  barpo  etish  jarayonining  uzviy  tarkibiy  qismiga 
aylanishi  zarur.  Qisqa  qilib  aytganda,  ommaviy  axborot  vositalari  tom  ma‘noda  to’rtinchi 
hokimiyat darajasiga ko’tarilmog’i lozim. Bu to’g’rida gapirganda, ommaviy axborot vositalari 
faoliyatiga oid bo’lgan ba‘zi bir masalalar haqida to’xtalib o’tish o’rinli deb bilaman. Shuni ochiq 
aytishimiz kerakki, mamlakatimiz ommaviy axborot vositalari uzoq vaqtlar davomida mafkuraviy 
va  ma‘muriy  nazorat  ostida  ishlagani  tufayli  ularning  hali-beri  bu  holatdan  chiqishi,  avvalo, 
psixologik  jihatdan  o’zini  erkin  his etishi  qiyin  kechmoqda.  Shu  sababli  ular  o’zi  uchun  yangi 
bo’lgan  hozirgi  vaziyatda  ba‘zan  hali  ham  nima  qilish  yoki  nima  qilmaslik  haqida  yuqoridan 
ko’rsatma  kutib  o’tirgandek  ko’rinadi.  O’ylaymanki,  haqiqiy  demokratik  matbuot  ko’rsatma 

---

95 
asosida  yashay  olmaydi  va  yashashi  ham  mumkin  emas.  Erkin  matbuot  real  vaziyat  sharoitida 
faoliyat ko’rsatishi, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotning dolzarb muammolarini dadil ko’tarib 
chiqishi,  odamlarni  bezovta  qilayotgan  barcha  masalalarni  jamoatchilik  muhokamasiga  havola 
etishi, hokimiyat va boshqaruv tuzilmalari faoliyatiga tanqidiy, shu bilan birga, xolis baho berib 
borishi kerak" (Prezident Islom Karimovning OM 2002 yilgi 9-sessiyasida so’zlagan nutqidan).
 
Xalqimiz  ommaviy  axborot  vositalaridan  mamlakatimiz  va  xorijda  sodir  bo’layotgan 
voqealar  to’g’risida  xolis  va  tezkor  axborotlar  olishni,  shu  bilan  birga,  birinchi  navbatda, 
hokimiyat  organlari  va  boshqaruv  tuzilmalari  faoliyati  haqidagi  tanqidiy  fikrlarni,  islohotlar  va 
yangilanishlar  yo’lidan  ilgari  yurishimizga  to’siq  bo’lib  turgan  nuqsonlar,  hayotdagi  dolzarb 
muammolar  xususida  oshkora,  professional  tahliliy  materiallarni  kutadi  (Karimov  I.A.  O’zbek 
xalqi hech qachon, hech kimga qaram bo’lmaydi. 13-j. -T.: O’zbekiston, 2005. -B. 403.).
 
Matbuot  so’zining  ta‘sirchanligi  va  samaradorligiga  erishishda  iqtisodiy  erkinlik  muhim 
ahamiyatga ega. U yoki bu nashr iqtisodiy jihatdan mustaqil emas ekan, bu holat uning so’ziga 
salbiy  ta‘sir  ko’rsatadi.  Xarajatlarini  qoplay  olmayotgan  tahririyatlar  aksariyat  hollarda  turli 
tashkilotlarga,  masalan,  banklarga,  tijorat  yo’nalishidagi  korxonalarga,  tadbirkorlarga  yordam 
so’rab,  murojaat  qiladilar.  Ular  homiylik  yordami  ko’rsatishlari  mumkin,  ammo  buning  uchun 
gazeta  sahifalarida  o’z  faoliyatlariga  doir  quruq  maqtov-targ’ibot  materiallarini  e‘lon  etilishini 
talab qilishadi. Bu esa nashr mavqeini susaytiradi.
 
O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimovning yana bir taklifi Ommaviy 
axborot  vositalari  faoliyatining  iqtisodiy  asoslari  to’g’risida  Qonun  qabul  qilinishi  matbuotda 
xolislik va haqqoniylik prinsiplarining to’la qaror topishiga zamin yaratadi. Chunki tijorat ishlari 
bilan 
shug’ullanmaydigan 
ijtimoiy-siyosiy, 
ma‘naviy-ma‘rifiy  nashrlarning  reklama 
materiallariga  zo’r  berishi  ularni  asosiy  vazifadan  chalg’itadi,  tahririyatga  moddiy  yordam 
ko’rsatayotgan  norasmiy  homiylarning  ta‘siriga  tushib  qolish  xavfi  yuzaga  keladi.  Mustaqillik 
yillarida mamlakatimiz ommaviy axborot vositalari yangilanish va qayta shakllanish yo’lini bosib 
o’tdi.  Matbuot  jamiyatda  siyosiy  va  huquqiy  madaniyatni  yuksaltirishda,  jamoatchilik  fikrini 
shakllantirish,  jamiyat  a‘zolarining  ijtimoiy  faolligiga,  xususan,  amalga  oshirilayotgan 
islohotlarning  oshkoraligiga  ta‘sir  ko’rsatish,  xalqimizning  milliy  va  ma‘naviy  qadriyatlarini 
asrab-avaylashda  muhim  rol  o’ynamoqsa.  OAV  faoliyatini  rivojlantirish  va  erkinlashtirishda 
jamoat  tashkilotlari,  jumladan,  Nodavlat  elektron  ommaviy  axborot  vositalari  milliy 
assotsiatsiyasi, O’zbekiston mustaqil bosma ommaviy axborot vositalari va axborot agentliklarini 
qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi faoliyati fikrimizga dalil bo’la oladi.
 
Milliy matbuotimiz tizimida yangi tarmoqlar, jumladan, xususiy gazeta-jurnallar, radio va 
televideniye, nashriyot va bosmaxonalar paydo bo’ldi. Siyosiy nargiyalarning nashrlari matbuotda 
fikr  erkinligi,  ijodiy  raqobat,  bahs-munozara  ruxini  kuchaytirdi.  Vazirlik  va  tashkilotlarning 
jamoatchilik  bilan  aloqasini  kuchaytirish  maqsadida  ularning  matbuot  xizmatlari  tashkil  etildi. 
Faol,  fidoyi  ijodkorlar  mehnatini  qo’llab-quvvatlash  maqsadida  Oltin  qalam,  Yilning  eng  faol 
jurnalisti, Eng ulug’, eng aziz tanlovlari o’tkazilmoqda. Matbuotda uzoq yillar ishlagan fidoyilar 
davlatimizning  yuksak  mukofotlariga  sazovor  bo’lishmoqda.  O’zbekiston  Respublikasi  OM 
Qonunchilik palatasi deputatlari va Senat a‘zolari tarkibida gazetalarning bosh muharrirlari ham 
borligi, ayniqsa, quvonarlidir.
 
2017 yilda Respublikamizda faoliyat olib borayotgan OAVning soni 1513, nashriyotlar soni 
122 tani tashkil etgan (Qarang: I.Mirziyoyev. Asarlar. 2-jild. 2018. 186 bet.)
 
Sohani yanada rivojlantirish va zamon talablari darajasiga yetkazish maqsadida 2018 yil 24 
mayda O’zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti tashkil etildi. 
Xulosa qilib aytganda, Vatanimiz mustaqilligining dastlabki davrida o’tkazilayotgan keng 
qamrovli islohotlar, hayotimizning barcha sohalari qatori ommaviy axborot vositalari faoliyatida 
ham o’zining ijobiy samarasini bermoqda.
 
 
 
 

---