Politexnika instituti

MDHning tashkil topishi va ko’ptomonlama hamkorliklar.
 
1991 yilning avgust-sentabr oylariga kelib sobiq SSSR tarkibidagi barcha 15 ta respublika 
o’zini mustaqil davlat deb e‘lon qilingan bo’lsa-da, SSSR Prezidenti, parlamenti, hukumati o’z 
faoliyatini tugatmagan edi.
 
1991 yil 8 dekabrda Rossiya, Ukraina va Belorus rahbarlari Belovejskoe Pushcheda (Minsk, 
Belorus) Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi (MDH)ni tuzish to’g’risidagi Bitimni imzoladilar. 1991 
yil 13 dekabrda Ashxabodda Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O’zbekiston 
Davlat boshliqlari uchrashib, MDHni tuzish to’g’risida Minskda imzolangan Bitimni muhokama 
qildilar va Bayonot qabul qildilar
.
 
1991 yil 21 dekabrda Almatida MDni tuzish to’g’risidagi Bitimga Ozarbayjon, Armaniston, 
Qozog’iston,  Qirg’iziston,  Moldova,  Tojikiston,  Turkmaniston  va  O’zbekiston  ham  imzo 
qo’ydilar.  Shu  kuni  ushbu  davlatlar  rahbarlari  Rossiya,  Ukraina  va  Belorus  rahbarlari  bilan 
birgalikda  «Mustaqil  Davlatlar  Hamdo’stligining  maqsad  va  tamoyillari  to’g’risidagi 
Shartnoma»ni imzoladilar.
 
Shartnomada yagona iqtisodiy makon, yagona valyuta va moliya-bank tizimi bo’lishi, fan, 
ta‘lim, madaniyat va boshqa sohalarda hamkorlik qilinishi, tashqi siyosat va armiya sohasidagi 
siyosat kelishilgan holatda yuritilishi qayd etildi. Mazkur hujjatda SSSR davlatining faoliyati va 
SSSR Konsitusiyasi to’xtatiladi, deb e’lon qilindi.
 
Kengashda  Almati  Deklaratsiyasi  qabul  qilindi
.
  MDH  davlatlari  boshliqlarining  Almati 
kengashi  maxsus  qaror  qabul  qilib,  Hamdo’stlik  a‘zolari  bo’lgan  davlatlarning  BMT  Nizomi 
bo’yicha majburiyatlarni bajarish niyatida ekanligini va BMTga a‘zo bo’lish istaklarini bildirdilar.
 
1993 yilda MDHga Gruziya qo’shildi. Bu bilan MDHga a‘zo bo’lgan davlatlar soni 12 taga
 
yetdi.  MDH  oldida  katta  muammolarni  yechish  uchun  Hamdo’stlik  mamlakatlari  davlat  va 
hukumat boshliqlari tez-tez uchrashib, muhim hujjatlar va tadbirlar ishlab chiqdilar.
 

---

223 
Jumladan, 1991 yil 30 dekabrda Minskda MDH davlatlari boshliqlarining Kengashida MDH 
mamlakatlari o’rtasida o’zaro manfaatli hamkorlikni yo’lga qo’yishga qaratilgan muhim masalalar 
ko’rib chiqildi.
 
1992 yil 15 mayda Toshkentda o’tkazilgan MDH mamlakatlarining navbatdagi Kengashida 
moliyaviy ahvol va bu sohadagi hamkorlik haqida, havo bo’shlig’idan foydalanish haqida, kosmik 
dasturlarni  bajarishga  pul  ajratish  to’g’risida,  chegara  qo’shinlarini  pul  bilan  ta‘minlash 
to’g’risida, qurolli kuchlarni qisqartirish to’g’risida bitimlar va boshqa hujjatlar imzolandi.
 
1994 yil 21 oktabrda Moskvada o’tkazilgan MDH davlat boshliqlarining Kengashida asosiy 
e‘tibor MDH mamlakatlarining iqtisodiy integratsiyasiga doir masalaga qaratildi. MDH davlatlari 
o’rtasida  integratsiyani  rivojlantirishning  asosiy  yo’nalishlari  haqida  memorandum  imzolandi. 
Unda iqtisodiy hamkorlikning asosiy yo’nalishlari, integratsiyaviy taraqqiyotning istiqbol rejalari 
belgilab  berildi.  Mazkur  Kengashda  Davlatlararo  iqtisodiy  qo’mita  (DIQ)  tuzildi.  DIQning 
maqsadi  MDH  a‘zolari  o’rtasida  iqtisodiy  aloqalarni  tartibga  solish,  integratsiya  jarayonlarini 
samarali rivojlantirishni ta‘minlashdan iborat, deb belgilandi. DIQning shtab-kvartirasi Moskva 
shahri deb belgilandi.
 
1995  yil  10  fevralda  Almatida  MDH  mamlakatlari  davlat  va  hukumat  boshliqlarining 
uchrashuvi  bo’lib  o’tdi.  Unda  MDH  a‘zolari  bo’lgan  mamlakatlar  chegaralarini  qo’riqlashda 
hamkorlik qilish konsepsiyasi muhokama qilindi. Ammo masalaning xarakteri va mazmuni haqida 
bir-birlariga mos bo’lmagan turli fikrlar bildirildi. 
Jumladan, O’zbekiston tomoni milliy tizimlardan ustun turadigan tuzilmalar, ayniqsa, harbiy 
tuzilmalar tuzishga qarshi ekanligini bildirdi.
 
MDH davlat boshliqlarining 1996 yil 17 may, 1997 yil 28 mart va 1998 yil 29 aprel kunlari 
Moskvada, 1997 yil 23 oktabrda Kishinevda o’tkazgan Kengashlarida integratsiya jarayonlarini 
tezlashtirish konsepsiyasi, uyushgan jinoyatchilik va boshqa xavfli jinoyatlarga qarshi birgalikda 
kurash  dasturi,  MDH  doirasida  qabul  qilingan  hujjatlarning  bajarilish  ahvoli,  MDHning 
istiqbollari, MDH organlari faoliyatini takomillashtirish masalalari muhokama qilindi.
 
Shuningdek,  2006  yil  8  sentabrda  Qozog’istonning  Semipalatinsk  shahrida  I.Karimov 
tashabbusi  bilan  ilgari  surilgan  Afg’oniston  va  Markaziy  Osiyo  mintaqasida  tinchlik  va 
barqarorlikni mustahkamlash, Markaziy Osiyoda yadro qurolidan xoli hudud barpo etish bo’yicha 
shartnoma  imzolangani  mintaqaviy  xavfsizlikni  ta‘minlashda  muhim  qadam  bo’lib  xizmat 
qilmoqda.  Buning  yorqin  amaliy  ifodasi  sifatida  2009  yil  mart  oyida  Markaziy  Osiyoda  yadro 
qurolidan xoli hudud haqidagi shartnomaning kuchga kirgani olamshumul tarixiy ahamiyat kasb 
etdi.
 
MDH  tashkil  etilgandan  beri  o’tgan  davrda  hammasi  bo’lib  iqtisodiy,  ijtimoiy,  harbiy-
siyosiy,  tashkiliy  va  umumiy  sohalarga  oid  1300  ga  yaqin  masalalar  muhokama  etilib,  tegishli 
hujjatlar  imzolandi.  Hamdo’stlik  mamlakatlarining  iqtisodiy  va  madaniy  aloqalari  katta 
mashaqqatlar va sekinlik bilan mustahkamlanib bormoqda. Qabul qilingan hujjatlarning aksariyati 
qog’ozda  qolib  ketdi.  O’tgan  yillar  davomida  erishilgan  ahdlashuvlarni  amalga  oshirishning 
samarali mexanizmi yaratilmadi, o’zaro hisob-kitoblar hozirgi kungacha muvofiqlashtirilmadi.
 
O’zbekiston  Respublikasi  MDH  doirasida  sun‘iy  ravishda  joriy  etiladigan  integratsiyaga 
hamda  davlatlardan  yuqori  turuvchi  tuzilmalarni  –  parlament,  ko’plab  amaldorlar  ishlaydigan 
ma‘muriy  idoralar,  harbiy-siyosiy  organlarni  tashkil  etishga  qarshi.  O’zbekiston  mustaqillik  va 
integratsiyani uyg’unlashtirish tarafdori, MDHni haqiqiy mustaqil, suveren davlatlar integratsiyasi 
sifatida ko’rishni xohlaydi.
 
Markaziy  Osiyo  Hamkorligi  tashkiloti.  2001-yil  28-dekabr  kuni  Toshkentda  MOIH 
davlatlari boshliqlarining navbatdagi kengashi bo‘lib o’tdi. Kengashda hamkorlikni rivojlantirish, 
mintaqada  barqarorlik  va  xavfsizlikni  ta‘minlash  masalalari  muhokama  qilindi  va  Toshkent 
bayonoti  imzolandi.  Mazkur  kengashda  MOIH  tashkiloti  faoliyatini  to’xtatishga  qaror  qilindi. 
I.Karimov  taklifiga  binoan  MOIH  negizida  Markaziy  Osiyo  Hamkorligi  tashkilotini  tuzishga 
kelishib olindi.
 
2002-yil  28-fevral  kuni  Almati  shahrida  Markaziy  Osiyo  davlatlari  boshliqlarining 
uchrashuvi  bo‘lib  o’tdi.  Muzokaralar  yakunida  prezidentlar  Markaziy  Osiyo  Hamkorligi 

---

224 
tashkilotini ta‘sis etish to’g’risidagi shartnomani imzoladilar. Shu tariqa MOH tashkiloti huquqiy 
jihatdan rasmiylashdi. MOH tashkilotining raisi etib I.Karimov saylandi. Mazkur tashkilot endi 
nafaqat iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish, shuningdek, siyosiy, ijtimoiy, madaniy va boshqa 
turdagi aloqalar ko‘lamini kengaytirish masalalari bilan shug’ullanadi. Har bir a‘zo mamlakatdan 
bevosita davlat rahbariga hisobot berib turadigan bittadan muvofiqlashtiruvchi vakil tayinlandi. 4 
ta  vakil  MOH  tashkiloti  faoliyati  samaradorligini  oshirish,  a‘zo  mamlakatlarining  integratsiya 
jarayonlarini  faollashtirish  borasidagi  nuqtayi  nazarlarini  yaqinlashtirish,  qabul  qilingan 
hujjatlarning  ijrosini  nazorat  qilish  va  umumiy  vaziyatni  tashkil  etish  bilan  shug’ullanmoqda. 
MOH  tashkilotining  tashkil  etilishi,  uning  a‘zolari  bo‘lgan  4  ta  mamlakat  o’rtasidagi  o’zaro 
manfaatli aloqalarni yangi pog’onaga ko’tardi.
 
MOH  tashkilotiga  a‘zo  davlat  boshliqlarining  2002-yil  6-7-iyul  kunlari  Oqtov 
(Qozog’iston), 5-6-oktabr kunlari Dushanbe (Tojikiston) sammitlari bo‘lib o’tdi. Toshkentda yil 
noyabr  oyida  MOH  tashkilotiga  a‘zo  davlatlar  parlamentlari  rahbarlari  hamda  ishbilarmon 
doiralari vakillarining forumlari bo‘lib o’tdi.
 
2002-yil  27-dekabrda  va  2004-yil  28-mayda  Astana  shahrida  bo‘lib  o’tgan  MOH 
tashkilotiga  a‘zo  davlat  boshliqlarining  sammitlarida  mintaqaviy  xavfsizlik,  Orol  inqirozi, 
noqonuniy migratsiya, uyushgan jinoyatchilik, narkotik kontrabandasi, umumiy bozor barpo etish, 
suv-energetika zaxiralaridan unumli foydalanish, transport tizimining umum mintaqaviy 
 
infratuzilmasini  barpo  etish  kabi  masalalar  muhokama  etildi.  Mazkur  masalalar  bo’yicha 
hamkorlik qilishga qaratilgan qo’shma kommyunike va bitimlar imzolandi.
 
2017 yildan “O’zbekistonning tashqi siyosatida Markaziy Osiyo – bosh ustuvor yo’nalish” 
tamoyilini amalda tatbiq etishga kirishildi. Natijada mintaqamizda mutlaqo yangi siyosiy muhit 
yaratildi, o’zaro ishonch va yaxshi qo’shnichilik asosidagi aloqalar mustahkamlana boshlandi.
 
2017 yilda Turkmaniston va Qirg’iziston bilan strategik hamkorlik o’rnatildi. Qozog’iston 
bilan  strategik  hamkorligimizni  yanada  chuqurlashtirish  borasida  bir  qator  muhim  hujjatlar 
imzolandi, 2 milliard dollar miqdorida iqtisodiy bitimlar tuzildi. Tojikiston bilan hamkorligimiz 
har  tomonlama  mustahkamlandi.  Toshkent  va  Dushanbe  shaharlari  o’rtasida  aviaqatnov  yo’lga 
qo’yildi.  Qirg’iziston  bilan  davlat  chegaralari  to’g’risidagi  bitimning  imzolanishi  Markaziy 
Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta‘minlashga qaratilgan katta qadam bo’ldi.
 
Orol  muammolarini  hal  qilish  tomon  tutilgan  y  o’l.  1993-yil  mart  oyida  Qizil  O‘rdada 
Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlarining Rossiya davlat delegatsiyasi ishtirokida anjumani bo’lib 
o’tdi. Anjumanda Orol dengizi va Orolbo’yi muammolarini hal etish, Orol mintaqasi ekologiyasini 
sog’lomlashtirish  va  ijtimoiy-iqtisodiy  taraqqiyotni  ta‘minlash  sohasida  birgalikda  qilinadigan 
harakatlar to’g’risida bitim imzolandi. Orol dengizi havzasi muammolari bilan shug’ullanuvchi 
Davlatlararo kengash tuzildi. Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasi ta‘sis etildi.
 
Uchrashuv qatnashchilari BMT Bosh kotibi Butros G’oliyga maktub yo’llab, Orol bo’yidagi 
murakkab ahvol va ro’y bergan muammolarni hal etish uchun belgilangan chora-tadbirlar haqida, 
shuningdek,  Orol  dengizi  havzasi  muammolarini  hal  qilishga  xalqaro  hamjamiyatning  diqqat-
e‘tiborini jalb qilish zarurligi to’g’risida uni xabardor etdilar.
 
1993-yil  avgustda  Nukusda  Orol  dengizi  havzasi  muammolari  bilan  shug’ullanuvchi 
Davlatlararo kengash va Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasining qo’shma majlisi bo’ldi. 1994-
yil  11-yanvarda  Nukusda  Markaziy  Osiyo  mamlakatlari  boshliqlarining  Rossiya  Federatsiyasi 
davlat  delegatsiyasi  ishtirokida  konferensiyasi  bo’lib  o’tdi.  Konferensiyada  Orol  dengizi 
havzasidagi  ahvol  bilan  bog’liq  ko’pgina  masalalar,  Orolni  qutqarish  xalqaro  jamg’armasi 
mablag‘lari qanday to’planayotgani muhokama qilindi, faoliyati ma‘qullandi. Ekologik vaziyatni 
yaxshilash  yuzasidan  yaqin  3-5  yil  ichida  bajarilishi  lozim  bo’lgan  vazifalar  belgilandi.  Orol 
dengizini  qutqarish  bo’yicha  Davlatlararo  kengash  Nizomi  tasdiqlandi  hamda  uning  ijroiya 
organining rahbari tayinlandi. Bu masalalar bo’yicha qarorlar qabul qilindi.
 
O‘zbekiston rahbariyati mintaqadagi mamlakatlar va xalqlar o’rtasida teng huquqli va o’zaro 
manfaatli  hamkorlik  o’rnatib,  uni  mustahkamlash  va  rivojlantirish  tadbirlarini  qadam-baqadam 
amalga oshirib bordi. Tojikiston xalqi boshiga musibat tushganda O‘zbekistonning bergan siyosiy 

---

225 
va  iqtisodiy  madadi,  Orolni  qutqarish  harakatida  O‘zbekistonning  faol  ishtiroki  fikrimizning 
dalilidir.
 
Markaziy Osiyo iqtisodiy hamjamiyati (MOIH). 1994-yil 10-yanvar kuni O‘zbekiston bilan 
Qozog’iston o‘rtasida, 1994-yil 16-yanvar kuni O‘zbekiston bilan Qirg’iziston o’rtasida yagona 
iqtisodiy  makon  to’g’risida  shartnoma  imzolandi.  1994-yil  30-aprelda  Cho’lponota  shahrida 
O‘zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston o’rtasida yagona iqtisodiy makon tuzish to’g’risida uch 
tomonlama shartnoma imzolandi.
 
Uch  davlat  Prezidentlarining  1994-yil  iyul  oyi  boshida  Almati  shahrida  bo’lib  o’tgan 
uchrashuvi  ham  bu  uch  qardosh  mamlakatlar  xalqlari  o’rtasidagi  munosabatlarni 
mustahkamlashda yana bir yangi qadam bo’ldi. Unda o’zaro integratsiyani kuchaytirish bo’yicha, 
Markaziy Osiyo hamkorlik va taraqqiyot bankini tuzish to’g’risida bitimlar imzolandi. Tomonlar 
dalvatlararo kengash hamda uning doimiy ijroiya organini, shuningdek, Bosh vazirlar kengashi, 
Tashqi  ishlar  vazirlari  kengashi,  Mudofaa  vazirlari  kengashini  ta‘sis  etdilar.  Bunday  yagona 
muvofiqlashtiruvchi  boshqaruv  organlarining  paydo  bo’lishi  O‘zbekiston,  Qozog’iston  va 
Qirg’iziston  o’rtasida  integratsiya  uchun  huquqiy  zaminni  yanada  mustahkamladi.  Markaziy 
Osiyo  hamkorlik  va  taraqqiyot  banki  tashkil  etildi.  Shu  tariqa  Markaziy  Osiyo  iqtisodiy 
hamjamiyati (MOIH) tashkil topdi.  
Tashkilotning 1995-yil 14-aprel kuni Chimkentda, 1995-yil 15-dekabrda Jambulda, 1997-
yil  9-10-yanvar  kunlari  Bishkekda  (uch  qardosh  davlatlar  o’rtasida  abadiy  do’stlik  haqida 
shartnoma  imzolandi),  1997-yil  12-dekabr  kuni  Qozog‘iston  Respublikasining  yangi  poytaxti  – 
Astana shahrida, 2000-yil 20-21-aprel kunlari Toshkentda va 2000-yil 14-iyulda tashkilotga 1998-
yilda a‘zo bo‘lgan Tojikiston poytaxti Dushanbeda bo’lib o’tgan kengashida iqtisodiy integratsiy 
muammolari hal etib borildi. Dushanbe Kengashida MOIH ning 2002-yilgacha bo’lgan muddatda 
yagona iqtisodiy makonni yaratish bo’yicha birinchi navbatdagi say-harakatlari dasturi to’g’risida, 
2005-yilgacha  bo’lgan  muddatda  integratsiyani  rivojlantirish  strategiyasi  haqida  qarorlar  qabul 
qilindi.
 
Yevrosiyo  iqtisodiy  hamjamiyati  (YOIH).  2005-yil  6-7-oktabr  kunlari  Sankt-Peterburg 
shahrida  bo‘lib  o’tgan  Markaziy  Osiyo  Hamkorligi  tashkiloti  Davlat  rahbarlarining  kengashida 
o’tgan davrda qilingan ishlar sarhisob qilindi. Kengashda Markaziy Osiyo umumiy bozorini barpo 
etish  konsepsiyasi  tasdiqlandi.  MOHning  bu  galgi  sammiti  Yevrosiyoda  integratsiyalashuv 
jarayonidagi burilish nuqtasi bo‘ldi. O‘zbekiston rahbarining tashabbusi bilan MOH va Yevrosiyo 
iqtisodiy  hamjamiyati  negizida  yangi  YOIHni  shakllantirishga  qaror  qilindi.  Negaki,  bu  ikki 
tashkilotning maqsad va vazifalari deyarli farq qilmas edi. Ikki tashkilotning qo’shilishi natijasida 
yirik geografik makonda yanada faol yangi integratsiya uchun keng yo’l ochildi. YOIH Rossiya, 
Belorus,  Qozog‘iston,  Qirg‘iziston  va  Tojikiston  o’rtasida  1995-yilda  tuzilgan  Bojxona  ittifoqi 
negizida tashkil topgan edi. YOIHning 2006-yil 24-25-yanvar kunlari Sankt-Peterburg shahrida 
bo‘lib o’tgan Sammitida O‘zbekiston unga a‘zo bo‘lib kirdi. Mazkur sammitda O‘zbekistonning 
YOIHni ta‘sis etish to’g’risidagi shartnomaga qo’shilishi to’g’risidagi protokol, „YOIHni ta‘sis 
etish  to’g’risidagi  shartnomaga  o’zgartirish  va  qo’shimchalar  kiritish  to’g’risidagi  Qarorlar 
imzolandi.
 
YOIH  tashkiloti  unga  a‘zo  mamlakatlar  o’rtasida  integratsiyani  rivojlantirishga,  yagona 
umumiy  bozorning  shakllanishiga,  Bojxona  ittifoqiga,  erkin  savdo  zonasining  tashkil  topishiga 
ko’maklashadi.
 
2020 yilga kelib O’zbekistonning tashqi savdoga chiqadigan yuklari 80 foizi Qozog’iston, 
Qirg’iziston va Rossiyaning tranzit yo’laklari orqali o’tadi. Shuningdek, tayyor mahsulotlarimiz 
eksportining  50  foizi,  ayrim  tovarlar  bo’yicha  esa  80  foizi  Rossiya,  Qozog’iston,  Qirg’iziston 
hissasiga to’g’ri keladi. Ana shu omillarni inobatga olib hamda Rossiya va Qozog’istonga ishlash 
uchun  borgan  fuqarolarimizga  qulay  shart-sharoit  yaratish  maqsadida  bugungi  kunda 
O’zbekistonning  Yevroosiyo  iqtisodiy  ittifoqi  bilan  hamkorlik  qilish  bilan  bog’liq  masalalar 
chuqurlashmoqda (Qarang. O’z.R Prezidentining Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 24.01.2020).
 
Shanxay Hamkorlik Tashkiloti. 1996-yilda Shanxayda, 1997-yilda Moskvada bo‘lib o’tgan 
Xitoy, Rossiya, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston davlat rahbarlarining sammitlarida harbiy 

---

226 
sohada hamda chegara hududlarida o’zaro ishonchni mustahkamlash, qurolli kuchlarni qisqartirish 
to’g’risida shartnomalar imzolangan edi. Shu tariqa „Shanxay forumi“ yoki „Shanxay beshligi“ 
tashkiloti tuzilgan edi.
 
2001-yil 14-15-iyun kunlari Xitoyda navbatdagi Shanxay sammiti bo’lib o’tdi. Uning ishida 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov qatnashdi va O‘zbekistonning „Shanxay forumiga 
to’la huquqli a‘zo bo’lishi to’g’risida bayonot imzolandi.
 
O‘zbekiston „Shanxay forumiga kirishi munosabati bilan uning nomi Shanxay Hamkorlik 
Tashkiloti – SHHT, deb o’zgartirildi. O‘zbekiston uning asoschilaridan biri bo’ldi.
 
2001-yil  iyunda  bo’lgan  Sammit  yakunida  Shanxay  Hamkorlik  Tashkilotini  tuzish 
to’g’risida deklaratsiya hamda terrorchilik, ayirmachihk va ekstremizmga qarshi kurash borasidagi 
Shanxay konvensiyasi imzolandi.
 
Deklaratsiyada Shanxay Hamkorlik Tashkilotining maqsadi a‘zo mamlakatlarning bir-biriga 
o’zaro ishonchi, do’stlik va qo’shnichilikni mustahkamlash, ular orasida siyosiy, savdo-iqtisodiy, 
ilmiy-texnikaviy, madaniy, ta‘lim, energetika, transport, ekologiya va boshqa sohalardagi samarali 
hamkorlikni rag’batlantirishdan iborat ekanligi belgilab qo’yilgan.
 
SHHT  doirasida  a‘zo  mamlakatlar  Tashqi  ishlar  vazirlarining  Kengashi,  Mudofaa 
vazirliklarining  Kengashi  tuzilgan  va  faohyat  yuritmoqda.  Davlat  va  hukumat,  tashqi  ishlar  va 
mudofaa  vazirliklari,  huquq-tartibot,  xavfsizlik  organlari  rahbarlari  va  ekspertlarining 
uchrashuvlari  va  maslahatlashuvlari  muntazam  o’tkazilmoqda.  Hamkorlik  faoliyatini 
muvofiqlashtirish,  tegishli  organlarning  bahamjihat  harakatini  ta‘minlash  maqsadida  a‘zo 
davlatlarning Milliy muvofiqlashtiruvchilar Kengashi (MMK) tashkil etilgan. MMK 2001-yilning 
iyun oyida Tashqi ishlar vazirlari imzolagan nizom asosida faoliyat yuritmoqda. 2002-yil-ning 24-
aprelida  Almati  shahrida  bo’lib  o’tgan  a‘zo  davlatlar  chegara  xizmatlari  rahbarlarining 
uchrashuvida chegara xizmatlari faoliyatining, xususan, terrorchilik, g’ayriqonuniy muhojirlik va 
narkotik  moddalar  kontrabandasiga  qarshi  kurash  bo’yicha  harakatlarni  muvofiqlashtirish 
masalalari kelishib olindi.
 
2002-yil  6-7-iyun  kunlari  SHHT  ga  a‘zo  mamlakatlar  davlat  boshliqlarining  Sankt-
Peterburg shahrida navbatdagi sammiti bo’lib o’tdi. Muzokaralar yakunida SHHTga a‘zo davlatlar 
rahbarlarining  Deklaratsiyasi,  tashkilotning  ta‘sis  hujjati  –  SHHT  Xartiyasi,  SHHTga  a‘zo 
davlatlar o’rtasida Mintaqaviy antiterror tuzilmasi haqidagi bitim imzolandi. Xartiya imzolanishi 
bilan SHHT doirasidagi tashkiliy-huquqiy ishlar nihoyasiga yetdi. SHHT ochiq tashkilot bo‘lib, 
o’zaro ishonch, tenglik, manfaatdorlik, hamjihatlik tamoyillari asosida faoliyat yuritmoqda.
 
2003-yil 29-may kuni Moskvada bo‘lib o’tgan sammitda SHHT ning doimiy amal qiluvchi 
idoralari  –  Pekinda  Kotibiyat  va  Toshkentda  Mintaqaviy  aksilterror  tuzilmasi  (MATT)  ijroiya 
qo’mitasini  ishga  tushirishga  qaror  qilindi.  Bu  tashkilotlar  2004-yil  1-yanvardan  boshlab  ish 
boshladilar.
 
2003-yil sentabrda Pekinda SHHT davlatlari hukumat boshliqlari (bosh vazirlar) Kengashi 
bo‘lib  o’tdi,  uning  qarori  bilan  ko’p  tomonlama  hamkorlikning  uzoq  muddatli  dasturi  ishlab 
chiqildi va tasdiqlandi. SHHT doirasida a‘zo mamlakatlarning tashqi ishlar vazirliklari, iqtisodiy 
va savdo vazirliklari, xavfsizlik kengashlari o’rtasida muntazam aloqalar yo‘lga qo’yildi.
 
2004-yil  17-iyun  kuni  Toshkentda  SHHT  ga  a‘zo  davlatlar  rahbarlarining  Sammiti  bo‘lib 
o’tdi. Unda ikki asosiy masala – xavfsizlik va savdo-iqtisodiy hamkorlik bo’yicha muzokaralar 
bo‘ldi.  Sammitda  2004-yil  mart  oyida  O‘zbekistonda  sodir etilgan  terrorchilik  harakati  nafaqat 
O‘zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasida vaziyatni izdan chiqarishga qaratilganligi 
qayd  etildi.  Butun  dunyoda  terrorchilik  kuchayib,  yadroviy,  kimyoviy,  biologik,  elektron 
terrorchilik  xavfi  paydo  bo‘lganligi,  terrorchilarning  bazalarini  yo’qotish,  odamlarning  ongini 
zaharlaydigan,  terrorchilikni  moliyalashtiradigan  markazlarga  qarshi  keskin  kurash  olib  borish 
zarurligi ta‘kidlandi.
 
Shu boisdan Toshkentda tashkil etilgan MATT zimmasiga axborot almashish, chegara  va 
bojxona  qo’mitalarining,  maxsus  xizmatlarning  hamkorligini  muvofiqlashtirish,  shu  orqali 
terrorchilikning oldini olish vazifasi yuklatiladi.
 

---

227 
SHHTning  Toshkent  sammitida  savdo-iqtisodiy  hamkorlikni  rivojlantirish  masalasiga 
alohida  e‘tibor  berildi.  Sammitda  SHHT  a‘zo  mamlakatlarni  xavfsizlik  orqali  hamkorlik  sari 
boshlaydigan  tashkilotdir,  deb  ta‘kidlandi.  Sammitda  iqtisodiy  hamkorlikning  quyidagi 
yo’nalishlarini rag’batlantirishga kelishib olindi:
 
-transport infratuzilmasini rivojlantirish;
 
-tabiiy mineral xomashyo zaxiralarini o’zlashtirish; -suv-energetika zaxiralaridan unumli 
foydalanish;
 
-ekologiyaga oid masalalar, xususan, ichimlik suvi muammolarini hal qilish; -fan-texnika va 
yuqori texnologiya, energetika sohalarida integratsiyalashish;
 
-investitsiyalar xavfsizligini kafolatlaydigan huquqiy poydevor yaratish, bu sohadagi to’siq 
va muammolarni bartaraf etish.
 
Sammit  yakunida  Toshkent  deklaratsiyasi,  SHHTning  vakolatlari  va  immunitetlari 
to’g’risidagi  konvensiya,  Narkotik  vositalar  va  psixotrop  moddalarning  noqonuniy  aylanishiga 
qarshi  kurashda  hamkorlik  to’g’risidagi  bitim,  tashkilot  va  uning  organlari  faoliyatiga  doir 
hujjatlar – jami o’nta hujjat imzolandi.
 
2010-yil  11-iyun  kuni  Toshkentda  SHHT  Davlat  rahbarlari  kengashining  navbatdagi  10-
majlisi  bo’lib  o’tdi.  Davlat  rahbarlari  ko’p  tomonlama  va  o’zaro  hamkorlikni  rivojlantirish, 
dolzarb  mintaqaviy  va  xalqaro  masalalar,  muammolar  bo’yicha  fikr  almashadilar.  Kengashda 
kuzatuvchi  va  mehmon  maqomidagi  mamlakatlar  delegatsiyalari  rahbarlari  –  Turkmaniston, 
Pokiston  va  Mo’g’uliston  Prezidentlari  hamda  Eron  va  Hindiston  respublikalari  tashqi  ishlar 
vazirlari ishtirok etdilar. Sammitda iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish va mintaqaviy xavfsizlikni 
mustahkam masalalariga alohida e‘tibor berildi.
 
Muzokaralar yakunida SHHT Davlat rahbarlarining deklaratsiyasi, SHHTda yangi a‘zolarini 
qabul qilish tartibi to’g’risida Nizom, SHHT MATT kengashining 2009-yildagi faoliyatiga doir 
hisoboti  tasdiqlandi.  SHHT  Davlat  rahbarlari  kengashi  10-majlisi  yakunlari  to’g’risida  axborot 
qabul qilindi. Shuningdek, SHHTga a‘zo davlatlar hukumatlari o’rtasida qishloq xo’jaligi sohasida 
va jinoyatchilikka qarshi kurashda hamkorlik to’g’risidagi bitimlar imzolandi.
 
Muxtasar aytganda, O‘zbekiston tarixan qisqa vaqtda dunyo hamjamiyati tomonidan e‘tirof 
etildi. Nufuzli xalqaro tashkilotlarga a‘zo bo’ldi.
 
O’zbekiston  tashqi  siyosatida  Yevropa  Ittifoqi  (YEI)  bilan  yaqin  aloqalar  o’rnatish  va 
rivojlantirishga alohida e‘tibor qaratilmoqda.
 
Yevropa  Ittifoqi,  avvalambor,  bugungi  kunga  kelib,  a‘zolari  27  Evropa  davlatidan  iborat 
integratsiya  birlashmasidir.  Ushbu  Ittifoq  izchil  ravishda  imzolangan  bir  qator  shartnomalarga 
asoslanib,  ularning  asosiy  maqsadi  urushdan  keyingi  Yevropada  tinchlik  va  barqarorlikni 
ta‘minlash va a‘zo-davlatlarni iqtisodiy integratsiya yo’li bilan birgalikda rivojlantirishdir.
 
O’zbekiston  uchun  Yevropa  Ittifoqi  ishonchli  sherik  hisoblanadi.  Yevropa  Ittifoqi  bilan 
yaqinlashish  va  hamkorlikka  intilar  ekan  O’zbekiston  uning  yordamida  transport,  energetika. 
Moliya  sohasi,  xususiylashtirish,  ilm-fan,  ta‘lim,  atrof  muhitni  muhofaza  qilish,  shuningdek 
demokratiya  va  inson  huquqlari  sohasi  bilan  bog’liq  keng  qamrovli  muammolarni  hal  etishga 
harakat qiladi.
 
O’z  navbatida  Yevropa  Ittifoqi,  o’zining  tashqi  siyosiy  faoliyati  tamoyillari  va 
manfaatlaridan kelib chiqqan holda, sobiq sovetlar makoni davlatlarini iqtisodiy jihatdan kuchli 
va  barqaror,  Yevropa  mamlakatlari  uchun  ishonchli  va  teng  huquqli  sherik  sifatida  ko’rishni 
istaydi. Shunday ekan, sobiq sovetlar makonida yangi mustaqil davlatlar tashkil bo’lgan dastlabki 
yillardan  boshlab  Yevropa  Itttifoqi  tomonidan  Markaziy  Osiy  mintaqasida  O’zbekiston 
Respublikasi bilan o’zaro manfaatli munosabatlar o’rnatilishi va rivojlantirilishiga ko’proq e‘tibor 
qaratildi.  YEIning  O’zbekistondagi  vakolatxonasi  boshlig’i  Olivye  Alle  ta‘kidlaganidek, 
O’zbekiston  G’arb  va  Sharq  yo’llari  kesishgan  yerda  joylashgani  tufayli  Markaziy  Osiyoda 
nafaqat  eng  qulay  geografik  mavqega  ega,  balki  ko’p  qo’shnilaridan  o’zining  ijtimoiy-siyosiy 
barqarorligi, keng yoyilgan iqtisodiy infratuzilmalari bilan ham ajralib turadi.
 
Obyektiv sharoitlar va ikki tomonning yaqinlashishga intilishi O’zbekiston Respublikasi va 
Yevropa  Ittifoqi  o’rtasidagi  o’zaro  manfaatli  hamkorlik  munosabatlarining  rivojlanishi  uchun 

---

228 
mustahkam  asos  yaratdilar.  U  ikki  bosqichga  bo’linadi.  Ularning  birinchisi  1992  yilda  o’zaro 
anglashuv memorandumi imzolangan vaqtdan boshlanib, O’zbekiston Respublikasi va Yevropa 
Ittifoqi  o’rtasidagi  Sheriklik  va  hamkorlik  to’g’risidagi  bitim  kuchga  kirgunga  qadar  bo’lgan 
davrni o’z ichiga oladi. Ikkinchi bosqich 1999 yilda O’zbekiston Respublikasi va YEI o’rtasidagi 
ushbu bitim kuchga kirgan kundan boshlanadi.
 
O’zbekiston va Yevropa Ittifoqi o’rtasidagi hamkorlik munosabatlarini ko’rsatilgan har bir 
bosqichda  rivojlantirish  ikki  yo’nalishda  amalga  oshirildi.  Birinchi  yo’nalish  bu  O’zbekiston 
Respublikasi va Yevropa Ittifoqi o’rtasidagi Sheriklik va hamkorlik to’g’risidagi bitimni imzolash 
istiqbollari  va  uni  kelajakda  hayotga  tatbiq  etish  bilan  bevosita  bog’liq  siyosiy  va  iqtisodiy 
yo’nalishdir.  Ikkinchi  yo’nalish  tomonlar  o’rtasida  memorandum  imzolangan  vaqtdan  boshlab 
Yevropa  Ittifoqining  TASIS  ilmiy-texnik  ko’maklashu  dasturini  amalga  oshirish  bilan  bevosita 
bog’liq bo’lib, islohotlarni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan.
 
YEI  bilan  hamkorlik  mamlakat  tashqi  siyosiy  va  tashqi  iqtisodiy  faoliyatining  ustuvor 
yo’nalishi ekanidan kelib chiqqan holda O’zbekiston rahbariyati 1994 yilning mart oyida u bilan 
Sheriklik  va  hamkorlik  to’g’risidagi  bitimni  imzolash  tashabbusi  bilan  chiqdi.  Tomonlarning 
o’zaro manfaatli hamkorlikni kengaytirishga bo’lgan ikki taraflama intilishlaridan kelib chiqqan 
holda tayyorgarlik ko’rish jarayoni bo’ldi (Uzbekistan-Yevropeyskiy Soyuz: vajniy shag na puti k 
yevropeyskoy integratsii. - T.:Informatsionnoye agentstvo «Jaxon». – 1996. - S. 5.).
 
Tomonlarning  keng  hamkorlik  qilish  bo’yicha  eng  asosiy  hujjatni  imzolashga 
tayyorgarliklari yakuni 1996 yilning 21 iyunida Florensiyada (Italiya), Forteza da Basso qal‘asida 
YEI a‘zo-mamlakatlari davlat va hukumat rahbarlari uchrashuvida O’zbekiston Respublikasi va 
Yevropa Ittifoqi o’rtasidagi Sheriklik va hamkorlik to’g’risidagi bitimni imzolash marosimi bo’ldi. 
Hujjat  O’zbekiston  Prezidenti  I.A.Karimov  va  o’sha  paytda  YEI  Kengashining  amaldagi  raisi 
bo’lib turgan Italiya Vazirlar kengashi raisi Romano Prodi va YEI 15 a‘zo-davlatlari tashqi ishlar 
vazirlari tomonidan imzolandi.
 
1999 yilning 1 iyuli ham O’zbekiston va YEI o’zaro munosabatlari tarixiga alohida sana bo’lib 
kiradi.  Bu  kunda  O’zbekiston  Respublikasi  va  Yevropa  Ittifoqi  o’rtasidagi  sheriklik  va  hamkorlik 
to’g’risidagi  bitim,  YEI  15  a‘zo  mamlakati  milliy  parlamentlari  va  Yevropa  parlamenti  tomonidan 
murakkab ratifikatsiya taomilini o’tib, to’la kuchga kirdi. Bu O’zbekiston Respublikasi va Yevropa 
Ittifoqi  o’rtasida  Sheriklik  va  hamkorlik  munosabatlarining  qonuniy  asosda  rasmiylashtirilganini 
anglatadi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti ushbu bitimga yuqori baho berib, ta‘kidlagan ediki: