|
203
204
5. Orol muammosi.
Ma‘lumki, o‘tgan asrning 50-60-yillariga qadar Orol dengizi kattaligi jihatidan dunyoda
to‘rtinchi dengiz hisoblanar edi. Sovet davrida paxta yakkahokimligi tufayli suv resurslaridan
nooqilona foydalanilishi, Amudaryo va Sirdaryo o‘zanlariga suv omborlarining qurilishi va asosiy
suv oqimining ekin maydonlariga sarflanishi tufayi 70-80-yillardan boshlab dengizning hududi
keskin ravishda qisqarib keta boshladi. Shu tariqa ilmiy adabiyotlarda Orol muammosi atamasi
paydo bo‘ldi. Orolning qurish tufayli mintaqa flora va faunasi inqirozga uchrab, iqlim va atmosfera
havosining buzilishi tufayli ekologik halokat yuzaga keldi. Hozirgi vaqtda Orol fojiasi tufayli 5,5
million gektardan ortiq maydonda Orolqum sahrosi paydo bo’ldi. Har yili 100 million tonna qum
va tuz havoga ko’tarilmoqda. Bu esa Orol halokati global muammo ekanini yana bir bor
isbotlamoqda.
1993-yil mart oyida Qizil O‘rdada Markaziy Osiyo davlatlari boshliqlarining Rossiya davlat
delegatsiyasi ishtirokida anjumani bo’lib o’tdi. Anjumanda Orol dengizi va Orolbo’yi
muammolarini hal etish, Orol mintaqasi ekologiyasini sog’lomlashtirish va ijtimoiyqtisodiy
taraqqiyotni ta‘minlash sohasida birgalikda qilinadigan harakatlar to’g’risida bitim imzolandi.
Orol dengizi havzasi muammolari bilan shug’ullanuvchi Davlatlararo kengash tuzildi. Orolni
qutqarish xalqaro jamg’armasi ta‘sis etildi.
Uchrashuv qatnashchilari Qozog’iston, Qirg’iziston, O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston
va Rossiya nomidan BMT Bosh kotibi Butros G’oliyga maktub yo’llab, Orol bo’yidagi murakkab
ahvol va ro’y bergan muammolarni hal etish uchun belgilangan chora-tadbirlar haqida,
shuningdek, Orol dengizi havzasi muammolarini hal qilishga xalqaro hamjamiyatning diqqat-
e‘tiborini jalb qilish zazurligi to’g’risida uni xabardor etdilar.
1993-yil avgustda Nukusda Orol dengizi havzasi muammolari bilan shug’ullanuvchi
Davlatlararo kengash va Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasining qo’shma majlisi bo’ldi. 1994-
yil 11-yanvarda Nukusda Markaziy Osiyo mamlakatlari boshliqlarining Rossiya Federatsiyasi
davlat delegatsiyasi (Yuriy Yakovlev, RF Bosh vaziri o’rinbosari) ishtirokida konferensiyasi
bo’lib o’tdi. Konferensiyada Orol dengizi havzasidagi ahvol bilan bog’liq ko’pgina masalalar,
Orolni qutqarish xalqaro jamg’armasi mablag‘lari qanday to’planayotgani muhokama qilindi,
faoliyati ma‘qullandi. Ekologik vaziyatni yaxshilash yuzasidan yaqin 3-5 yil ichida bajarilishi
lozim bo’lgan vazifalar belgilandi. Orol dengizini qutqarish bo’yicha Davlatlararo kengash
Nizomi tasdiqlandi hamda uning ijroiya organining rahbari tayinlandi. Bu masalalar bo’yicha
qarorlar qabul qilindi.
Orolni qutqarish masalasiga mintaqadagi davlatlardan O‘zbekiston ayniqsa faol bo‘ldi.
Jumladan, O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti I.Karimov ikki marta (1993, 1995 yillarda) BMT
Bosh Assambleyasidagi nutqida xalqaro hamjamiyat diqqat-e‘tiborini ushbu masalaga qaratgan
edi.
O‘zbekiston rahbariyati mintaqadagi mamlakatlar va xalqlar o’rtasida teng huquqli va o’zaro
manfaatli hamkorlik o’rnatib, uni mustahkamlash va rivojlantirish tadbirlarini qadam-baqadam
amalga oshirib bordi.
O’zbekiston tashabbusi bilan 2018 yilda BMTning Orolbo’yi mintaqasi uchun Inson
xavfsizligi bo’yicha ko’p tomonlama sheriklik asosida Trast fondining tuzilishi, o’zbek
diplomatiyasining katta yutug’i bo’ldi.
Hozirda Orol dengizining suvsiz qolgan hududida yashil o’rmonlar barpo etishga alohida
e‘tibor berilmoqda. Agar mustaqillik yillarida O’zbekiston bo’yicha 1 million 220 ming gektarga
yaqin o’rmonzor yaratilgan bo’lsa, shundan 400 ming gektardan ortig’i aynan Orolbo’yi hududida
barpo etilgan.
Bu masalada qabul qilinayotgan maxsus dasturga ko’ra, Orol dengizining suvsiz hududida
2019 yilda yana 500 ming gektar o’rmonzor barpo etildi.
Aholining hayot sharoitini yaxshilash maqsadida Qoraqalpog’iston Respublikasi shahar va
qishloqlarida yangi qurilishlar amalga oshirildi. Xususan, 2018 yilda Mo’ynoq tumanida barcha
zarur infratuzilmalarga ega bo’lgan zamonaviy shaharcha bunyod etildi.
205
Orolni qutqarish muammosi doim mamlakatimiz Prezidentlarining diqqat markazida bo’lib
keldi. Jumladan 2020 yil 23 sentabr kuni Prezidentimiz SH.Mirziyoyev BMT Bosh
Assambleyasining 75 yillik videokonferensiyasida nutq so’zlab, dunyo jamoatchiligi diqqat-
e‘tiborini yana bir bor ushbu muammoga qaratdi.
Prezidentimiz o’z ma‘ruzasida Orolbo’yi mintaqasini ekologik innovatsiya va
texnologiyalar hududi, deb e‘lon qilish haqida BMT Bosh Assambleyasining maxsus
rezolyusiyasini qabul qilishni taklif etdi. Shuningdek, ushbu muhim hujjat tasdiqlangan sanani esa
Xalqaro ekologik tizimlarni himoya qilish va tiklash kuni sifatida nishonlash maqsadga muvofiq
ekanligi ta‘kidlab o’tdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
