Polimer materiallar

17 – MA’RUZA 
MAVZU: POLIKONDENSATSION POLIMERLAR 
Reja 
1.
 
Poliamid polimerlari, Poliefirlar,  
2.
 
Epoksid smolalar, Poliuretan polimer materiallari, Poliformalg’degid.  
3.
 
Olish usullari, asosiy xossalari, ishlatilish soxalari. 
Poliamid polimerlarining olinishi 
O‘zining asosiy zanjirida qaytariluvchi -CO-NH- amid guruxlarini saqlovchi 
geterozanjirli  polimerlar  poliamidlar  deb  ataladi.  Birinchi  marotaba  sintetik 
poliamid  1862  yilda  aminobenzoy  kislotasiga  200 
0
C  da  vodorod  xloridini  ta’sir 
ettirib olingan. 1936-1938 yillardan boshlab shu xildagi polimerlar ustida ko‘plab 
izlanishlar  olib  borilib,  ularni  olishni  turli  usullari  ishlab  chiqilmoqda,  sanoatda 
ularni asosida tolalar, pardalar va turli xil plastik massalar olish tashkil etilmoqda. 
Konstruksiyalarda  ishlatiluvchi  termoplastik  polimerlar  ichida  ishlab  chiqarilish 
xajmi  bo‘yicha,  poliamidlar  birinchi  o‘rinda  turadi.  Ulardan  olingan  bu  yumlar 
elektr  texnikasida,  mashinasozlikda,  o‘lchagich  asboblari,  xalq  iste’mol  mollari 
ishlab  chiqarishda  keng  ishlatiladi.  Sanoatda  poliamidlar  quyidagi  usullarda 
olinadi.  
 1) aminokislotalarning laktamlarini polimerlab 
 
2) 
diaminlarni 
dikarbon 
kislotalari bilan polikondensatlab 
 
 
3) diaminlarni dikarbon kislotasining xlorangidridlari bilan polikondensatlab 
 
 
 
4) 

-aminokislotalarini gomopolikondensatlab  
 
 
Poliamidlarni  nomlashda,  polimerni  kimyoviy  tuzilishini  belgilovchi  son 
qiymatlaridan foydalaniladi. 
Alifatik  poliamidlarda,  «poliamid»  so‘zidan  keyin  bir  yoki  ikkita  son 
qo‘yiladi.  Agarda  poliamid  bitta  monomerdan  olingan  bo‘lsa  (aminokislota  yoki 
laktamdan),  monomer  tarkibidagi  uglerod  atomlari  qiymatiga  teng  bitta  son 
qo‘yiladi. Agarda poliamid, diaminni dikarbon kislotasi yoki uning xosilalari bilan 
polikondensatlab  olingan  bo‘lsa,  ikki  yoki  uchta  son  qo‘yiladi.  Bunda  verguldan 
avval qo‘yilgan son (sonlar) diamindagi uglerod atomlari sonini, verguldan keyingi 
 
nH
2
N
-
R
-
NH
2
 + nClOC
-
R
’
-
COCL 

  

 [
-
HN
-
R
-
NHCO
-
R
’
-
CO
-
]
n
 + 2nHCl 
 
nH
2
N
-
R
-
COOH

[
-
HN
-
R
-
CO
-
]
n
 + nH
2
O 
 
nH
2
N
-
R
-
NH
2
  +  nHOOC
-
R
’
-
COOH 

 

[
-
HN
-
R
-
NHCO
-
R
’
-
CO-]
n
  +  2nH
2
O 

---

son  esa  dikarbon  kislotasi  yoki  uning  xosilalaridagi  uglerod  atomlari  sonini 
ko‘rsatadi.  Masalan,  polikaproamid  poliamid  6,  poligeksametilensebatsinamid 
-poliamid 6,8 deb nomlanadi. 
Aromatik  poliamidlarda  esa,  siklik  diamin  yoki  dikarbon  kislotasining 
xalqalarini,  ularni  nomlarini  birinchi  harfi  bilan  belgilanadi.  Masalan, 
geksametilendiamin  va  tereftal  kislotalaridan  olingan  polimer,  poliamid  6,  T  deb 
ataladi. 
Poliamid  sopolimerlarini  nomlari,  alohida-alohida  polimerlar  nomidan,  bu 
polimerlarni sopolimerdagi foiz miqdorlarini ko‘rsatib tuziladi. Masalan, poliamid 
6,10/6,6  (65:35) nomi, ushbu  sopolimer  65%  poliamid  6,10  va  35% poliamid  6,6 
dan tashkil topganligini ko‘rsatadi. 
Xozirgi  vaqtgacha  juda  ko‘p  poliamidlar  olingan,  ammo  ulardan  quyidagilari 
amaliy ahamiyatga ega: 
poli-

-kaproamid, yoki poliamid 6 (kapron, naylon 6); 
poligeksametilenadipamid, yoki poliamid 6,6 (anid, naylon 6,6); 
poligeksametilensebatsinamid, yoki poliamid 6,8; 
poli-

-undekanamid, yoki poliamid 11 (rilsan); 
poli-

-dodekanamid, yoki poliamid 12; 
poli-m-fenilenizoftalamid (fenilon); 
poliamidlarni  sopolimerlari  (poliamid  P-54,  P-548,  P-68,  P-54/10,  P-54/21 
va b).