|
КЫЯНЕТ
I
Бәҳәр - бәҳәр, жаным бәҳәр мийманым,
Гҥлге безеп келсең Әмиў бойларын,
Палўан қыздың кҥлкисиндей сыңқылдап,
Бахыт сазын шалған гҥмис суўларың.
Бәҳәр - бәҳәр - бахыт гҥли бостаным,
Заўықланған сеннен кеўлим, жас жаным,
Қушағыңда сазға, гҥлге бӛленип,
Толып тасар Қарақалпақстаным.
149
Бәҳәр - бәҳәр, жумыс қызып айнала,
Солқылдаған сом кӛкирек кең дала.
Кӛкте қуяш нур қуйғанда кҥлимлеп,
Бирте - бирте кӛкшил дӛнген сай - сала.
Кызып мийнет, жер баўыры солқылдап,
Ҳасыл топырақ аўдарылып бурқылдап,
Гҥркиреген сом денели трактор,
Пазналары жылжып басып, жылтылдан;
Кӛкқуўалап ешки, сыйыр, қозы - ылақ,
Қосық айтқан шопан даўысы қулдырап,
Қосық, кҥлки, қус шаўқымы, тасқын суў.
Тоғайда шуў, кӛлде қыйқыў, гҥўде - гҥў,
Ерке бәҳәр сазларына сал қулақ!
Кете алмассаң бир сҥйсинип қарамай,
Жаңа аўылға жарасықлы жаңа жай.
Тур әнекей мектеп мысал бӛбегин
Баўырына басып кҥлген анадай.
Қурым басқан мешит емес, бул басқа,
Ушар баллар сабақтан кеш қалмасқа,
Жыңғыр - жыңғыр етип кҥлсе қоңыраў,
Шыпырласып толар демде классқа.
Ықлас болмай жас қумары арта ма?
Әдеп пенен отырысар партаға.
Сәлем берип кҥтип алар устазын,
Муғаллим де турар кҥлип ортада.
Кҥлимлеген жҥзи бәҳәр таңындай,
Шәкиртлерин жақсы кӛрген жанындай,
Балалардың кейпин аңлар кҥлимлеп,
150
Муғаллим де сҥйкимли еди қаныңдай!
Жанга жайлы ағызады тил майын,
Қызық сӛзли, тҥсиниўге дым қайым,
Ҳәр кҥни ол билип турар сорасып,
Бул кишкене досларының ҳал - жайын.
Бирақ, бҥгин не себепли ӛзинде
Шаршағанлық кӛрине ме кӛзинде,
Қайырылған қара шашы пәрийшан,
Бир қайғының изи бардай жҥзинде.
Қайғы басқан неге аппақ ажарын?
Наўқас келип қыйнады ма я жанын?
Муғаллимиң жандай сҥйген жас жҥрек,
Аңлайсад ба устазыңның қыялын?
Я бир қатты кейиснама алды ма?
Я кеўилине биреў таңба салды ма?
Партшӛлкемниң жыйналысын шақырып,
Тҥни менен я уйқыдан қалды ма?
Драм кружок, ясли, - дейди, тынбайды,
Кҥнде барып клуб исин оңлайды.
Кеште және сабақ берер ликбезге,
Я жыйналыс... қулласы, кӛз жумбайды.
Кӛз жибериў ислер ушын алдағы,
Мектеп иси - тийкарғы ис қолдағы,
Партшӛлкемге секретарь болған соң,
Оған шӛгер гҥллән истиң бир жағы.
Кӛзин жумса, тилеги сол ойдағы:
Колхозшыға кӛп тийгизиў пайданы.
151
Жаңа аўыл болса мысал қаладай,
Қызса гҥрлеп мәденият майданы.
Атыз бетте газет оқып жҥрген ким?
Ол да Ораз... Тынбас мине кҥни - тҥн.
Айтшы билсең, усындайдан жалығып,
Жәбирленип жабығып,
Әлле соннан шаршап жҥр ме муғаллим?
Жоқ - жоқ! Ораз «исим мениң қанша» - деп –
Қыйланбайды, қайта алға ӛршелеп...
Халық бахтына байланыслы ис болса,
Қайтпайтуғын интеллигент - большевик. .
Сонда неге қайғы шегип жас жҥрек,
Неге, сонда қабақ тҥйер тас - тҥнек?
– Тыңла, қане! Тыңла, жолдас оқыўшым,
Қайғысынан тез табайық бир дәрек:
II
Апрельдиң айсыз тҥни аспанда
Геўгим тартты айды булыт басқанда.
Бир машина таўға минди зымырап,
Ўақыт қуптан мезгилинен асқанда.
Иште отыр ҥн қатпастан еки жан,
Бири шофер, екиншиси бир жанан,
Шофер дос та кесент бермес сулыўдың -
Шийрин ғана қыялына ойлаған.
Бахытлы деп сезип отыр қыз ӛзин,
Ойлайды ҳәм артта қалған колхозын.
Еске тҥсер сҥйген ярды ойласа,
152
Соңғы сҥйиў - ыссы қушақ, айсыз тҥн...
Ойлар сулыў: Тӛрткҥл кӛрмеген қалам,
Слетқа да келген болса кӛп адам,
«Ортаға шық, сӛйле», десе, сӛз таўып,
Не айтаман, не сӛйлеймен мен надан?
«Айтаман ба, «жҥз килодан тердим» деп,
Таң атпастан «пахта атызға кирдим» деп,
Албырасам не қыламан ҳаўлығып,
Жас жҥрегим алып қашса дҥрсилдеп?
Сӛйлейин дә! Уялып не, ҳәлегим,
Тоқта, неге шәўкилдейди жҥрегим?
Сӛйлемесем, жерге таслап Ораздың –
Қойғаным - аў «сӛйле» деген тилегин!
Гҥлжан усылай толғанады, ойлайды,
Кҥшли сезим жас жҥректе қайнайды.
Пахта тергиш бармақларын шашына –
Кҥлимсиреп орайды да ойнайды.
Усы гезде машина да зымырап,
«Уры сайға» тҥскен еди қулдырап,
Алды бӛгет, тура қалды машина,
Бес адам тур тумлы - тустан қамалап.
Машинаны тутты алға жҥргизбей,
Ҥндеспейди аўзын буўған ӛгиздей.
Шофер шықты ручкасын қолға алып,
Урды олар бас салып.
Тутты қызды бир аўыз сӛз дегизбей.
Булқынды қыз кӛнбеймен деп «ойныңа»,
153
Аўзын таңды шаршы салып мойнына.
Ийттей талап қарсыласқан бир жанды,
Байлап алып Гҥлжанды,
Сиңди барыи қараңғылық қойнына.
Ақ тәнине жара салды, ер батты,
Талды сулыў шыңғырды да дым қатты.
«Хош бол, Ораз!» деген соңғы даўысы
Тасқа соғып, жыраларды жаңлатты.
Турды шофер машинаға ход берди,
Тас бӛгеттен ебин таўып ӛткерди,
Кустай ушты,
Барып тҥсти Тӛрткҥлге,
Сол ақшамда сум хабарды жеткерди.
Тҥн ишинде арғымаққа ер салып,
Қыран қустай таў тәрепке сер салып,
Ғазеп пенен алты атлы Тӛрткҥлден
Шықты сол кҥн муздай темир қурсанып.
Шымбайға да жетти хабар сол тҥни,
Муғаллимди ойландырып ҳәр кҥни,
Қыйнаған сол ар - намысын, жас жанын -
Усы еди мәселениң теркини.
Курбан менен атқа минди жети ер,
Жолды баслап еки милиционер.
Арғымақлар жер тепсинип киснесип,
Омыраўдан ойма кӛбик ақты тер.
III
Мине ҥш кҥн муғаллим бир кӛз илип
154
Уйықламайды жҥзде қайғы сезилип,
От ишинде ӛртенгендей намысы,
Хорланғандай жас жҥреги езилип.
«Қал» деп Қурбап неге кҥйди, парт болды.
Бҥгин Ораз «нәмәрт», басқа мәрт болды.
Кҥтилмегеи айралықтың азабы,
Қайыспастай жас кеўилге дәрт болды.
Кек жалыны кернесе де ерте - кеш,
Бул кишкене досларына сыр бермес,
Оқыў - ойын қуўған муңсыз гӛдеклер,
Устазының бул қайғысын дым билмес.
Do'stlaringiz bilan baham: |
