Pán: Ádebiyat Klass: 6 Waqtı

III.Taza tema túsindiriw: (15 minut) Ádebiyat teoriyasınan maǵlıwmat.Jazba ádebiy ertek
Xalıq awızeki ádebiyatı úlgileriniń ishinde ertekler ayrıqsha orın ieleydi. Jazıwshı hám shayırlar tárepinen xalıq dóretpesiniń biri, erteklerden, ańız-áńgimelerden paydalanıp, olardı dóretiwshilik penen qayta islep, balalarǵa arnap ertekler jazıw burınnan bar dástúr. Búl dástúr basqa tuwısqan xalıqlar ádebiyatında da kóp ushırasadı. Usı jaqsı dástúr búgingi kúni de qaraqalpaq jazıwshı shayırlarınıń shıǵarmalarında da keń orın alıp kiyatır. Mısalı, S.Májitovtıń «Túlki menen gúze», «Arıslan menen túlki», M.Dáribaevtıń «Altın júzik», J.Dilmuratovtıń «Jolbarıstıń táǵdiri»,
T.Jumamuratovtıń «Qásietli gáwhar tas hám aqıllı shopan haqqında ertek», Sh. Seytovtıń «Qıyal atawı», B.Qayıpnazarovtıń «Jarlı adam hám ǵarǵalar patshası», A.Ábdievtiń «Altın balıq» t.b. ertek, gúrriń, poemaları xalıq ertekleri tiykarında dóretilgen.Jazıwshılar xalıq awızeki ádebiyatında aytılıp kiyatırǵan erteklerdiń tiykarında ózleriniń izleniwshiligi menen ertek shıǵarmasın dórete alsa, dóretiwshilik tabısqa erisedi. Jazıwshı xalıq erteginen ózine kerek ideyanı aladı da, sonı tiplestirip súwretleydi. Ondaǵı waqıyalardı kóshirmesten qayta isleydi. Ertek jazıw qıyalıy oydı, keń órisli bilimdi talap etedi. Óytkeni jazba ádebiy erteklerde qızıqlı waqıyalarǵa qurılıp, qaharmanlar táǵdirin sóz etedi. Jazba ádebiy erteklerde de haywanlar obrazı háreket etedi. Olarda da hárqanday jamanlıqtıń ústinen, jaqsılıqtıń jeńiske erisetuǵınlıǵı sóz etiledi. Mısalı, ayırım jazba ádebiy
erteklerde maqtanshaqlıqtıń da, birewge tásil etip jamanlıq etiwdiń de jaǵımpazlıqtıń da, ermeliktiń
de keyini wayran bolatuǵınlıǵın qasqır, jolbarıs, túlki obrazları arqalı kórkem bayanlaydı. Jazba ádebiy erteklerde de aqıllılıq, tapqırlıq, tereń oy juwırtıw arqalı sıyqırlı tilsiminiń sheshimin tabıw máseleleri sóz etiledi. Mısalı, T. Jumamuratovtıń «Qásietli gáwhar tas hám aqıllı shopan haqqında ertek» shıǵarmasında tereń oylılıq, bilim, aqıl ulıǵlanadı.Búgingi kúni jazıwshılar ertek shıǵarmaların jazıwda tek xalıq erteklerine júginip, tek awızeki ádebiyat úlgisi tiykarında jaza bermesten, házirgi ájayıp turmısımızdıń ózinen de ertek jazıp atır. Búgingi kúni turmısımızda ilim hám texnikanıń rawajlanıwı erteklik shıǵarmalar dóretiwge tiykar bolıp otır.