Plastinkajabralilar hám pútinbasli balıqlardin’ biologiyasi ha’m du’zilisindegi tiykarg’I xarakterli belgileri,tarqaliwi

Plastinkajabralilar hám pútinbasli balıqlardin’ biologiyasi ha’m du’zilisindegi tiykarg’I xarakterli belgileri,tarqaliwi.

Reje:
1. Plastinkajabralilar balıqlar klası haqqında maǵlıwmat:

2. Pútinbasli balıqlardin’ biologiyasi.

Plastinkajabralilar hám pútinbasli balıqlardin’ biologiyasi hám dúzilisindegi tiykarǵı xarakterli belgileri, tarqalıwı plastinkajabrali balıqlar klası haqqında maǵlıwmat :

Plastinkajabralilar balıqlar klası haqqında maǵlıwmat :
skleti shemirshekten ibarat bolıp, mayısqaq hám bekkem shemirshekli balıqlardin’ denesi plakoidli qabırshaqlar menen oralǵan, ayırımları bolsa joq;
júreginde artyerial konus bar. Isheklerinde spiral kanallar bar;
qalash pufagi joq ;
jup qalashları gorizontal jaylasqan ;
jınıslıq demorfizm jaqsı rawajlanǵan, erkeklerinde qarın qalashlarında arnawlı o'simteleri - ptyerigopodiylari bar;
Atalaniw ishki, máyekleri iri, kapsula menen oralǵan ;
máyek qóyadı, tiri tuwiwshi wákilleri de bar kloakasi bar.

Plastinkajabrali baliqlar klasına 600 túrden artıq balıq kiredi. Olar tiykarlanıp teńiz balıqlari esaplanadı.

Plastinkali balıqlar klası sistematikasi:
1- Plastinkajabralilar genje klası.
2- Selnogolovie (pútin boshlilar) genje klası.
Plastinkajabralilar haqqında maǵlıwmatlar
saǵaq japıraqları otırıqshı, saǵaq to'sig'i plastinka kórinisinde;
kósher skleti omırtqalardan ibarat bolıp, amfitsel omırtqalı kórinisinde;
saǵaq jarıqları 5 ten 7 danege shekem bolıp, saǵaq jarıqları saǵaq qopqog'i menen bekkemlenbegen;
purgagichlarga iye;
quyrıq qalashları getyerotsyerkal.
Plastinkajabralilar genje klası akula hám skatlar úlken gruppalarına bólinedi.
Pútinboshlilar genje klası - Holocephali
Tumsig'inin’ ushi, ádetde, azı-kóbi domalaqlasqan. Terili (suyeklenbegen) saǵaq qopqog'i taraqqiy etedi hám sol sebepli basınıń hár 53 tárepinde tek birden saǵaq tesikleri kórinip turadı shashıratqichlari bolmaydı.
Bas skeleti autostilik. Tisleri birlesip ketib quwatlı tıs plastinkalarına (eki jupi joqarısında hám birewi-tómengi jag'ida boladı ) aylanadı, kemiriwshilerdiń quwatlı keskich tislerin azmaz bolsa -de eskertip turadı. Terili saǵaq qaqpaqların dúziliwi menen baylanıslı halda terili saǵaqlararo tosıqlar sezilerli dárejede reduksiyalanadi.

Endi bolsa pútin boshlilar (Holocephali) ga toqtalamiz

Plastinka saǵaqlılar (Elosmobronchii) toshko'mir dáwirinde tabılǵan. Olar akulasimon balıqlardan ibarat bolǵan. Suw tubida jasawǵa maslasqan kese ogizlilarning arnawlı tarmaǵı — skatlar tek mezozoyda (yurada) payda bolǵan. Bir az aldınlaw triasda pútin boshlilar (Holocephali) ajralıp shıqqan bolıp, olar hesh qashan kóp sanlı bolmaǵan.

Pútinboshlilar yamasa ximeralar klası (Holocephali) - bul klasqa ilgeri shemirshekli balıqlar klasına tiyisli ximeralar kiredi. Olardıń 55 túri bar.

1883 jılda nemis zoologi F. Shultse Gratse qalasındaǵı universitet akvariumlarınan birinde dúzilisi tárepten bir kletkalılar menen kóp kletkalılar ortasında turǵan haywandı ushıratganini xabar beredi jáne onı trixoplaks dep ataydi.

Biraq keyinirek trixoplaks hesh qanday negizsiz meduzalarning lichinkasi dep daǵaza etiliwi sebepli oǵan bolǵan qızıǵıwshılıq susayib ketedi. Bul waqıyadan shama menen júz jıl keyin ápiwayı haywanlardı úyreniw menen shuǵıllanatuǵın nemis alımı K. Krell laboratoriya sharayatında bul haywandıń jınısız ekige bóliniw menen kóbeyiwinen tısqarı jınıslıq kóbeyiwin de anıqlap, trixoplaksni ǵárezsiz turmıs keshiretuǵın voyaga jetken haywan ekenligin tastıyıqladı.

Trixoplaks sırtqı kórinisinen amyobalarga uqsap ketetuǵın, suw ósimlikleri ústinde sirpanib háreketlenetuǵın, 4 mm shama daǵı plastinkasimon teńiz xayvoni. Trixoplaksnin’ háreket baǵdarı anıq bolmaydıden geyde aldınǵa, geyde arqa tárepke qaray ózgerip turadı. Sol sebepli denesiniń aldınǵı hám keyingi táreplerin anıqlap bolmaydı

Trixoplaks denesiniń suw astı zatlarına jabıwıp háreketleniwshi tárepi shártli túrde qarın dep qabıl etilgen. Bul bólektegi kletkalardıń hár biri birden xivchinga iye. Denesiniń ishinde bolǵanı

jalǵan ayaq járdeminde háreketlenetuǵın amyobasimon kletkalar menen tolǵan. Bul kletkalar krrin tárepdegi kletkalardan xivchinlarini joǵatıp, tereńligin botib kiriwi nátiyjesinde ónim boladı, dep shama etiledi. Bul kletkalardıń funkciyası jaqın dáwirshe belgisiz edi.

1986 jılda nemis zoologi G. venderot tájiriybeler tiykarında bul kletkalardıń fagotsitar funkciyasın kórsetip berdi. Ol laboratoriya sharayatında saqlanıp atırǵan trixoplakslarni jansızlantirilgan uyıtqı kletkaları menen azıqlantirib, azıq bólekleri xivchinlarning háreketi sebepli trixoplaksning jelke tárepine qaray haydalishini jáne bul jerde amyobasimon kletkalar tárepinen jutılıwın kuzatdi.

Azıq bóleklerin jutıw ushın trixoplaks denesiniń arqa tárepine kóterilgen amyobasimon kletkalar taǵı aldınǵı jaǵdayına qaytadı. Bunday ayriqsha azıqlanıw usılın G. venderot transepitelial sitofagiya dep ataydi. Bunnan tashkari trixoplaksning arttan qarın tárepke shozılǵan duksimon kletkaları qısqarıw ózgeshelikine iye. Trixoplaks ulıwma dene dúzilisi, azıqlanıwı tárepten kóp kletkalı haywanlardıń I. I. Mechnikov shama etken ájdadlarına uqsap ketedi. Hámme tómen dúzılıwǵa iye bolǵan kóp kletkalı haywanlar sıyaqlı trixoplaksda da regeneratsiya qábileti kúshli rawajlanǵan, hátte onıń bir-birinen bóleklengen ayırım kletkalarınan jańa jas haywan taraqqiy etedi.

Plastinkalılar tipiga Trichoplax adhaerens hám T. reptans dep atalıwshı eki tur kiredi.

Birinshi tur Atlantikalıq okeanı, Ortayer hám Qızıl teńizlerde ushraydı.

Ekinshi tur T. reptans Italiyanıń Neapol qalasındaǵı zoologiya stanciyasınıń akvariumında tabılǵan.

Trixoplakslarni endigiden jetilisken úyreniw arqalı kóp kletkalı haywanlardı bir kletkalı haywanlardan kelip shıqqanlıǵın tastıyıqlaytuǵın jańa eń zárúrli dálillerge ıyelew múmkin.