Pitkeriw qánigelik jumısı

Ómir qáwipsizligi
Ózbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilim minisitrligi, puqaralık korǵanıwdıń baslıǵı A.Parpievtiń 28.10.2008 j. №318 sanlı buyrıǵı hám universitet İlimiy Keńesi (12.11.2008 j, №2 is kaǵazı) qararı tiykarında tayarlanǵan universitet rektoratı buyrıǵına (13.11.2008 j. №120 D/1, §4) tiykarlanıp «Ómir káwipsizligi» pánin barlıq tálim baǵdarları boyınsha talabalarǵa oqıw protsessinde úyretiw ushın, magistr dissertatsiyasın hám bakalavr kánigelik pitkeriw jumısın orınlawda pánniń xuqıqıy tiykarları kirgizildi.
"Jámiyette puxaralardıń xuqıqları hám erkinliklerin korǵaw támiyinlengende ol haqıqıy, huqıqıy puxaralıq jámiyet boladı. Hár bir adam óz xuqıqların anıq biliwi olardan paydalana alıwı, óz xuqıqı hám erkinliklerin qorǵay alıwı lazım. Bunıń ushın dáslep mámleketimiz xalqınıń huqıqıy mádeniyatın asırıw zárur" (I. Karimov, Ózbekstan XXI ásirge -umtılmaqta, 31 — bet).
XX ásirdiń 60 - jıllarınan baslap is júrgizip kelgen puxaralıq korǵanıw sistemasınıń tiykarǵı uazıypası tınıshlıq dáwirinde hám urıs jaǵdayında mámleket xalqın jalpı qırǵın quralları hám basqa xújim qurallarınan qorǵaw, urıs jaǵdayında xalıq xojalıǵı obektleriniń turaqlı islewin támiyinlew hámde apatshılıq oshaqlarında qutqarıw hám tiklew jumısların óz waqtınada nátiyjeli ámelge asırıwıdan ibarat edi.
Biraq xalıq ómirine tek jalpı qırǵın quralları emes, bálkim basqa káwip - qáterlerde káwip salmakta, olardı názerden shette kaldırıw xasla mumkin emes. Bular tábiyiy, texnogen hám ekologiyalık qásiyetli ayırıqsha jaǵdaylar bolpt tabıladı.
90-jıllarga kelip yadro urısı qáwpi kemeyip, biologiyalsh qurallardan paydalanıw sheklep koyıldı, jańa - zamanagóy qural túrleri oylap tabıldı, olar adamlar ushın qáwipli bolmay, bálki ekonomikalıq obektlerdi isten shıǵarıwǵa qaratılǵan edi. Bulardıń barlıǵı puqaralıq qorǵanıw sisteması ornshda jańa bir sistema duziliu kerekligin dállilep berdi.
Puxaralıq qorǵanıw ornın iyeleui mumkin bolǵan iri kólemdegi ayırıqsha jaǵdaylarga áwelden tayarlıqtı támiynlewshi jańa arnawlı mámleket sisteması iyelewi, ol tınıshlık hámde urıs dáwirinde xalıqtı hám aymaklardı ayırıqsha jaǵdaylardan korǵawı lazım edi. Bul sistema xalıqtı ayırıqsha jaǵdaylardan qorǵaw hám qutqarıw jumısların etkerip qoymay, basqa áxmiyetli ilajlardı: tábiyiy apatlardan qáwipli aymaqlar kartaların dúziw, seysmikalsh bekkem bina hám imaratlardı qurıw, qıska, orta hám uzaq muddetli boljaw jumısların shólkemlestiriwi hám xalıq tayarlıǵın ámelge asırıwıı lazım edi.
Usı orında jáne bir máseleni aydınlastırıp alıwǵa tuwra keledi. Ayırıqsha jaǵday degen ne, onnan xalıqtı hám aymaklardı qorǵaw degende neni názerde tutıwımız kerek?
Ayırıqsha jaǵday - adamlar qurban bolıwı, olardıts den saulıgı yaki qorshaǵan ortalıqqa zıyan tiyiui, materiallsh shıgınlar keltirip shaǵılıwı hámde adamlardıts turmıs sharayatınıń izden shıǵıwına alıp keliwi mumkin bolǵan yaki alıp kelgen avariya, apatshılık, qáwipli tábiyǵıy hádiyse yaki basqa tábiyiy apatshılık nátiyjesinde belgili bir aymaqta júzege kelgen jaǵday.