Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

Kimyoviy reaksiya tezligi deb, vaqt birligi ichida reaksiyaga kirishuvchi (yoki hosil bo‘luvchi) moddalar konsentrasiyasining o‘zgarishiga aytiladi. Buni matematik ifodasi quyidagicha:

Δv = _{ }

Bu yerda: Δv – kimyoviy reaksiya tezligi ( mol/(l·s));

Δc – moddaning reaksiyada qatnashgan konsentratsiyasi (mol/l);

Δt – vaqt.

Agar Δc = c₁ – c₂ va Δt = t₂ – t₁ bo‘lsa, u holda tenglamani quyidagicha yozamiz:

Δv = _{ }= _{ }

Bu yerda: c₁ – reaksiyaga kirishayotgan moddaning dastlabki konsentratsiyasi; c₂ – moddaning reaksiyadan keyingi qolgan konsentratsiyasi; t₁ – dastlabki vaqt; t₂ – keyingi vaqt.

7.6-rasm. Kimyoviy reaksiya tezligining vaqtga bog‘liqlik grafigi.

Kimyoviy muvozanat

Barcha kimyoviy reaksiyalar oxirini ikki turga: qaytar va qaytmas reaksiyalarga bo‘lish mumkin. Reaksiyaga kirishuvchi moddalar to‘liq reaksiya mahsulotlariga aylanadigan jarayonlar qaytmas reaksiyalar deyiladi. Qaytmas reaksiyalar oxirigacha boradigan reaksiyalardir. Masalan:

Zn + 2HCl → ZnCl₂ + H₂↑

Reaksiyaga kirishuvchi moddalarning bir qismi reaksiya mahsulotlariga aylanib, ayni vaqtda reaksiya mahsulotlari qaytadan dastlabki moddalarga aylanib turadigan kimyoviy jarayonlar qaytar reaksiyalar deyiladi. Masalan:

N₂ + 3H₂ ↔ 2NH₃

Mana shu qaytar reaksiyalarda ikki tomonlama reaksiyalar ketadi. Bu esa o‘z navbatida ham to‘g‘ri, ham teskari reaksiyalar tezliklarini paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Agar to‘g‘ri va teskari reaksiyalar tezligi tenglashsa (v₁ = v₂), kimyoviy muvozanat qaror topadi va uning muvozanat doimiysi quyidagicha topiladi:

aA + bB = cC + dD muvozanatda turgan sistema uchun