Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

parchalanish jarayoni
deyiladi. Masalan, mis oksidi, mis sulfidi va mis galogenidining parchalanishini 
ko‘rib chiqamiz: 
2CuO → 2Cu + O
2
↑ 
CuS → Cu + S 
CuCl
2
→ Cu + Cl
2
↑ 
Bu jarayonning to‘la oqib o‘tishi tashqi omillar (bosim va harorat)ga, 
shuningdek, moddalarning tabiatiga va aktivligiga bog‘liqdir. 
Parchalanish jarayonlari endotermik jarayondir va bunda issiqlik yutiladi. 

---

83
Shuning uchun ham, parchalanish jarayonlarini oqib o‘tishida haroratni boshqarish 
katta ahamiyatga ega. Masalan, umumiy holda ikki valentli metall oksidining 
parchalanish reaksiyasi quyidagicha oqib o‘tadi:
 
2MeO → 2Me + O
2
 + ΔH (ΔH = - Q)
(3.6.1) 
Bu yerda: ΔH – reaksiyaning entalpiyasi, kj/mol; 
- Q – reaksiyada yutilgan issiqlik miqdori, kj.
Reaksiya vaqtida ajraladigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori reaksiya uchun 
olingan moddalar va reaksiya mahsulotining zaxira energiyasiga bog‘liq. 
O‘zgarmas bosimda o‘lchangan bu nisbiy energiya miqdori 
entalpiya
(H) deb 
ataladi. Entalpiyaning o‘zgarishi mollar sonini hisobga olib yoziladi. Reaksiyaning 
entalpiyasini topish uchun reaksiya mahsulotlari entalpiyasi yig‘indisidan reaksiya 
uchun olingan dastlabki moddalar entalpiyasi yig‘indisini ayiriladi:
ΔH = ΣΔH
reak.mah.
 – ΣΔH
dast.modda.
(3.6.2) 
Termokimyoviy reaksiyalarda bu qiymatlarni bilish muhimdir. Chunki bu 
ko‘rsatkichlar tufayli reaksiyaning ekzotermik yoki endotermik turga tegishli 
ekanligi aniqlanadi. Agar endotermik reaksiya turiga tegishli bo‘lsa, u holda 
haroratni oshirish talab etiladi. Bu ko‘rsatkichlar aniqlanishi kerakligining qulay 
tomoni shundaki, hech qanday tajriba o‘tkazmasdan turib nazariy jihatdan 
jarayonning berilgan haroratda borish-bormasligini aniqlashga erishiladi. Bu 
qiymatlar standart ma’lumotnomalarda keltirilgan.
2МеО = 2Ме + О
2 
+ ΔН ko‘rinishdagi reaksiya uchun umumiy holda ajralish 
reaksiyasi muvozanatining o‘zgarmas doimiyligi quyidagiga teng: