Pirometallurgiya jarayonlari nazariyasi

1.5. Metallurgik jarayonlarning termodinamikasi 
Metallurgik jarayonlarni puxta o‘rganishda shu jarayonlarda kechadigan 
fizikaviy va kimyoviy o‘zagarishlarni hamda ular orasidagi bog‘liqlikni bilish 
muhim ahamiyatga ega. Chunki bu hodisa va jarayonlarning tub mohiyatini anglab 
yetish natijasida zamonaviy metallurgik ishlab chiqarishda turli xil samarali 
texnologik jarayonlarni, masalan, avtogen jarayonlar, yuqori tozalikka ega bo‘lgan 
metallar va qotishmalar ajratib olish, “kovsh – pech” texnologiyasi, vakuumlash va 
shu kabi samarali texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy etishning oqilona 
yo‘llarini topish mumkin. Mana shunday nazariy bilimlardan biri – bu metallurgik 
jarayonlarning termodinamikasidir. Bu bo‘lim fizikaviy kimyoda juda muhim va 
sanoat ahamiyatiga ega bo‘lgan bo‘lim bo‘lib, uni o‘rganish bo‘limdagi dastlabki 
va 
elementar 
tushunchalarini 
tushunish 
bilan 
amalga 
oshiriladi. 
Termodinamikaning boshlang‘ich tushunchalaridan biri – bu sistemadir.
Sistema 
– tashqi muhitdan chegara bilan ajratib olingan fazoning bir qismi 
bo‘lib, u o‘zining (tarkibiy qismi) konsentrasiyasi – C, energiyasi – E, harorati – T, 

---

44
bosimi – P, hajmi – V (parametrlari bilan tavsiflanadi.
Sistema bir yoki bir necha tarkibiy qism (komponent)dan iborat bo‘ladi. 
Sistemalar tarkibiy qismlarining agregat holatiga ko‘ra 
gomogen
va 
geterogen
sistemalarga bo‘linadi. Agar sistema bir xil agregat holatdagi moddalar (faqat 
gazsimon moddalar, faqat qattiq yoki faqat suyuq) moddalardan iborat bo‘lsa 
gomogen
(bir jinsli) sistema 
deyiladi. Masalan, havo, turli gazlarning 
aralashmalari, eritmalar, neft. Bularning barchasi gomogen sistemalardir. Ularni 
tashkil qilib turgan har bir modda esa komponentlardir. Misol uchun, havo – 
gomogen sistema, uni tashkil qilib turgan kislorod, azot va boshqa gazlar – 
komponentlarga kiradi.
Agar turli agregat holatdagi moddalar (gaz-suyuq, qattiq-suyuq, qattiq-gaz) 
dan iborat bo‘lsa,