|
Elektrometallurgik jarayonlarning turlari
Elektrometallurgik jarayonlarning turlari - Elektroliz – bu oksidlovchi qaytariluvchi jarayon bo’lib, tashqi manbadan olinadigan doimiy elektr toki ta’sirida elektrolitlarni suvli eritmalarida yoki ionli eritmalarida (rasplav) yuz beradi. Elektrometallurgiya — metallar va qotishmalarni elektr toki yordamida olishning sanoat usullarini yaratish va ulardan amalda foydalanish bilan shugʻullanadigan metallurgiya sohasi. Unda elektrotermik va elektrokimyoviy jarayonlar qoʻllaniladi. Elektrotermik jarayonlar rudalarvakonsentratlardan metallarni ajratib olish, qora va rangli metallarni, ularning asosidagi qotishmalarni olish va rafinatsiyalashda ishlatiladi. Bu jarayonlarda elektr energiyasi texnologik issikdik manbai hisoblanadi. Elektrokimyoviy jarayonlar asosan qora va rangli metallar ishlab chiqarishda qoʻllanadi.
Elektrotermik jarayonlar poʻlatni yoyli va induksion pechlarda eritishni, maxsus E.ni, rudani tiklash usullarini, shaxta elektr pechlarda choʻyan olishni, nikel, qoʻrgʻoshin va boshqalar metallar olish usullarini oʻz ichiga oladi. Bu jarayonlar galvanotexnika, elektroliz usullariga asoslanadi.
Rux, marganets, nikel, temir va boshqalar metallar sanoat miqyosida rafinatsiyalab olinadi. Alyuminiy, magnit, kaliy va boshqalar suyultirilgan tuzlarni 700— 1000 trada elektrolizlab olinadi.
Oʻzbekistonda Bekobod shahridagi Oʻzbekiston metallurgiya zavodida metallar asosan elektr pechlarda olinadi (qarang Metallurgiya, Rangli metallurgiya, Qora metallurgiya).
Metallurgiyada elektroliz quyidagi hollarda qo’llanadi:
- mis, rux, oltin metallurgiyasida, ishqorlarni, kislotalarni, tuzlarni suvli eritmalaridan (rudalarni tanlab eritish natijasida hosil bo’ladigan) ionlarni tiklash (qaytarish) yo’li bilan metallarni ajratib olishda;
- pirometallurgik usulda olingan xomaki metallarni (mis, nikel, titan) aralashmalardan tozalashda;
- erigan ftorid yoki xlorid oksidlaridan kimyoviy mustaxkam metall oksidlarini (alyuminiy, magniy, berilliy, titan va boshqalar) tiklashda;
- metall buyumlarni yuzasida mustaxkam, korroziyaga bardoshliligi yuqori, manzarali (dekorativ) qatlam (xromlash, nikellash, oltin bilan qoplash va boshqalar) hosil qilishda.
Elektroliz jarayonida ionlar elektr toki ta’sirida ma’lum yo’nalishda harakat qiladi: musbat zaryadlanganlar katodga, manfiy zaryadlanganlar anodga yo’naladi.
Yuqorida keltirilgan jarayonlardan tashqari, metallurgik zavodlarda yana bir qancha jarayonlar mavjud. Bu jarayonlarda kimyoviy reaksiyalar yuz bermaydi, lekin metallurgik ishlab chiqarishda ahamiyati beqiyosdir. Bunday jarayonlarga quyidagilar kiradi:
1) suyuq, qattiq, gazsimon mahsulotlarni tashish;
2) qattiq mahsulotlarni suyuq yoki ikki qattiq mahsulotni aralashtirish;
3) materiallarni quritish;
4) briketlash;
5) eritmalarni bug’latish;
6) changlarni ushlash;
7) zaharli va kerakli gazlarni ushlash va boshqalar.
Xulosa
Har qanday metallurgiya jarayoni qayta ishlangan xomashyoni tarkibi va fizik xossalari jihatidan farq qiluvchi, bir-birida erimaydigan ikki, uch va undan ortiq fazalardan tashkil topgan geterogen tizimga o‘tkazishga asoslanadi. Bunda fazalardan biri ajratib olingan metallda boyitiladi va aralashmalar bilan kamayib ketadi, boshqa fazalar esa, aksincha, asosiy komponentda tugaydi.
Metallurgiya jarayoni - metallar, qotishmalar, metallarning kimyoviy birikmalari, shuningdek, metall o'z ichiga olgan oraliq mahsulotlar ishlab chiqarish.Ko'pgina metallarni ishlab chiqarish uchun xom ashyo rudalar bo'lib, ularni qayta ishlash uchun metallurgiya bosqichining texnologik sxemasi ishlab chiqilmoqda, ya'ni. metallning narxi va sifati bo'yicha eng yuqori texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarga erishiladigan jarayonlarning ketma-ketligi va optimal shartlari.
Metalllarni olish uchun yuzlab turli xil texnologik sxemalar mavjud, ammo barcha sxemalarning asosiy mohiyati bir xil - metallni chiqindi jinslardan va tegishli elementlardan ajratish. Texnologik sxemalarga kiritilgan operatsiyalarning butun majmuasini to'rt bosqichga bo'lish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
