Petrografiya” fanidan imtihon uchun nazorat savollari. 1) Dala shpatlari xaqida umumiy maʼlumotlar. Kaltsiy-natriyli (plagioklaz) dala shpatlari

16) Magmatik jismlarning shakllari nimaga bog'liq va ularning qanday shakllarni bilasiz?

Magmatik jinslar (magmatitlar) tabiiy eritmaning (magma, lava) qotishi natijasida hosil bo'lgan magmatik faoliyatning yakuniy mahsulotidir. Eritmaning qattiq holatga o'tishi moddaning kristallanishi bilan birga keladi. Magmatik jinslar er qobig'ining tuzilishida muhim rol o'ynaydi, turli shakl va o'lchamdagi, tarkib va ​​tuzilishdagi geologik jismlarni hosil qiladi.

Magmatik tog‘ jinslarining shakillari
Batolitlar. Maydoni 100 km² dan katta, hamda granit va granodioritlardan tuzilgan katta massivli intruziv jinslarga batolitlar deyiladi.
Batolitlar o’lchami juda katta bo’lishi ham mumkin. Uzunligi bir necha 100 km va eni bir necha 10 km bo’lishi mumkin. Ularni oval va aylana shaklidagi turlari mavjud bo’lib, o’lchamlari bir necha 10 km ni tashkil qiladi. Batolitlar asosan granit va granodioritlardan, Chetki qismlari esa diorit, sienit yoki gabbrodan iborat.
B atolitlar baykal va paleozoy burmachali o’lkalarida joylashgan. O’zbekiston hududida esa batolitlar Zirabuloq va CHotqol-Qurama tog’larida uchraydi. Geofizik ma’lumotlar bo’yicha batolitlar chuqurligi 6-10 km gacha etadi. Ba’zan batolit ustidagi tog’ jinslari emirilib batolit er yuzasiga chiqib qoladi. Batolitlar hosil bo’lishini aniq nazariya yo’q. Buni geologlar 4 ta gipoteza bilan tushuntiradilar.




Lakkolitlar. Er yuzasiga yaqin joylarda, magmaning qo’ziqorin shaklida qotib qolishidan hosil bo’lgan intruziv jins lakkolit deyiladi. Lakkolitlar keng tarqalgan gipabissal intruziya shakliga ega. Ular magmaning qatlamlar orasiga kirib qolishidan hosil bo’ladi.
Magmaning mexanik ta’siri natijasida lakkolitning Yuqori qismi bukilgan bo’ladi. Qalinligi chetlariga qarab qisqarib boradi. Ulchami bir necha kvadrat km ni, chuqurligi 500-5000 m gacha bo’lishi mumkin. Qalinligi bir necha 100 m ni tashkil qiladi.
L opolitlar. Magmaning er yuzasidaga qatlamlar orasiga kirib yoyilishi va sovushi natijasida hosil bo’lgan tovoqsimon intruziv jins lopolit deyiladi.
Lopolitlar asosan asosli, o’ta asosli yoki ishqorli jinslardan tashkil topgan. Juda kam hollarda ularning tarkibida granitoidlar uchraydi. Lopolitlar o’lchami har xil bo’lishi mumkin. Ularning eni bir necha 100 km gacha, qalinligi esa bir necha 100 m gacha bo’lishi mumkin.



Fakolitlar. Magmaning antiklinal va sinklinal burmalar o’zagida qotishidan hosil bo’lgan intruziv jins fakolit deyiladi. Fakolitlar o’lchami bir necha yuz metrni ba’zida 1000 m gacha bo’lishi mumkin. Fakolitlar asosan antiklinallar qulfida, kam hollarda esa sinklinallarda uchraydi.