Пән: География

Jer betinde esetug`ın tiykarg`ı samallar.


Mussonlar. Musson arabsha ma`sim. Atmosferanın` to`mengi qabatındag`ı turaqlı hawa ag`ımı bolıp, jıl dawamında bag`ıtın almastırıp turatug`ın samal.
B ul qalay ju`zege keledi? Materikler menen okeanlardın` qızıw o`zgesheliklerinen kelip shıg`adı. Materikler jazda a`tirapındag`ı ten`izlerge qarag`anda ko`birek ısıydı, hawa basımı pa`seyedi. Ten`izlerde hawa basımı joqarı boladı. Na`tiyjede pu`tkil jaz dawamında ten`izlerden qurg`aqlıqqa qaray samal esedi. Qısta qurg`aqlıq suwıp ketedi, basım artadı. Ten`iz beti jıllı boladı, basım pa`seyedi. Pu`tkil qıs dawamında samal qurg`aqlıqtan ten`izge esedi. Mine sonday jıl dawamında o`zinin` bag`ıtın eki ma`rte o`zgertetug`ın samallarg`a musson samalları delinedi.
Passat samallar. Nemisshe passat – turaqlı degen ma`nisti bildiredi. Ha`r bir yarım shardın` subtropik joqarı basım oblastı menen ekvatordın` arasındag`ı hawa massalarının` ha`reketi.
Jer sharının` ekvator sızıg`ı a`tirapları Quyashtan en` ko`p ıssılıq aladı. Sonın` ushın bul aymaqlarda jıl boyı hawa basımı pa`s boladı
Мәңги жоқары ҳәм пәс
басымлы пояслар
30<sup>0</sup> ken`liklerden ekvatorg`a ma`n`gi samallar esip turadı. Jer aylang`alı sebepli bul samallar ekvatorg`a jaqınlag`anda batıs ta`repke burılıp ketedi. Bul samallarg`a passat samallar delinedi.
Orta ken`liklerde Arqa yarım sharda da, Qubla yarım sharda da, ba`rqulla batıs ta`repten esip turatug`ın samallarg`a batıs samallar delinedi.



Жер жүзиндеги мәңги есетуғын самаллар бағыты


Samaldın` bag`ıtın ha`m ku`shin anıqlaw. Samaldın` bag`ıtı flyuger a`spabı menen o`lshenedi. Flyuger – gollandsha vleugel – qanat degen ma`nisti bildiredi. Flyuger strelkası ba`rhama samal esip turg`an ta`repke qarap turadı.Strelkadan to`mende gorizonttın` 8 ta`repin ko`rsetkish qoyıladı.
Samaldın` tezligi anemometr a`sbapbı ja`rdeminde o`lshenedi ha`m bir sekundta neshe metr (m/sekund) esiwi menen belgilenedi. Anemometr – grekshe anemos – samal, metreo - o`lsheymen. Samaldın` tezligi flyuger strelkasının` joqarısına ornatılg`an metal plastinka ja`rdeminde anıqlanadı. Samal qansha ku`shili bolsa plastinka sonsha ko`teriledi. Samal ku`shi Baffort shkalası menen o`lshenedi.