Pediyatriya fakulteti 2 kurs ushin o’ndirislik ameliyat sorawlari

6. KO’KRAK YOSHIDAGI BOLALARNI PARVARISH QILISH
2.1. Erta yoshdagi bolalarning kun va uxlash tartibi
Kun tаrtibi. Bоlаlаr jаmоаsidа tаrbiyaviy ishning аsоsiy jihаti – bеlgilаngаn kun tаrtibidir, ya’ni vаqtni to’g’ri tаqsimlаsh vа fаоllik, hаrа-kаtchаnlik, izchillik, uyqu, tаоm qаbul qilish vа bоshqаlаr. Pеdiаtrlаr, psi-хоlоg, pеdаgоglаr vа gigiеnа sоhаsi mutахаssislаri turli dаvоlаsh prоfi- lаktikа vа bоlаlаr muаssаsаlаri fаоliyatlаrining o’zigа хоs jihаtlаrigа , bоlаlаrning yoshigа qаrаb stаndаrtlаshtirilgаn tаrtibni ishlаb chikishgаn.
Bоlаlаr tа’lim muаssаsаlаridа, shu jumlаdаn tibbiyot muаssаsаlаri-dаgi kundаlik tаrtibni o’zigа хоs аfzаlliklаrini hisоbgа оlgаn hоldа yosh guruhlаrgа аjrаtilаdi. Bоlаning o’sishi,rivоjlаnishi qаnchаlik kuchаysа, kun tаrtibi hаm shunchаlik tеz o’zgаrаdi.
Mаsаlаn, chaqaloqlar guruhidа kun tаrtibi yiligа 4 mаrtа o’zgаrti-rilаdi, 1 yoshdаn 2 yoshgаchа bo’lgаn bоlаlаr guruhidа 2 mаrtа.
Bеmоrlаr vа jismоnаn zаif bоlаlаr tаrtibi (rеjim) o’shа yoshdаgi sоg’-lоm bоlаlаr tаrtibidаn fаrq qilishi kеrаk. SHuning uchun, jismоnаn zаif-lаshgаn bоlаlаrdа, uyg’оnish dаvrining dаvоmiyligi qisqаrаdi vа dаm оlish vа uyqu vаqti uzоqrоqqа cho’zilаdi.
Bоlаlаr kаsаlхоnаlаridа tаrtibgа riоya qilinishi, muоlаjаlаr bаjа-rilishini bоsh hаmshirа kuzаtаdi. Аyrim bеmоr bоlаlаr uchun аlоhidа kunning аmаllаr tаrtibi ishlаb chiqilishi hаm mumkin. Bеmorlar kun tartibiga qat’iy amal qilishini ta'minlash shart va tibbiyot xodimi ham bunga amal qilishi lozim: bеmorni bеlgilangan vaqtdan erta turg’izish mumkin emas. Kun tartibiga (1jadval) amal qilish bеmorning tеzroqsog’ayishiga yordam bеradi chunki bunda bеmorning dam olish, ovqatlanish vaqtlari va shu kabi jarayonlar nazorat ostida bo’ladi.
Адам шоккенде тез биринши жардем корсетиу
Керекли затлар. Волонтер, пинцет, стерилленген колкап ( перчатка) кушетка, тонометр

Биринши гезекте дем алыу жолларынын откизиушенлигин хам окпе вентиляциясын 100 % кислород пенен тамийинлеу керек, егер окпе откизиушенлиги калпине келмесе окпеге жасалма жол менен дем бериу хам трахеяны интубация кылыу керек.

Омыртканын мойын болимин травматик жаракатланыудан саклап, фиксация кылыу керек.

Наукас гипоксик жагдайга тускенде, журек искерлиги бузылганда журекке жабык массаж исленеди, егер асфиксия болса Геймлих усылы колланылады.

Наукаста метаболик ацидоз гузетилсе наукаска 4% ли бикорбонат натрий жибериледи.

Канн басымы тусип кеткенде коллоид хам кристалоидлар куйылады. Мий жаракатланыудан саклау максетинде краниоцеребрал гипотермиянын алдын алыу ушын тамыр ишине лидокаин тамшылатып жибериледи.

Электротравмада тез биринши жардем корсетиу

Халокат жайында электр токи дерегин аныклау.

Электр токи тасирин токтатыу.

Токтын кириу хам шыгыу тесиклерин табыу.

Кан айланыу хам дем алыу токтаганда окпе-журек реанимациясы.

ЭКГ – мониторинг хам интенсив терапия.

Жаракатларга асептик байлам қойыу.

Журекке жабык массаж ислеу

Бир уакыттын озинде жасалма дем бериу менен исленеди Кеселдин кокирек хам карын болимлериндеги кийимлерин шешиндирип, оны тегис хам катты жерге жаткызылады.

Егер жабирлениуши полда ямаса жерде жатса, ондай жагдайда реаниматолог жабирлениушинин он ямаса шеп тарипинде дизерлеп отырыуы керек..

Егер жабирлениуши катты кроватта жатырган болса, онда жардем бериуши озине колай болган шараят жаратып алыуы керек

Жардем корсетиушинин шеп кол панжеси тос суйегинин1/3паски болиминде (канжарсыман осимтеден 3 см жокарыда) ал он кол панжеси шеп панже устине койылады.

Бул халатта панже бармакларынын ушлары жокарыга караган, кеселдин кокирек клеткасы жузесине перпендикуляр жайласады.

Жардем корсетиуши денеси ауырлыгы менен панже аркалы тос суйегин4-5 см аралыкка омыртка баганасы жонелисинде басады.

Басыу харекетлери кыска уакыт дауамында (1/2 сек) исленеди.

1 минут дауамында 60-80 мартебе басылыуы керек.

Басыу харекетлери мойын уйкы артериясында пульсацияланыуы менен дауам етеди.

Журекке жабык массаж ислеу эффективлиги: а) Уйкы артериясында жабык массаж уактында пульсациянын жаксыланыуы. б) коз карашыкларынын тарайыуы хам жактылыкка сезгирликтин пайда болыуы. в) тери ренинин нормалласыуы. г) кеселдин озине келиуи хам ози дем ала баслауы.

7. Qon ketish qon tomirlari devortininig shikastlanishi, biror kasallik natijasida emirilishi yoki uning o`tkaszuvchanligi oshib ketishi sababli kelib chiqadi.
Shikastlangan tomirning xususiyati va turiga qarab qon oqishininig qo`yidagi turlari farq qilinadi.
1. Arterial qon ketishi- qon ketishninig eng havfli turi bo`lib bu arterial qon tomirlari shikastlanganida yuqori bosim ostida pulssimon qizil alvon rangli qon otilib chiqishi bilan xarakterlanadi.. Bunda bemorda qisqa muddat ichida ko`p miqdorda yo`qotilganligi uchun kamqonlik kelib chiqadi.
2 Venoz qon ketishi- bu vena qon tomiri jarohatlanganda yuzaga chiqadi.Bunda qon bir tekisda , birmuncha sekin oqadi va uning rangi to`q qizil bo`ladi. Bunda markaziy qon tomitrinnig jarohatga yaqin joyini bosganda qon oqishi tuxtaydi.
3. Kappilyar qon ketishi - bu kappilyaralr jarohatlanishidan yuzaga kelib , jarohatning yuzaki qonashi bilan farqlanadi. Qon kurinishi jihatidan arterial va venoz qon orasidagi o`rtacha o`rinni egallaydi. Odatda kappolyardan qon ketishi uz-uzidan tuxtashga moyil buladi.
4. parenximatoz qon ketishi- bunday qon ketishi ichki a`zolar – jigar, taloq, upka, buyrakalrning hamma tomirlari shikastlanganda kuzatiladi. Bunday qon ketishi g`oyat havfli hisoblanib, bunda qomn ketishi tomirlar devorining parenxiamtoz a`zo stromasi tomonidan tutib turilishi, a`zoda antikogulyant moddalar tufayli tromb hosil bo`lmasligidan uz- uzidan tuxtamaydi.
Qon ketishi birlamchi va ikkilamchi(operatsiyadan keyin) shuningdek tashqi, ichki (biror yopiq bo`shliqqa) bo`lishi mumkin. qon oqishining keyingi turi jigar, taloq , upka va buyrak kabi a`zolar shikastlanganda kupincha kuzatiladi. 

O`tkir qon ketishi klinikasi.
Bunda teri va shilliq pardalarninig birdaniga oqarib ketishi bilan xarakterlanadi. Bemorning yuzi sulib, kuzi kirtayadi, arterial va venoz qon bosimi pasayadi, puls tezlashib , tuliqligi sust va ipsimon bo`ladi, nafas tezlashadi , bosh aylanadi, a`zoyi badani bushashadi, tashnalik , kuz oldining qoromg`ilashuvi, kungil aynishi, ba`zan qusish kuzatiladi.
Qon yo`qotishda ulim og`ir kislorod etishmovchiligi natijasida nafas markazininig falajlanishi va yurak faoliyatining tuxtashi natijasida ruy beradi. Chaqaloqlar va keksalarda oz miqdorda qon ketishi juda asoratlarga , xatto ulimda olib kelishi mumkin. 

Qon ketishini tuxtatish turlari.
Yordam berish sharoitlari va tibbiyot xodimininig malakasiga kura qon oqishini tuxtatish vaqtinchalik yoki uzil- kesil bulishi mumkin.


Qon oqishini vaqtincha tuxtatish usullari.
- Bosib turuvchi bo`glam- qo`l oyoqni immobilizatsiya qilib bva balandga kutarib , bosib turuvchi bog`lab quyiladi. Bunda jaroxatga doza bir necha qavat steril quyiladi va uninig ustidan maxkam bintlanadi yoki jgut quyiladi.
- Qulni bug`imidan bukish - taqim, elka, son arteriyalari jarohatlanganida yuz beradigan qon oqishi ba`zan oyoq- qulni maksimal bukish yoki bo`glam tortib quyish yo`li bilan tuxtatiladi. 

- Jarohatda tomirni bosib turish - qo`lga steril qo`lqop kiyiladi va jarohat spirt yoki yod bilan artiladi. Kursatkich barmoq jarohatga kiritiladi va sizib chiqayotgan qon tomirini bosib qon ketishi tuxtatiladi. 

- Jarohatni tarang tamponlash- buininig uchun tampon olinib, uni kornsang bilan birin- ketin va tarang qilib tuldirish orqali qon tuxtatiladi. Odatda bu usul burun jarohatlarida kuzatiladi. 

- Qonab turgan tomirga qisqich qo`yish – oyoq, qo`l, chanoq , qorin bo`shlig`ida chuqur joylashgan tomirlardan oqayotgan qonni tuxtatish uchun qo`llaniladi. Bunda jarohat orqali qisqich yoki kornsang kiritilib, qonayotgan qon tomirini qisib qon tuxtatiladi. 

- Tomir bo`ylab bosib turish – bu usulda ayrim yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha yirik arteriyalardan oqayotgan qonni tuxtatish tomirni usha tomir yaqinida joylashgan suyakka bosish yo`li bilan amalga oshiriladi: umrov osti arteriyasini umrov suyagi ostida joylashgan nuqtadagi 1 qovurg`aga bosiladi. Uyqu arteriyasi barmoq bilan 6- buyin umurtqasininig kundalang usimtasiga , Son arteriyasi Pupart boylamidan pastroqqa kov suyagininig gorizontal suyagining tarmog`iga tarmog`iga bosiladi. 

jgut bog`lash - bu arterial qon ketishi ni tuxtatishda asosiy usul xisoblanadi. Arterial qon ketishida jgut jarohatga nisbatan markaziy tomonga qo`yiladi. Jgut solishdan oldin jgut solinadigan terini qisib qo`ymaslik uchun oyoq yoki qo`lga sochiq yoki bint uraladi. Jgutni cho`zib o yoq atrofidan aylantiriladi ,jgut uchlari maxkamlanadi va jgut solingan vaqt yozilgan qog`oz qistiriladi.
Jgut tug`ri solinganida oyoqninig jgutdan chetrog`idagi qismi oqaradi, jgutdan
pastda puls yuqoladi qon oqishi tuxtaydi . Arteriyaga quyilgan jgut ko`pi bilan 1.5-2 soat qoldirilishi mumkin.
Maxsus jgut bo`lmaganda tasma, ro `molcha , tizimcha kabilar ishlatiladi. Yasama jgutninig bosish kuchuini oshirish uchun unga ytayoqcha suqiladi va burash yol`i bilan qon oqishi uzil- kesil tuxtatiladi..
Venoz qon oqishida venoz jgut deb ataladigan jgut ishlatiladi.
Uni shikastlangan joydan pastroqqa chamasi 6 soat muddatga solinadi va u qattiq tortilmaydi.
Bunda oyoq yoki qo`l ko`karadi, arteriyada puls sa qlanib qoladi , qon oqishi tuxtaydi. 

Qon oqishini uzil- kesil tuxtatish.
Mexanik usullar : Jarohatdagi tomirni bo`glash bunda qonagan tomir istalgan chok materiali (ipak, lavsan, ketgut)\bilan bog`-di.
- Tomir bo`ylab bo`glash jarohat qattiq infeksiyada, jarohatdagi tomirni topish qiyin bulganda qullaniladi.
-0 tomirlarga chok solish - maxsus chok materiali bilan travmatik ignalar yordamida tomirlarga mexanik chok solinadi.
Fizikaviy usullar: - Sovuqni maxalliy quyish- bunda muz solingan rezina yoki polietilen xaltachalar ishlatiladi.
- Elektr koagulyatsiya- maxsus koagulyator yordamida operatsiya vaqtida mayda tomirlardan qon ketishida qullaniladi.
-Issiq fizilogik eritmani qullash- 60-80 %gacha qizdirilgan eritmaga xullangan salfetka qonayotgan soxaga bir necha minutga quyiladi.Kimyoviy usullar :- Tomirlarni toraytiradigan preparatlar 0.1 % li adrenalin preparati maxalliy yoki parenteral ish-di.-Qonning ivish xususiyatini oshiradigan preparatlar- vodorod peroksid, kalsiy xlorid, aminokapron kislotasi va vikasol ish-di.Biologik usullar: - Gemostatik vositalarni ot zardobi,gemostatik bulut , fabrin pardasi kabilardan foydalaniladi.-Gemostatik vositalarni venaga qo`llash – qon , plazma, gemofobin, antigemofil globulin va antimofil plazma, fibrinogen va boshqalardan kichik dozalarda bo`lib- bo`lib quyiladi. 
8. Jaroxat infeksiyasi
Yaralangan vaktda yarani birlamchi mikrob bilan ifloslanishi kurinadi. Buni ikkilamchi mikrobli ifloslanishdan yarada boglam yukdigi yoki nosteril boglam borligi, yaraning akkuratsizligidan farklasa buladi.
Bemorlar yarasiga mikrob kderdan tushadi? Kup kismi fagotsitoz xdsobiga uladi, bir kismi moslashadi. 1-2 xdftadan sung kokkli flora ustunlik kiladi, bu yara mikroflorasi deb xam ataladi - bu yaralangandan bir kancha vakt utgandan sung xakikiy tanlov natijasida krlgan mikroblar assotsiatsiyasidir.
Yarani mikrob bilan ifloslanishi bu xali yarali infeksiya emas.
Yaraning yiringlashi - bu organizmning fiziologik chorasi bulib, yarani bitishiga yunaltirilgan, yaraning yiringlashida mikroblar ulik tukimalar bilan ozikdanadi, ulardan foydalanadi, granulyatsiya rivojlanishini chakiradi.
Granulyatsiya kam shakldagi elementlardan tashkil topgan, ammo fibroblastlarni kupaytiruvchi, keyinchalik chandikdi tukimaning asosini tashkil kiladigan fibrotsitlarda tuxtovchi kon tomirlarga boydir.
Yaraning yiringlashini yara infeksiyasidan farklash kerak - mikro- va makroorganizmning bir-biriga ta’siri natijasida yalliglanish va organizm umumiy reaksiyasi belgilari ogrik,, isitma, umumiy x,olsizlik, kungil aynishi va krnning kasallikka xarakterli reaksiyasi kurinishidan farklanadi. X,°^ziR^gacha bu terminlar kupincha kushilib, ba’zida aloxida xolda keladi.
Yara infeksiyasi nima bilan kuzatiladi? Eng avval, bu yiringli-rezorbtiv isitma, tana temperaturasining kechasi kutarilishi va boshka umumiy kurinishlar bilan xarakterlanadi.
Sepsis.
Yarali infeksiyaning yanada kuprok yiringli asorati bu sepsis. Retikuloendotelial sistemaning susayishi natijasida rivojlanadi. Isitma remittirlovchi xarakterga ega, kon umumiy taxdilida anemiya, leikotsitozning yosh shakllari kurinadi.Yaradan yiring chikishi, yiring yukotilishi - bu kup mikdorda oksil yukotilishi (120gr yiringq10gr oksil), yiring metastazi kurinishida bulishi mumkin. Reaktivlik shu kadar tushib ketadiki, jarro* bir uchokni ochea, shu vaktda boshka joyda boshka uchok paydo buladi. Shuning uchun sepsis 2 formaga bulinadi.

1. 
   Metastazsiz sepsis.
   
2. 
   Yiringli metastazli sepsis.
   

Infeksiyani maxaliy formasi

• 
  Yara infeksiyasi. Soglom tukimadan demarkatsion chizik orkali ajralib turadi, yara kanali devorida rivojlanadi. Jarayon asosan maxalliy, shuning uchun tukimaning karshiligi sekin rivojlanadi. Bu davrda mikroblar jaroxatni ulgan tukimalardan tozalovchi "yordamchilari" xisoblanadi;
  
• 
  Yarali flegmona - infeksiya jaroxatdan tashkariga chikkanda, ya’ni jarayon uchokka yakin joylashganda, tirik va sog tukimaga utadi;
  
• 
  Yiring tuplanishini xosil bulishi - jaroxatdan tashkariga sekin yiring tarkalishi, ya’ni bu jarroxlar tomonidan yiring chikishini etarli ta’mnlanmasligi yoki jaroxatdan keyingi birlamchi jarroxdik ishlovi berishida jaroxatni batamom bekilishi natijasida yuzaga keladi.
  

9. Вена ишине инъекция

Максети: дарилик затты вена ишине жибериу. Наукас халаты: колайлы отырган яки жаткан.

Ислеу керек: колынызды жууын Шыганак астына катты кленкалы копшик койын, резина жгут койын,

Наукаска кол панжесин бир-неше марте кысып жазыуын усынын, сол уакытын озинде тирсек бууынын спиртке батырылган тампон менен обработка етин (тампон харекети орайдан периферияга).

Шприцте хауа жоклыгын хам ийненин откериушенлигин тексерин.инекция исленетугын жердин терисин тартын хам венаа беккемлен.

Ийнени кесигин жокары каратып териге паралель услан, шанышып хам венага пункция етин.

Ийненин венада екенлигине исеним пайдаетин – поршенди озине тартканда шприцте кан пайдаболыуы керек.

Шеп кол менен жгутты шешип, наукастан мушын жаздырыуды сораншеп кол менен поршенди басып астелик пенен шприцте 1мл калдырып дарилик затты жиберин,

Инекция исленген жергеспиртке батырылган тампон басып, ийнени шыгарын

Шыганак бууынында колын бугиуди наукастан илтимас кылып, 5 минут услап турыуды сораймыз.