Pedagogikasi

  A.KapHMOB.  Bwp  ranHM  6op yv thji/io  -  T.:  AaojiaT,  1992.
TaHTOBnfi  M.C.  HcjioMjia 
mvjiokotoao
6
h
  T.:  MoBapoyHHaxp  2007.
116

---

do ‘st  sifatida  k o ‘rishi  kerak.  A gar  u  xatoni  ochib  bersa  va  haqiqatni 
aytsa,  m innatdorchilik bildirish zarur»,54 - deydi.
3.  N utq  m adaniyati,  m uloqot,  bahs-m unozarani  taitibga  solish 
uchun  islom  dini  joriy  qilgan  odoblardan  yana  biri  tavozeli  boMish, 
kibrdan saqlanishdir.
Buning  m a’nosi  shuki,  o ‘zini  ko‘z-ko‘z  qilish,  gerdayish,  boshqa- 
lardan  ustunligini  ta ’kidlash  ruhiga  qurilgan  m uloqot  sam arasiz tugaydi, 
eng yom oni,  ikki  tom on orasidagi tafovut kuchli  ziddiyatga aylanadi.
4.  Suhbatdoshning  fikrini  bosiqlik  bilan  tinglash,  uning  so'zini 
og ‘zidan  tortib 
olm aslik, 
shaxsiyatiga  tegm aslik, 
sabr-toqat 
va 
bag‘rikenglik bilan m unosabatda b o ‘lishdir.
Tom onlardan  biri  boshqasiga  o ‘z  fikrini  bayon  qilarkan,  go ‘zal 
m uom ala  doirasida,  m antiqqa  tayanib,  hurm at  bilan  m uloqot  qilishi 
kerak.  D onishm andlar  bejiz  aytishm agan:  fikrim da  xato  ham  b o ‘lishi  mumkin.  M enga  yanglishdek  tuyulgan 
boshqa  birovning  fikri  esa,  ehtimol,  to ‘g'ridir.  Biz  faqat  haqiqatni 
aniqlash  va  o ‘zaro  kelishish  uchun  muloqot  qilam iz.  Bahs  nihoyasiga 
yetib,  m asala hal  b o ‘lgach,  bir-birim izdan uzr so ‘raymiz.»
5.  Islom dagi  so ‘zlashuv  odoblaridan  yana  biri  bu  haqgo‘y,  g o ‘zaI 
xulqli,  ta ’masiz,  qalban  pok,  oqil  insonlarning  hurmatini jo yiga  q o ‘yish 
bo ‘lsa, 
yana  biri  xukm  va  xulosalam i  um um lashtirish,  so ‘zlayotgan 
paytda  o ‘ta  ehtiyot  boMish,  muamm o  va  m asalalam ing  mohiyatini 
sinchiklab  o'rganish,  iboralarni  o ‘z  o ‘rnida  ustalik  bilan  ishlatishdir. 
Shuningdek,  hoyi-xavaslarga ergashib,  ko ‘zlari  k o ‘r,  quloqlari  kar b o ‘lib 
qolganlar  bilan  oqilona  m uom alada  boMish  ham  Islom ning  o ‘ziga  xos 
m uloqot odoblari  sirasiga kiradi.
6.  0 ‘zaro  m uloqot  har  ikki  tom onga  ham  foydali  b o ‘Iishi,  g o ‘zal 
oqibat  va  yaxshi  natijalarga  erishish  uchun  lozim  b o ‘lgan  odoblardan 
biri  -   y o lg ‘on  m ish-m ishlarga  emas,  to ‘g ‘ri  gaplarga  tayanish,  uydirm a 
xabarlarga emas,  balki  aniq m a’lum otlarga asoslanishdir.
Darhaqiqat,  nutqiy  farosat,  nozik  muomala  odobi  Turonda  inson 
umumiy  axloqining  tayanch  ustunlaridan  sanalgan.  Hadisi  sharifda: 
«Kishining  zebu-ziynati,  go‘zalligi  uning  tilidadir»,  deyilsa,  xalq 
maqollarida:  «Yaxshi  topib  gapiradi,  yom on  qopib  gapiradi»,  deyiladi. 
B uyuk  allomalarimizdan  Majdiddin  Xavofiy:  «So‘zni  m e’yor  bilan 
so‘zlagan,  hayot qadrini  anglagan,  butun kuch va qudratini  ilm va  kamolot 
hosil  qilishga  sarflagan  kishilar  aqlli  kishilardir»,  -  degan  bo‘lsa,  buyuk 
mutafakkir  Alisher  Navoiy  «Insonning  odob-axloqini  belgilaydigan
54  H
m o m
  F a3 3 0 JiH it.  H x fi ynyM ya-A H H .
117

---

omillardan biri  uning so‘zi, nutqidir, zero suvning mazasi  m uz bilan, odam  
yaxshiligi so ‘z bilan bilinadi», deydi («Mahbub ul-qulub»),
X ulosa  qilib  aytganda,  yoshlarga  xalqim izga  xos  b o ‘lgan  axloqiy 
m e’yorlam i  o ‘rgatish  va  ularga  insoniy  fazilatlam i  shakllantirishda 
ham da  barkam ol  shaxs  tarbiyasi  m asalalarida  xalq  pedagogikasining 
barcha  m anbalarida,  y a 'n i  halq  o g ‘zaki  ijodi  janrlarida  ham,  diniy 
ta ’lim otlarda  ham,  buyuk  m utafakkirlar  ijodida  ham  yaxlit  u y g 'u nlik  
borligiga am in  bo‘ldik.