Pedagogikasi

42 Каримов  И  А.  Юксак маънавият-  енгилмас  куч.  Т.:  Маънавият,  2008.  143-бет
101

---

m a’lum.  U lu g 1  siym olar  m usiqaning  inson  salom atligiga  ta ’siri  haqida 
qator  risolalar  yozib  qoldirganlar.  M oziyga  bir  nazar  solib,  bir  necha 
yillik  tarixga  ega  b o 'lgan  «N avro‘z»,  «M ehrjon»,  «Lola  sayli»,  «Hosil 
bayram i».  «Q ovun  sayli»,  «U zum   sayli»,  «Sum alak  gurungi»  kabi 
m avsum iy  bayram lar  va  u  bilan  b o g ‘liq  urf-odatlarni  eslaylik.  B unday 
bayram larda  xalq  karnay-surnay,  doira,  nog‘ora  sadolari  j o ‘rligida 
o ‘zining  jism oniy  harakatlari  orqali  qo ‘shiqlar  kuylab,  raqslar  ijro 
etganlar.  Ana  shunday  tadbirlar  insonni  ruhan  tetiklikka,  jism onan 
bardam likka  chorlagan.  M asalan,  qosh  o'y in i,  bosh  o 'y in i,  yelka  o ‘yini, 
oyoq  va q o ‘llar o'yinlarini  buyuk tibbiyot allom alari  inson ruhini  yanada 
k o ‘taruvchi  omil, deb  baholaganlar.
G ‘arb  shifokorlari  ham   b a’zi  kasalliklarni  davolashda  dori-darm on 
o ‘rniga  m um toz  m usiqani  tavsiya  qilishadi.  A niqlanishicha,  Betxoven- 
ning  5-sim foniyasi  yurak  faoliyatiga  xush  ta ’sir  qiladi,  «Oy  sonatasi» 
esa  asablarni  tinchlantiradi.  B axning  «Italiya  konserti»  qahru-g‘azabni 
bosadi.  Shopenning  m azurkalari  va  Shtrausning  valslari  xavotirli 
tu y g ‘ularni  aritadi.  C haykovskiyning  «Oqqush  k o ‘li»  va  Shopenning 
«R e-m inor  noktyur»ni  qon  bosim ini  tushiradi.  Sharqda  maqom   y o ‘nali- 
shidagi  o g ‘ir  q o ‘shiqlar  tinchlantirsa,  sho‘x,  o'ynoqi  ohangdagi  kuy- 
q o ‘shiqlar  tetiklashtiradi.  X alqim iz  nazdida  yoqim li  m usiqa  va  ohang 
ta ’sirida  u yg ‘onadigan  ijobiy  his-tuyg‘ular  m arkaziy  asab  tizim iga  ta ’sir 
qilib,  yurak  ishini  faollashtiradi,  diqqatni  bir jo y g a  to ‘plashga,  beqaror- 
likdan  qutulish  va  hissiy  holatni  yaxshilashga  olib  keladi.  Bir  so‘z  bilan 
aytganda,  yoqim li  m usiqa  insonni  yangi-yangi  zafarlarga  ilhom lantiradi 
va  uning  ruhiyatidagi  yashirin  zahiralam i  ishga  soladi.  U lug ‘  tabib  A bu 
Ali  ibn  Sino  ham  turli  kasaliklarni  davolashda  m usiqadan  keng 
foydalangan,  har bir bem orning m ijoziga qarab  musiqa tanlagan.
B uyuk  allom a  Abu  N asr  Forobiy  musiqani  uch  turga  boMadi: 
«Birinchidan,  insonga  xursandchilik  baxsh  etadi,  ikkinchidan,  insonda 
ijobiy  his-tuyg‘u  va  zavq-shavq  uyg'otadi,  uchinchidan,  inson  tasav- 
vuriga  ta ’sir  etib,  ko‘z  oldiga  hayotdagi  eng  quvonchli  damlarni  keltira- 
di»,  -  deydi.  Allom aning  ta ’kidlashicha,  «Agar  tibbiyot  bilan  m usiqa  bir- 
lashsa, odam  tarbiyasida ju d a katta yutuqlarga erishish m um kin boMardi».
D arhaqiqat,  milliy  m usiqa  va  qo'shiqchilik  san’ati  yoshlarim izda 
nafosat  tu y g ‘usini  shakllantirish  omili  deb  qaraladi.  Am m o  inson 
ruhiyatiga salbiy  ta ’sir o ‘tkazadigan  m usiqa va q o ‘shiqlar albatta bundan 
m ustasno.  Bu  haqda  yurtboshim iz  shunday  fikr  bildiradilar:  «A gar 
insonning  qu log‘i  yengil-yelpi,  tum taroq  ohanglarga  o ‘rganib  qolsa, 
bora-bora  uning  badiiy  didi,  m usiqa  madaniyati  pasayib  ketishi,  uning
102

---

m a’naviy olamini  soxta tushunchalar egallab olishi  hech gap emas.  Qxir- 
oqibatda  bunday  odam   «Shoshm aqom »  singari  m illiy  m erosim izning 
noyob  durdonalarini  ham,  M otsart,  Betxoven,  B ax  va  Chaykovskiy  kabi 
dunyo  tan  olgan  buyuk  kom pozitorlam ing  asarlarini  ham   qabul  qilishi 
qiyin b o ‘lad i» .43
Demak,  yoshlarim izning  madaniy  saviyasini  yuksaltirishim iz, 
buning uchun esa nafosat tarbiyasiga katta e ’tibor qaratishim iz zarurdir.
Xalq  pedagogikasi  m anbalarida  milliy  musiqa,  q o ‘shiqchilikka  oid 
m a’lum otlar  behisob.  Q o ‘shiqlarda  xalq  hayoti,  xalq  xarakteri,  ruhiyati, 
shuningdek,  xalq  tafakkuri,  dunyoqarashi,  an ’analari,  urf-odatlari,  o ‘ziga 
xos  xususiyatlari  butun qirralari  bilan nam oyon bo‘ladi.
Inson  chaqaloqlik  davridayoq  alia  orqali  q o ‘shiq  eshitadi,  butun 
umri  davom ida  q o ‘shiq  tinglaydi,  oxirgi  kunida  ham  yig ‘i-yo‘qlov 
q o ‘shiqlari  bilan  kuzatiladi,  y a ’ni  butun  umri  davom ida  q o ‘shiq  insonga 
ham rohlik qiladi.
Xalq  q o ‘shiqlariga  allalar,  yor-yorlar,  laparlar,  m ehnat  qo ‘shiqlari, 
m avsum iy  q o ‘shiqlar,  m uhabbat  mavzusidagi  q o ‘shiqlar  kiradi.  M usiqa 
va  q o ‘shiqning  yuksak  did  va  nafosat  tarbiyasidagi  ahamiyati  haqida 
xalq  o g ‘zaki  ijodida  qator  afsona,  rivoyat,  asotir  va  hikoyalam i  misol 
qilib  keltirishim iz  mumkin.  M asalan,