Pedagogikasi

«Ahdning  tug‘ilishi» 
rivoyatida  aynan  shunday 
erka-tantiq  farzand  haqida s o 'z  yuritiladi:
«B ir  kishining  yakka-yu  y o lg ‘iz  farzandi  bo ‘Iar  ekan.  Arzanda 
boMgani  uchunm i,  u  erka-tantiq  boMib  o ‘sibdi.  Kap-katta  boMsa  ham  bir 
ishning  boshini  ushlay  dem abdi,  ota-onasining  yelkasida  o g ‘ir  yuk 
b o ‘lib yuraveribdi.
O ta  o ‘g ‘lini  ju d a  k o ‘p  hunar  egalariga  shogirdlikka  beribdi,  lekin 
arzanda  biror  kasbni  egallash  uchun  hech  yerda  q o ‘nim  bilmabdi,  ishga 
b o ‘yin yor berm ay juftakni  rostlab qolar, jonining huzurini  k o ‘zlar ekan.
Shunday  b o ‘lavergach,  ota  bolasini  endi  hunarli  emas,  savodxon 
m ullo  b o ‘lsin  deb,  katta  bir  dom laga  o ‘qishga  beribdi.  Ilm ning  nozik  va 
zahm atli  talablariga  arzanda  o ‘g ‘ilning  sabr  va  irodasi  dosh  berolmabdi. 
«D om lanikidan  ham  qochib  uyga  borsam,  otam  baribir  meni  qayergadir 
eltib  beradi»,  -  deb  o ‘ylabdi  va  shahardan  olisdagi  hilvatroq  yerlarga 
ketib qolibdi.
70

---

Y o ‘l  yuribdi,  m o‘l  yuribdi.  Bir  o ‘rm on  chetiga  yetib  kelib,  daraxt 
ostiga  yonboshlabdi  va  atrofni  diqqat  bilan  kuzata  boshlabdi.  Shu  payt 
shundoqqina  oyoqlari  orasidagi  chuqurcha  ichiga  tushib  qolgan  donni 
bir chumoli  urinib  tepaga  qarab  chiqarayotganini  k o 'rib   qolibdi.  Q izig'i 
shunda  ediki,  chumoli  jo n iv o r  donni  m ing  m ashaqqat  bilan  tepaga 
sudrar,  don  endi  chuqur  og ‘ziga  kelganda  quyiga  dum alab  ketar, 
chumoli  yana  uni  tishlab  olib  yuqoriga  tortar,  don  esa  yana  pastga 
dum alar  edi.  Bolaning  butun  fikri-zikri  ana  shu  chum olida  b o ‘lib 
qolibdi.  «Qani,  oxiri  nim a  bo ‘larkin»  degan  fikr  uni  shu  yerga  m ixlab 
qo ‘ydi.  Kun  tushdan  o ‘tibdi,  chum oli  ham on donni  tortib  chuqur o g 'zig a 
olib  chiqaverar,  bir  bahya  qolganda  esa  don  yana  sirpanib  chuqurcha 
tubiga tushib ketaverarmish.
Kun  bota  boshlabdi.  Biroq  chum olining  don  uchun  kurashi  hanuz 
davom   etaveribdi.  Bola  ham  bu  savdo  bir  yoqlik  b o ‘lm aguncha  shu 
yerdan jilm aslikka qaror qilibdi.
Kun  botay  deganda,  qarangki,  m ehnatkash,  tirishqoq  chumoli  axiri 
donni  chuqurcha  ichidan  tortib  olib  chiqishga  muvaffaq  b o ‘libdi.  Bola 
ham  o ‘zicha  zahm atkash  chum olini  g ‘alaba  bilan  tabriklagan  b o iib d i. 
Juda  katta  mehnati  evaziga  q o ig a   kiritgan  nasibasini  sudrab  ketayotgan 
chum oliga  havas  bilan  tikilib turgan  arzandaga  bu hodisa,  negadir,  qattiq 
ta ’sir etibdi.  «Oddiy  chumoliki,  bir dona yem ish  uchun kun  bo‘yi  tirishib 
m ehnat qildi.  Qanchalar qiyin  boMmasin,  maqsadi  yoMidagi  ahdidan  aslo 
qaytm adi.  Shu  chumoli  oldida  men  kim   degan  odam   bo ‘ldim,  axir!»  - 
degan  ajib  bir o ‘y  uning  qalbini  kem irib  o ‘tibdi.  Chum olining  harakatini 
ko‘rib,  ham m a  muammo  harakat  bilan,  g 'a y rat  bilan  hal  etilishini  bola 
qalban  his  etibdi.  Arzanda  ortiga  qaytib,  o ‘z  dom lasi  huzuriga  kirib 
boribdi.  S o ‘roqsiz  ketib  qolgani  uchun  ustozidan  sidqidildan  uzr 
so ‘rabdi.  Bola  arzandalikning zararli  xulq-atvorlarini  o 'zid an   soqit  qilib, 
ilm  chashm asiga sh o‘n g ‘ibdi.»
Oila,  oilada  farzandning  o ‘rni  haqida  ham  qator  xalq  maqollarini 
aytib  o ‘tishim iz  mumkin:  «O ila  tinch  -  yurt  tinch»,  «Oila  q o ‘sh  ustunli 
ayvon»,  «Bol  -  shirin,  boldan  bola  shirin»,  «B ola  k o ‘ngli  -  podsho», 
«Bola  o ‘nga  kirsa,  otasi  songa  kirar»,  «D avlatning  boshi  -  farzand», 
«B ola  xondan  ulug‘»,  «Farzand  baxti  -  ona  taxti»,  «Farzand  -  belning 
quvvati»,  «Farzand  kamoli  -  ota  jam oli»,  «Farzand  boqqan  ota,  jonni 
qoqqan  ona»,  «Farzand  -  dilband,  farzand  -  qanot»,  «Farzanding  - 
davlating,  fazilati  - ziynating»  va h.
Shuningdek,  oilada  ota  va  onaning  o ‘m i  haqida  ham  qator m aqollar 
mavjud:  «Ota  -  aql,  ona  -  idrok»,  «O ta  -  bilak,  ona  -  yurak»,  «Ona  -
71

---

daraxt,  bola  -  meva»,  «Onangni  quyosh  bilsang.  otangni  oy  bil»,  «Ota 
bola  uchun  taxt  yasar,  baxt  yasay  olm as»,  «Otangga  qiiganingni 
bolangdan  k o ‘rarsan»,  « 0 ‘g ‘il-qiz  yaxshi  b o ‘lsa,  ota-ona  xursand. 
0 ‘g ‘il-qiz dono  bo ‘lsa.  elu yurt xursand».
Har  bir o ‘zbek  oilasida  qarindosh-urug‘chilik  m unosabatlariga  katta 
e ’tibor  qaratiladi,  yoshlarga  qarindoshlar  bilan  quvonchli  kunlarni 
baham   k o ‘rish,  qayg'uli  kunlarda  hamdard  bo ‘lish  kabi  m unosabatlar 
bolaligidanoq  singdiriladi.  Buni  quyidagi  xalq  m aqollarida  k o ‘rishim iz 
m um kin:  «B orsang  -   qarindosh,  borm asang  -   begona»,  «D o ‘st  safarda 
bilinar,  o g ‘a-ini  -   kulfatda»,  «Oziqli  ot  horim as,  qarindoshli  qarim as», 
«Y eb-ichganda  yot  yaxshi,  qay g ‘u  kunda  -  qarindosh».  «Inisi  borning 
irisi  bor»,  «Onangni  kaftingda tutsang,  singlingni  boshingda tut»,  «Ota -  
xazina,  aka-uka  —  tayanch»  va  h.  Ertaklarda  ham  ushbu  m asala  keng 
yoritiladi.  M asalan,