Pedagogikainstituti



Download 6,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/45
Sana25.01.2022
Hajmi6,33 Mb.
#408579
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45
Bog'liq
Психология тарихи Жураев Н.С.

Budda Shak’ya  Muni 
(miloddan aw algi  556 -  476-yillar)  Budda 
dunyoda eng keng tarqalgan dinlardan biri — buddizmning asoschisidir. 
U Hindistondagi  Shak’ya qabilasi hukmdorining o‘g‘li  bo‘lgan. Budda 
Himolay tog‘ining etagida dunyoga kelgan.  Uning asl  ismi -  Gautama 
bo‘lgan.  Shak’ya  Muni  uning  laqabi  bo‘lib,  «Shak’ya  qabilasining 
zohidi»  degan  ma’noni  bildiradi.
Gautama  muhtasham  saroyda,  gullar  va  dur  javohirlar  ichida 
yashagan.  Shuning uchun u hayot hamma yerda go‘zal va zavqli degan 
xulosaga kelgan.
Biroq  bir  kuni  og‘zida  bitta  ham  tishi  yo‘q,  qartayib  qolgan 
qariyani  uchratgach,  keksalik  muqarrar  ekanini  tushunadi.  Bemor 
odamni  uchratib,  salomatlik  omonatligini  angladi  va  o ‘lim 
to‘g ‘risida  o ‘ylay  boshladi.  Shu  tariqa  zohidlikni  ixtiyor  qiladi. 
Yetti  yil  tarki  dunyochilikda,  ochlik  va  sargardonlikda  yashaydi. 
Kunlardan  bir  kuni  u  katta  daraxt  ostida  chordona  qurib  chuqur 
o‘yga  tolgancha  o‘tirganda  mo‘jiza  yuz  berib,  ongi  tiniqlashadi 
va  donishmandlik  sari  yuz  tutadi.  Shu  paytdan  boshlab  uni  Budda 
deb  atashadi.  Budda  Gang  daryosi  bo‘yidagi  Banoras  shahrida  o‘z 
ta’limoti  asoslari  bo‘yicha  dars  bergan.


Budda  Shak’ya  Muni  shunday  degandi:  «Inson  hayoti  azob 
uqubatlardan  iboratdir.  Biroq  doimo  to‘g‘ri  so‘zlab,  ezgulikka  intilish 
o‘zgalaming haqiga xiyonat qilmaslik, g‘azab va hasadni yengish orqali 
uni yengillatish mumkin. Shuningdek, inson behuda yugur-yugurlardan, 
mol-dunyo  orttirish  havasi  va  haddan  ziyoda  huzur-halovat  istagidan 
ozod  bo‘Imog‘i  lozim.  Ana shunda har bir boy va kambag'al,  shoh va 
qul,  ruhoniy  va  oddiy  kimsalar  dunyoga  qayta-qayta  kelish  azobidan 
xalos bo‘ladilar».
Budda  ta’Iimoti  ayni  bir  vaqtning  o‘zida  ham  qiyin,  ham  teran. 
Biz  bu  o‘rinda  faqat  uning  «to‘rtta  yaxshi  haqiqat»  degan  nom  bilan 
tanilgan  asosiy  qoidalarini  sxematik  tarzda  tavsiflab  berishimiz  mum­
kin.
1)  Dunyo  azob-uqubatlarga  to‘lib  ketgan.  Tug‘ilish  azob,  qarilik 
azob,  kasallik  azob  va  o‘lim  azob.  0 ‘zing  yomon  ko‘radigan  odam 
bilan  uchrasxish  azob,  sevimli  kishidan  judo  boclish  azob,  xohlagan 
narsani  qondirish  uchun  behuda  kurash  azob.  Aslida  xoxish-istaklar 
va  ehtiroslardan  bo‘lmagan  hayot  har  doim  azob  keltiradi.  Bu  azob 
haqidagi haqiqat deyiladi.
2)  Inson  azoblarining  sababi  shubhasiz  jismoniy  mavjud  bo‘lish 
ishtiyoqida  va  dunyoviy  ehtiroslarning  xomxayolligidadir.  Agar 
bunday  ehtiroslar  va  xomxayollarning  kelib  chiqishi  kuzatilsa,  shu 
narsa  ma’lum  bo‘ladiki,  ular  hamma  narsani  yutib  yuboradigan,  ins- 
tinktli  tarzda  kelib  chiqadigan  xohish-istaklarga  asoslanadi.  Masalan: 
yashashga  nisbatan  kuchli  irodaga  asoslanadigan  xohish,  agar  hatto 
uning  izlaydigan  narsasi  ba’zan  o‘lim  bo‘lib  chiqsada,  o ‘zi  xohlagan 
narsani izlaydi. Bu azoblaming sababi to‘g ‘risidagi haqiqat deb ataladi.
3) Agar insonning barcha ehtiroslari negizida yotgan xohish bartaraf 
etilishi  mumkin  bo‘lsa,  unda  ehtiros  o‘ladi  va  odamning  azoblari 
nihoyasiga  yetadi.  Bu  azoblaming  to‘xtatilishi  haqidagi  haqiqat,  deb 
ataladi.
4)  Xohish-istaklar  va  azoblar  bo‘lmaydigan  holatga  erishish 
uchun  muayyan  yo‘lga  amal  qilish  lozim.  Bunday  saxovatli  eski 
vo‘lnmg  bosqichlari  quyidagilardir:  to‘g‘ri  tushunish,  to‘g ‘ri  nutq, 
to‘g‘ri  tafakkur,  to‘g‘ri  fe’l-atvor,  to‘g ‘ri  turmush  tarzi,  to‘g ‘ri  kuch-


g‘ayrat,  fikming  to‘g‘ri  yo‘nalishi  va  diqqat  e ’tibomi  to‘g‘ri  qaratish. 
Bu  azoblaming  sababidan  xalos  bo‘lishning  sahovatli  yo‘li  haqidagi 
haqiqatdir.
Keyinchalik  paydo  bo‘lgan  San’ya  Vedanta,  Yoga,  Milansa 
falsafa  maktablari  ham  mhni  o‘rganishga  metofizik  etik  tomondan 
yondashdilar.  Vedantada  Upanishadagi  idealistik g‘oyalar  avval  suril- 
di.  Ularda  Ataman  va  Braxman  haqida  fikr  yuritildi.  Bu  fikrga  ko‘ra 
mh doim tananing intilishlari va xissiy kechinmalari ortida yashiringan 
bo'ladi.  Qa’tiy  intizom  orqali  ruh  bulardan  xalos  bo‘lib,  abadiy 
Braxman  darajasiga yetadi.  Yoga  ta’limotida  esa  haqiqiy  yuksaklikka 
erisxish  uchun  psixik  faoliyatga  to‘sqinlik  qilayotgan  tomonlami 
bartaraf qilish  kerak bo'ladi deyiladi.  Buning uchun yogalar maxsus  8 
olamni:  avval tana  harakatlarini  (nafas  olish,  gavda  harakatlari  (keyin 
psixik aktlar)  diqqat,  tafakkumi  boshqarish uslublarini  ishlab chiqqan. 
Yogalar tomonidan ishlab chiqilgan sezgi chegaralarida narsalami idrok 
etish,  ko‘rish  gallyutsinatsiya,  idrok  illyuziyasi  hindlaming  psixologik 
ta’limotida katta o‘rin egalladi.
Hind  adabiyotida  qadimdan  idrokning  2  xil: 

Download 6,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish