10 ARIFMETIK MASALALAR YECHISH JARAYONIDA O‘QUVCHILARNING FIKRLASH QOBILIYATLARINI O‘STIRISH Ubaydullayeva Nazira Jo‘rayevna Qashqadaryo viloyati Muborak tumani 21-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi Tel: +998 99 585 82 19 Annotasiya: maqolada oʻquvchilarni mantiqiy fikrlashga oʻrgatishda arifmetik masalalarni
yechishni oʻrni haqida soʻz boradi.
Kalit soʻzlar: muhim tarkibiy qism, qoʻshish va ayirish, masala tuzish.
Masalalar echish matematikada oʼqitishni muxim tarkibiy qismidir. Masalalar echmasdan
matematikani oʼzlashtirishni tasavvur ham qilib boʼlmaydi. Masalalar echishida nazariyani
amaliyotga tadbiq qilinishi haqida fikr yuritishida natural sonlar arifmetikasini oʼrganish maqsadga
muvofiq masalalar va amaliy ishlar sistemasi asosida tuzilgan. Arifmetik amallarning mazmunini
amallar orasidagi bogʼlanishlarni amalda qoʼllanishlarni bilan natijalar orasidagi baholashlarni ochib
berishda har xil miqdorlar orasidan baxolashlar bilan tanishishiga echish va ular haqida fikr yuritish
katta axamiyatga ega boʼladi. Sodda va murakkab masalalarni fikrlash qobiliyatini rivojlantirishning
foydali vositasi boʼlib odatda oʼz ichiga yashirin ma‘lumotni oladi. Masalalarni echishda predmetga
boʼlgan qiziqishni rivojlanadi. Umuman mustaqillik, erkinlik, talabchanlik, mexnatsevarlik
maqsadga muvofiqdir. Qoʼshish va ayirishga oʼrgatish 1 sinfda matematika oʼqitishning asoslaridan
biridir. bolalarga katta son kichik sonlarni qoʼshish hollari bilan tanishtiriladi. Ularni avval 1 soni
qoʼshish va ayirish keyinroq 2 va 3 sonlarni qoʼshish va ayirishga oʼrgatib boriladi. Masalalar
echish bolalarga avvolo mukammal matematik tushunchalarni shakllantiradi. fikrlash qobiliyatini
rivojlantiradi. Oʼylash masalalarni hayotga tatbiq eta olish, har bir amaliarni ma‘nosini tushunishdan
iboratdir. Qoʼshish amallariga doir masalalar echishiga toʼplam elementlarini birlashtirish natijasida
belgilarni aniqlaydilar amaliarni nomalum komponenti (nomalum qoʼshiluvchi, koʼpayuvchi,
boʼluvchi) topishga doir masalani yechayotib bolalar arfimetik amallarni komponentlari va orasidagi
bogʼlanishni oʼzlashtiradilar. Masalalar konkret material boʼlib, ular yordamida oʼquvchilar yangi
bilmlar vujudga keladi va mavjud bilmlar tadbiq qilish mobaynida mustahkamlanib boriladigan
holda nazariyani amaliyot bilan oʼqitish tushuntirish bilan bogʼlab olib borish imkonini beradi.
Arifmitik masalalar echish oʼquvchilar kundalik hayotida har kungi oʼquv zarur boʼlgan amaliy
fikrlarini vujudga keltiradi. hayotdagi harid qilingan narsaning narxini koʼrishgan narxini olgan
narsalarni narxini, ishga kech qolmaslik uchun uydan qachon chiqqanligi haqida fikr yuritiladi.
Oʼquvchilarni yangi bilimlar bilan tanishtirish uchun masalalardan keng foydalaniladi. Masala tuza
bilish koʼnikmasi uning tuzilishini oʼzlashtirib olish uchun zamin yaratadi. bolalar masala tuzish
bilan 2 yoki 3 mashgʼulot oʼtganidan soʼng tanishadilar ular masalada shart va savol borligini
bilib oladilar. Masala shartini kamida 2 ta son boʼlishligi alohida ta‘kidlanadi. Oʼqituvchi bolalarga
masalani nima haqida gapirishini sozlab beraman, siz boʼlsangiz men aytgan narsalarni hammasini
chap tomoniga 3 ta olma oʼng tomoniga 4 ta olma qoʼydim. Stolga hammasi boʼlib nechta olma
qoʼyildi. bolalarga tarbiya berishda ham maqsadli malakalarni roli katta masalalar oʻquvchilarni fikri
doiralarni kengaytirishiga yordam beradi. koʼp masalalarning mazmunida bolalarni va kattalarning
mehnati mamlakatimizning xalq xoʼjaligi mexanika fan va madaniyatida erishgan yutuqlari haqida
fikr yuritadilar. Oʼquvvchilar masala echish orqali izlanayotgan sonlar orasidagi bogʼlanishlarini
aniqlash uchun fikr yuritadilar. Masalalar yechish mobaynida oʼquvchilar egallashi lozim boʼlgan
belgilar sonlar va izlanayotgan son orasidagi masalalar ustida ishlashga doir oʼquvchilarni avval
bir turdagi masalalarni echishga soʼngra boshqa turdagi masalalarni echishga fikr yutita olib negaki
masalalar echish jarayonida berilgan sonlar va nomalum son orasidagi bogʼlanishni aniqlash buning
aloxida arifmetik masalalarni tanlashni oʼrganadilar. Yaʼni masalada arfimetik amalni tanlashga
oʼtish uchun fikr mulohaza yuritiladi. Masala echish ogʼzaki yoki yozma ravishda boʼlishi haqida
fikr mulohaza yuritadilar ogʼzaki echishda tegishli arfimetik amallar va tushuntirishlar ogʼzaki
bajariladi. boshlangʼich sinflarda yechiladigan masalalarni deyarli yarmi ogʼzaki bajarilishi kerakligi
haqida mulohaza qiladilar. Masalalar yechish oʼquvchilarda masala mazmuniga chuqurroq qarash
haqida berilgan sonlar va izlanayotgan va orasidagi bogʼlanishni har tomonlama fikrlash qobiliyati
rivojlantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Jumaev M.E, boshlangʼich sinflarda matematika oʼqitish metodikasi Toshkent. ―Ilm Ziyo‖ 2003 yil.
2. Jumaev M.E, bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazariyasi va metodikasi.
Toshkent. ―Ilm Ziyo‖ 2005 yil.
