Педагогика ва Психология соҳаларидаги инновациялар

10
TANQIDIY FIKRLASH TEXNOLOGIYASIDAN FOYDALANISH
Quvandiqova Dilorom Roximovna
Xorazm viloyati Qoʻshkoʻpir tumani 17- umumiy
 oʻrta taʼlim maktabining ona tili va adabiyot fani oʻqituvchisi
Telefon: [phone]
[e-mail]
Annotatsiya: 
Ushbu maqolada
 
tanqidiy fikrlash texnologiyasi yordamida o‘quvchilarga 
beriladigan ta’lim davomida foydalanish tushuntirilgan. bu texnologiyaning mazmuni darsning 
qaysi qismida va qay tarzda foydalanish haqida tushunchalar berilib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
dars jarayoni, tanqidiy fikrlash, qobiliyat, g‘oya, eslatish, tushunish, ko‘zgu, 
bahs-munozara.
Dars jarayonini turli qismlarida qo‘llash uchun foydalaniladigan dars metodlari va 
texnologiyalari mavjud bo‘lib, ular o‘quvchining fikrini bildira olishi va yangi g‘oyalarni ishlab 
chiqishga bo‘lgan qobiliyatlarini rivojlantirishga sabab bo‘ladi. Shunday texnologiyalardan biri 
sifatida biz tanqidiy fikrlash texnologiyasini olishimiz mumkin. bu texnologiyani o‘rganishdan 
avval tanqidiy fikrlash nima degan savolga javob berishimiz kerak.
Tanqidiy fikrlash - bu har qanday bayonotga tanqidiy munosabatda bo‘lishga yordam 
beradigan, dalilsiz taqdim qilinadigan biron bir narsani qabul qilmaslik, shu bilan birga yangi 
g‘oyalar va usullarga ochiq bo‘lishga yordam beradigan fikrlash turi. Tanqidiy fikrlash tanlash 
erkinligi, bashorat qilish sifati va shaxsiy qarorlar uchun javobgarlik uchun zarur shartdir. 
Shuning uchun tanqidiy fikrlash, aslida, sifatli fikrlashning sinonimi. O‘quvchi tanlashi mumkin 
bo‘lgan variantlar ham ushbu jarayonda sezilarli tarzda o‘zini ko‘rsatadi. bu tushunchadan ko‘ra 
ko‘proq nom, lekin shu nom ostida bir qancha xalqaro loyihalar yordamida biz quyida taqdim 
etadigan texnologik usullar bizning hayotimizga kirib bordi.
«Tanqidiy fikrlash texnologiyasi» ning konstruktiv asosi o‘quv jarayonini tashkil etishning 
uch bosqichining asosiy modelidir:
• Eslatish bosqichida o‘rganilayotgan narsa haqidagi mavjud bilim va g‘oyalar xotiradan 
«esga olinadi», yangilanadi, shaxsiy qiziqish shakllanadi, muayyan mavzuni ko‘rib chiqish 
maqsadlari aniqlanadi.
• Tushunish (yoki ma’noni anglash) bosqichida o‘quvchi, odatda, yangi ma’lumotlar bilan 
aloqa qiladi. U tizimlashtirilmoqda. O‘quvchi o‘rganilayotgan ob’ektning tabiati haqida o‘ylash 
imkoniyatiga ega bo‘ladi, eski va yangi ma’lumotlar o‘zaro bog‘liqligi sababli savollarni 
shakllantirishni o‘rganadi. O‘z pozitsiyalarining shakllanishi mavjud. Ushbu bosqichda bir qator 
texnikalarni qo‘llagan holda, materialni tushunish jarayonini mustaqil ravishda kuzatish juda 
muhimdir.
• ko‘zgu (aks ettirish) bosqichi o‘quvchilarning yangi bilimlarni birlashtirishi va ularga 
yangi tushunchalarni kiritish uchun o‘zlarining dastlabki g‘oyalarini faol ravishda qayta qurishlari 
bilan tavsiflanadi.
Bu texnologiya yordamida sinfni guruhlarga ajratgan holda ham bahs-munozarali tarzda 
olib borish mumkin. bu esa o‘quvchini jamoaviy fikrlashga o‘zaro guruhdagilar bilan teng 
munosabatda fikr bildirishiga yordam beradi. O‘quvchida ko‘pincha savolning bir qismiga javob 
bo‘ladi. bu esa unda tanqid qilish uchun yetarli va uni izohlash uchun yangi bilimlarni o‘zida 
kashf etishi mumkin. darsning yakuniga qadar bo‘lgan turli mazmundagi ma’lumotlar oxirida 
birlashishi to‘liq bilim olish va kamchiliklarni bilishga sabab bo‘ladi. 
Ushbu model doirasida ishlash jarayonida o‘quvchilar ma’lumotni integratsiyalashning turli 
usullarini o‘zlashtiradilar, turli xil tajribalar, g‘oyalar va idroklarni tushunishga asoslangan 
o‘zlarining fikrlarini ishlab chiqishni o‘rganadilar, boshqalarga nisbatan o‘zlarining fikrlarini 
aniq, ishonchli va to‘g‘ri ifoda etadilar.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. манвелов С.г. Конструирование современного урока.– м.:Просвещение, 2002.

---

73