|
10
BOSHLANG‘ICH SINF DARSLARIDA DARSLIK VA O‘QUV QO‘LLANMALAR
BILAN ISHLASH USULLARI
Sayidova Ergashoy Rayimovna,
Navoiy viloyat Karmana tuman
13-umumta’lim maktab
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy
davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, jamiyatda qonun
ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik
muhitini ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi,
jahon talablari darajasida ta’lim olishi va kasb egallashi, fuqarolarimizning bunyodkorlik
salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy o‘rta
va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
187-sonli qaroriga muvofiq, ta’lim bosqichlarining uzluksizligi va izchilligini ta’minlash,
ta’limning zamonaviy metodologiyasini yaratish, davlat ta’lim standartlarini kompetentsiyaviy
yondashuv asosida takomillashtirish, o‘quv-metodik majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish
va amaliyotga joriy etish bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega.
boshlang‘ich sinflarda darslik va o‘quv qo‘llanmalar bilan ishlash o‘rgatish bir kunda yoki
bir soatlik dars davomida amalga oshirilmasdan, balki yillar davomida bosqichma–bosqich turli
omillar ta’sirida amalga oshiriladigan jarayon bo‘lib, muammoli metodlardan foydalanish yaxshi
samara beradi.
Olib borilgan kuzatishlarga qaraganda ta’lim metodlarining barchasi ham o‘quvchilarni darslik
va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda mustaqil fikrlashga o‘rgatish vositasi bo‘la olmaydi.
Ammo darsda turli metodlarni qo‘llash orqali darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda
ta’lim samaradorligini oshirishga, bilimlarni egallash jarayonining zerikarli bo‘lmasligiga erishish
mumkin.
Ta’lim metodlari xilma–xil bo‘lib, o‘xshash xususiyatlariga ko‘ra guruhlarga birlashtiriladi.
Ta’lim metodlarining tasnifiga oid turli qarashlar mavjud: ba’zi mutaxassislar ta’lim metodlarini
tasnif etishda darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda bilim manbalarini hisobga olishsa,
ayrim olimlar o‘qituvchi faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqishadi, uchinchi bir guruh olimlar
esa o‘quvchilar faoliyatini e’tiborga olishadi. Ta’lim metodlariga bunday qarashlarning ko‘p va
rang–barang bo‘lishi tabiiy. chunki ta’lim metodlari mazmunan boy hodisa bo‘lib, ular ma’lumot
mazmuni bilan ham, o‘qituvchi va o‘quvchi faoliyati bilan ham, bilim va malakalar bilan ham,
shuningdek, ijodiy qobiliyatlarni, munosabatlarni rivojlantirish bilan ham chambarchas bog‘liqdir.
Masalan, Yu.k.babanskiy darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda samara beruvchi
ta’lim metodlarini o‘quvchilarning faoliyati nuqtai nazaridan tasnif etadi. U ta’lim metodlarini
uch guruhga ajratadi:
– o‘quv–biluv faoliyatini uyushtirish va amalga oshirish metodlari;
– o‘quv–biluv faoliyatini rag‘batlantirish va asoslash metodlari;
– o‘quv–biluv faoliyati samaradorligini nazorat qilish metodlari.
Boshlang‘ich sinf o‘qish darslarida darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlash orqali har bir
guruh, o‘z navbatida, yana kichikroq guruxlarga ajratiladi. Masalan, birinchi guruh metodlariga
quyidagilar kiradi: og‘zaki bayon qilish, ko‘rgazmali metodlar, amaliy metodlar, induktiv va
deduktiv metodlar, muammoli–izlanish metodlari, mustaqil ishlash metodlari.
Darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda, darslik bilan mustaqil ishlay olgan o‘quvchilar
baholashda rag‘batlantirish va nazorat qilish metodlaridan foydalanishda ham o‘z tarkibida
guruxlarga ajratiladi.
O‘quvchini mustaqil darslik va o‘quv–qo‘llanmalar bilan ishlashda ta’limning muammoli
metodi faqat o‘qituvchini bilimlarni bayon etishga emas, balki o‘quvchilarni mustaqil ravishda
izlanishga, fikr yuritishga yo‘naltirishi lozim.
A.G‘ulomov va M.Qodirovlar xususiy metodlar, ya’ni o‘qish ta’limi jarayonida qo‘llaniladigan
metodlar borasida to‘xtalib o‘tadilar. Ular ta’limni ikkiyoqlama jarayon ekanligini hisobga olib,
ta’lim metodlarini ikki katta guruhga ajratadilar:
219
10
1. O‘qituvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar.
2.
O‘quvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar
O‘qituvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar bilimlarni tayyor holda bayon etish va muammoli
bayon qilish metodlariga ajratilgan.
O‘quvchi faoliyati bilan bog‘liq metodlar guruhiga qayta xotirlash, qisman izlanuvchanlik
va izlanishga asoslangan metodlar kiradi Ta’lim metodlarini tahlil qilib chiqar ekanmiz, ulardan
unumli va o‘rnida foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga o‘rgatishda juda qo‘l kelishini
ko‘ramiz. Ammo ta’lim metodlarining barchasi ham boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida mustaqil
fikrlash qobiliyatini shakllantirishga xizmat qilmaydi. binobarin, reproduktiv metod o‘quvchilarda
mustaqil fikrlashni shakllantirishga ta’sir etmasa, muammoli izlanish metodi orqali bu borada
yuqori natijalarga erishish mumkin.
Darslik va o‘quv qo‘llanmalar bilan ishlashda topshiriqlarni bajarishda muammolar qo‘yiladi,
bu muammo – mohiyatiga ko‘ra, zudlik bilan hal etilishi lozim bo‘lgan masaladir.
O‘qituvchi o‘quvchi oldiga muammo qo‘yar ekan, uni hal qilish yo‘lidagi harakat davomida
o‘quvchi darslik bilan ishlaydi, izlanadi, ijod qilishga intiladi, muammo ustida avvalgi tajriba va
bilimga tayangan holda fikr yuritadi.
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinf ta’lim–tarbiya jarayonida darslik va qo‘llanmalar
bilan ishlash adabiyotlarni o‘rganish bilan birgalikda, turli usul, uslub va omillar ta’sir etadi–ki, bu
usul, uslub va omillar ta’siri natijasida darslik va o‘quv qo‘llanmalar orqali ta’limda ko‘zlangan
natijaga erishish mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017-yil 6-apreldagi “Umumiy o‘rta
va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
187-sonli Qarori
2. Ibragimov R. boshlang‘ich maktab o‘quvchilarida bilish faoliyatini shakllantirishning
didaktik asoslari: Ped. fan. nom. ... dis. – Toshkent, 2002.
3. Sayidahmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: Moliya, 2
220
Do'stlaringiz bilan baham: |
