|
10
NAVOIY ASARLARI ORQALI BOSHLANGICH SINF O‘QUVCHILARINING
TAFAKKURINI SHAKLLANTIRISHNING O‘ZIGA XOSLIGI
Samatova Halima Rustamovna,
Navoiy viloyati Karmana tumani
10-umumta’lim maktab
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Mutafakkirimiz va xalqimiz sevgan shoir Alisher Navoiy jahon adabiyotining buyuk
namoyondalaridandir. hayot yo‘li ibrat maktabi, asarlari esa kamolotga yetishish vositasi
hisoblangan ulug‘ shaxs siymosini bo‘lajak pedagog sifatida o‘zimiz mukammal o‘rganib va
kelajakda yosh avlodga tanishtirishimiz lozim.
Biz shoir g‘azallaridan yod olib, asarlarini mutoala qilib, ongli ravishda mushohada
yuritganimizda, buyuk shaxs siymosidan faxrlanish tuyg‘usini tuyamiz va bo‘lajak maktabgacha
ta’lim muassasasi o‘qituvchisi sifatida o‘z tarbiyalanuvchilarimizda mana shunday faxr his-
tuyg‘usini shakllantirishimiz joizdir.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga buyuk allomalar avlodlari ekanligimizni anglatmoqchi
ekanmiz, eng avvalo ularning psixik rivojlanishi va bilish jarayonlarining o‘ziga xos xususiyatlarini
inobatga olishimiz lozim.Ana shu psixik jarayonlardan biri tafakkurdir. bizga ma’lumki, tafakkur
(arabcha – fikrlash, aqliy bilish) – predmet va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari
aniqlaydigan, ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar ya’ni qonuniy bog‘lanishlani aks etadigan
bilishning murakkab jarayonidir.
Tafakkur quyidagi asosiy xususiyatlarga ega:
Unda voqyelik abstraklashgan va umumlashgan holda in’ikos qilinadi. hissiy bilishdan farqli
o‘laroq, tafakkur bizga predmetning nomuhim, ikkinchi darajali belgilaridan fikran chetlashgan,
mavhumlashgan holda e’tiborimizni uning umumiy, muhim, takrorlanib turuvchi xususiyatlariga
va munosabatlariga qaratishimizga imkon beradi.
Tafakkur borliqni bilvosita aks ettiradi. Unda yangi bilimlar tajribasiga har safar bevosita
murojaat etmasdan, mavjud bilimlarga tayangan holda hosil qilinadi. fikrlash bunda predmet va
hodisalar o‘rtasidagi aloqadorlikka asoslanadi.
Tafakkur insonning ijodiy faoliyatidan iborat. Unda bilish jarayoni borliqda real analogiga ega
bo‘lmagan narsalar yuqori darajada ideallashgan obyektlarni yaratish, turli xil forma sistemalarini
qurish bilan keladi. Ular yordamida predmet va hodisalarning eng murakkab xususiyatlarini
o‘rganish, hodisalarni oldindan ko‘rish, bashoratlar qilish imkoniyati vujudga keladi.
Tafakkur til bilan uzviy aloqada mavjud. fikr ideal hodisadir. U faqat tilda – moddiy
hodisada reallashadi, boshqa kishilar bevosita qabul qila oladigan, his etadigan shaklga kiradi
va odamlarning o‘zaro fikr almashish vositasiga aylanadi.
Biz boshlag‘ich sinf o‘quvchilari tafakkurini shakllantirishda Navoiy bobomiz merosidan
foydalanishimiz samarali natija beradi. boshlag‘ich sinf o‘quvchilaritafakkurini rivojlantirish
jarayonida biz “Sher bilan Durroj” hikoyati orqali bola yolg‘onchilikning oqibatlari xususida
durrojning yolg‘on gapirishlaridan bilib oladi. O‘qituvchi bu o‘rinda qahramonlarni alohida
ta’riflab o‘tsa yaxshi bo‘ladi. Sher – bu o‘rmonlar shohi. U hyech narsadan qo‘rqmaydi. Lekin
u o‘z bolalarini o‘ylaydi. durrojning u yoqdan – bu yoqqa qilgan tinimsiz harakatlari bolalari
tinchligini buzayapti. Shuning uchun katta bo‘lishiga qaramasdan durroj oldida bosh egib, u
bilan do‘stlashdi. Mana shu o‘rinda o‘qituvchi bolalarga o‘z onalarining ular uchun hamma
narsaga tayyorligini ta’kidlab, shuning uchun onalarining qadriga yetishi, ularni har doim yaxshi
ko‘rishi, ardoqlash, aytganlarini so‘zsiz bajarishi kerakliligini aytib o‘tsa maqsadga muvofiq
bo‘ladi. Vaziyatga qarab bolalardan navbatma-navbat onalariga qanday munosabatda bo‘lishlari
haqida so‘rab borilsa ham o‘rinli bo‘ladi.
Durrojning mahmadonaligi, o‘zbilarmonchiligi, yolg‘onchiligi o‘z boshiga kulfat olib
kelganligini o‘qituvchi obrazli qilib bolalarga yetkazish lozim. bolalardan bu holatga
munosabatlarini ham so‘rasa yaxshi bo‘ladi. Shunda bolaning yolg‘on va yolg‘onchilikka
nafrati oshadi, oqibati yomon bo‘lishini sezib yolg‘on gapirmaslik lozim degan fikrni
miyasida mustahkamlaydi. boladagi rostgo‘ylik xususiyatining shakllanishi uning ma’naviyati
yuksalayotganligidan dalolat beradi. Xullas, rejada ko‘rsatilgan har bir hikoyat singari bola
dunyoqarashini kengaytirib, undagi insoniy fazilatlarni o‘stirishda ko‘maklashadi.
217
10
Bulardan tashqari “Hayrat ul-abror” dostonidagi adablilik odati, qanoat, saxiylik to‘g‘risidagi
hikoyatlarni ham dastur tarkibiga kiritish lozim. Ularda aks etgan insoniy sifat va xususiyatlar
orqali bolalar tafakkuri shakllantirilsa maqsadga muvofiq hamda juda yaxshi samara beradi.
218
Do'stlaringiz bilan baham: |
