Pedagogika va aniq fanlar

Tashlandiq  materiallarga  esa  bo’shagan  qutilar - choy  qutisi,  gugurt,  
dorivorlar,  poyafzal  qutilari,  bo’shagan  ip  g’altaklari,  tuxum  po’chog’i,  (butun  
va  maydalangan   holda),  krem  yoki  tish  pastasinig  bo’shagan   g’ilofi,   telefon  

---

 
 
25 
 
simlari,  gazlama  va  ip  bo’lagi,  kanop,  sut  maxsulotlarining  idish  qopqog’i  va  
boshqalar    kiradi.    Tabiiy    va    tashlandiq    materillar    bilan    ishlash    darslari  
o’quvchilarning    ijodkorlik    va    konstruktorlik    qobiliyatini    o’stiradi,    oldingi  
olingan    malaka    va    ko’nikmalarni    mustahkamlaydi,    tejamkorlikka    o’rgatadi. 
Boshlang’ich  sinf  o’qituvchisi  bu   darslarni  o’zimizning  mahalliy  va  tabiiy  
sharoitimizga  moslab, ya'ni  iqlimi,  geografik  o’rni  tabiati,   xalq   amaliy  san'ati  
ishlab  chiqarish  sanoati  turiga  qarab mo’ljallab  o’tishi  lozim. Masalan,  qishloq  
sharoitida    somondan,    chigitdan,    makkajo’xori    so’tasidan,    xar    xil    urug’    va  
maysalardan,    shahar    sharoitida    esa    to’quvchilik,    tikuvchilik,    yog’ochsozlik  
ishlab  chiqarish  sanoatlari  korxonasi  bor  joylarda  chiqindi  ip  bo’laklaridan,  
tolalardan,  yog’och  va  gazlama  bo’laklaridan,  qipiqdan,  egiluvchan   simlardan  
foydalanib    buyumlar    yasashni    o’rgatish    mumkin.      Mehnat    jarayonida  
o’quvchilar    oldingi    darslarda    olingan    umummehnat    malakalaridan    (bukish,  
qirqish,    biriktirish,    bezash)    foydalanadilar,    o’z    mehnatlarini    rejalashtirish,  
tashkil    etish    usullarini    o’rganadilar.    Darslarda    ayniqsa    ertak,    hikoya,    asar  
qahramonlarini    va    personajlarni    tasvirlab    buyumlar    yasash    o’quvchilarni  
mustaqil  ijod  qilishga  undaydi. Bu  darslarni   tabiatshunoslik,  o’qish,  tasviriy  
san’at,    sinfdan    tashqari    o’qish    darslari    bilan    bog’lab    o’tish    tarbiyaviy  
ahamiyatga    ega.    Ertak    qahramonlari    tasvirlangan    buyumlarni    o’qish    darsi  
uchun  ko’rgazmali  qurol  sifatida,  urug’  va  maysalardan  yasalgan  apliksiya-
lardan    tabiatshunoslik    darslarida    foydalanish    mumkin.      Tabiiy    materiallarga  
ishlov  berishda,  har  xil  shakllar  hosil  qilishda  plastilin  ham  ishlatiladi. 
O’quvchilarning  badiiy  ijodiyotini  rivojlantirish  uchun  "Ertaklar  olamiga  
sayohat",      "Men    sevgan    qahramon",    "Men    nimaga    qodirman"  kabi    erkin  
mavzularda  dars  o’tish  mumkin.  O’quvchi  bunda  bir-biriga  o’xshamay-digan  
har    xil    qahramonlar    bilan    tanishadi,    har    bir    o’quvchi    o’zining    mahoratini  
namoyish  qilish  bilan  birga  o’zining  ichki  kechinmalarini  ham  o’zi  yasagan  
buyumda    namoyon    qilib,      ifodalaydi.    Tabiiy    materiallarni    darsdan    bo’sh  
paytlarda    va    ekskursiyalarda    o’qituvchi    rahbarligida    to’p  lash    mumkin.  
Mahalliy  tabiiy  materiallar  to’plashda  ular  haqida  ma'lumot  berib, qaysi  turga,  
oilaga    mosligini    gapirib,    o’quvchilarning    tabiatshunoslik    fanidan    olgan  
bilimlari  mustahkamlab  boriladi.  Masalan  chigitdan  applikatsiya  tayyorlashdan  
oldin    o’quvchilarga    "Paxta  -  boyligimiz",    somon    to’plashdan    oldin    "Oltin  
boshoq",   “Non - rizq-ro’zimiz"   loy  bilan  ishlashda  "Kulolchilik  haqida"  kabi  
mavzularda    suhbat    o’tkaziladi.    Suhbat    jarayonida    o’quvchilarning    tabiiy  
material  haqidagi  tasavvuri  kengaytirib  borib, ularning  fizikaviy,  mexanik  va  
texnologik  xususitlari  haqidagi  bilimlari  kengayib  rivoglainib  boradi,  har  xil  
tajribalar  o’tkazadilar,  buyumlarga  estetik  bezak  beriah  va  har  xil  uskunalar  
(ombur,    arracha,    bolg’acha)    bilan    ishlash    ko’nikmalari    tarkib    topa    boradi. 

---

 
 
26 
 
Badiiy-ijodiy  yo’nalishdagi  mashg’ulotlarni  tashkil  qilinishi  bolalarni  chiroyli,  
bejirim  buyumlarni  yasashga  o’rgatishdan  tashqari,  ularni  mustaqil  fikrlashga, 
o’z  fantaziyasini  namoyon  qilishga  ham  undaydi,  estetik  zavq  bag’ishlaydi,  
o’z  ishini  va  jamoa  ishini  rejalashtirishga  o’rgatadi.  Buyumlarni  loyihalarkan,  
bolalar    unga    biror    bir    yangilik    kiritishga,  uni    uzoq    saqlanadigan    qilib  
yasashga,    ijodiy    izlanishga    harakat    qiladilar.  Mahalliy    sharoitimizdagi    tabiiy  
va    tashlachdiq    materiallar    bilan    ishlash    darslari    tarbiyaviy    ahamiyatga    ega.  
Qog’oz  va  karton  gazlama,  plastilinni  ota-onalar  sotib  olib  bersa,  tabiiy  va  
tashlandiq,    materiallarni    o’quvchilarning    o’zi    yig’ishga    harakat    qiladi,   
istirohat    bog’ida      daryo    yoqasida,    ko’chada,        dalada,    o’rmonda,    umuman    
tabiat  quchog’ida   yurganda  ham,  uyda  ham  o’qituvchi  ko’rsatmasiga  binoan  
bu    materiallarni    to’plab    yuradilar.    Tabiiy    materiallar    yig’ishda  o’quvchilar  
diqqatini    tabiatni    asrashga,    daraxt    va    butalarni    sindirmaslikni,    polizlardagi  
ekinlarni  payxon  qilmaslikni  ogohlantiriladi. 
Tashlandiq    materiallarni    yig’ib    borish    haqida    bir    necha    kun    oldin  
ogohlantiriladi.  Yil  davomida  yig’ish  uchun  o’qituvchi  sinfxonasida  maxsus  
quti  qo’yib  "Tashlandiq  materiallar  uchun"  deb  yoziladi. 
Bu    qutiga    o’quvchilar    o’qituvchi    ko’rsatmasiga    binoan    bo’shagan    ip  
g’altaklari,    qutilari,    ip    va    gazlama    bo’laklari    va    boshqa    tashlandiq    ma-
teriallarni    tashlab    qo’yaveradilar.    Natijada    o’quvchilar    tejamkorlikka    va  
tozalikka    o’rganadilar,    ta'lim    va    turmush    uchun    zarur    bo’lgan    buyumlar  
yasash    jarayonida    o’z    mexnatlarining    qadr-qimmatini    biladilar.    Quyida   
mehnat  darslarida  mahalliy  sharoitdagi  tabiiy  va  tashlandiq  materiallar  bilan  
ishlash,    ularga    ishlov    berish    kabi    ko’nikma    va    malakalarni    hosil    qilish  
usullarini  ko’rsatishga  harakat  qilamiz.