Pedagogika universiteti a. A. Normatov matematika tarixi



Download 1,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/41
Sana24.08.2021
Hajmi1,91 Mb.
#154751
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   41
Bog'liq
matematika tarixi

x

.  U  qolda  r

2

=

2



x

  , 


x

r

  bo’`lib,    ning  arifmetik  tabiati 

ochilmaguncha  bu  muammo  qam  echimini  kutib  turdi.  Faqat  XVIII  asrga  kelib  I. 

Lambert  va  A.  Lejandrlar    ratsional  son  emasligini  isbotladilar.  1882  yilda  Linde-

mon   ni transtsendent son ekanligini, ya’ni u qech qanday butun koeffitsentli alge-

braik tenglamaning ildizi bo’`la olmasligini isbotladi. 

Albatta antik matematiklar bularni bilmaganlar. Ular muammoni qal qilish da-

vomida ko’`plab yangi faktlarni va metodlarni kashf qildilarki, shubxasiz bular ma-

tematikani rivojlantirish uchun katta qissa qo’`shdi. Ba’zi xususiy qollar uchun 

muammoni qal qilishga erishdilar. Jumladan, o’ippokrat masalasi.                                                               

1.Diametrga tiralgan va radiusi 

2

 r ga  



teng yaproqcha. Bunda yaproqcha yuzi diametri             

gipotenuza vazifasini bajaruvchi teng            

yonli to’`¼ri burchakli uchburchak ASV yuziga   

teng, ya’ni:                                       

    

                                                     



S

ADB yaproіcha

=S

ACB


                                            

2.ASV-to’`¼ri burchakli  uchburchak.                                       

Uchburchak tomonlarini  diametr qilib         

                                                                




 

21 


aylanalar yasalgan. U qolda katetlarga  

tiralgan yaproqchalar yuzalarining  

yi¼indisi ASV uchburchak yuziga teng, ya’ni: 

S

AEB



+S

BCF


=S

ABC


 

3.Tomonlari 1, 1, 1, 

3

 bo’`lgan  



trapetsiyaga chizilgan tashqi aylana,  

3

 tomonni esa vatar qilib,  



boshqa 3 ta segmentga o’`xshash segment  

yasaymiz.  Natijada qosil bo’`lgan  

yaproqcha yuzi trapetsiya yuziga teng, ya’ni: 

S

ADCB yaproіcha



=S

ABCD trapetsiya.                                         

 

1-rasm


 

Bunda  o’ippokrat  “O’xshash  segmentlar  yuzalarining  nisbati  ular  tiralgan  di-

ametrlar nisbatining kvadratiga proportsional” degan teoremaga asoslangan. Bun-

day yaproqlar soni qancha degan savolga javob ochiq qolaveradi. 1840 yilda nemis 

matematigi  Klauzen  yana  2  ta  yaproqcha  topadi.  XX  asrda  sovet  matematiklari 

Chebotarev  va  Dorodnovlar  tomonidan  to’`liq  javob  topildi,  ya’ni  agar  yaproqcha-

larning tashqi va ichki yoylarining burchak qiymatlari o’`zaro o’`lchamli bo’`lsa, u qol-

da masala echimga ega, aks qolda yo’`q. Shunga ko’`ra

2

1

3



1

3

2



5

1

5



3

, , , ,


 bo’`lib, boshqa ya-

proqchalar kvadratlanmaydi. 

Masalaning qo’`yilishining o’`ziyoq bizda uni chiz¼ich va tsirkulь yordamida qal 

qilib bo’`lmasligini anglatadi. 

o’ippiy usuli. 

Faraz qilaylik AVSD to’`¼ri to’`rtbur- 

chakda VS tomon AD bilan ustma-ust  

tushguncha o’`ziga parallel qolda siljisin.  

Shu bilan bir vaqtda AV tomon A  

uch atrofida soat strelkasi bo’`yicha  

AD bilan ustma-ust tushguncha         2-rasm 

aylansin. Bu ikki tomon kesishish nuqtalarining geometrik o’`rni kvadratrisa deb ata-

luvchi  egri  chiziqni  beradi.  Bu  egri  chiziqning  mavjud  bo’`lishi  burchakni  ixtiyoriy 

bo’`lakka bo’`lishni AV (yoki SD) kesmani shuncha teng bo’`lakka bo’`lish masalasiga 

keladi.  o’  nuqta 

r

АG

2

  kvadratrisa  bilan  AD  tomonning  kesishish  nuqtasi 



qo’`shimcha ravishda aniqlangan. 

Boshqa misol (orasiga qo’`yish 

usuli). Bu usulda uchlari berilgan  

chiziqlarda yotuvchi va berilgan  

nuqtadan o’`tuvchi (yoki davomida)  

kesmani yasash tushuniladi.  

Orasiga qo’`yiluvchi kesma DE=2AV.   3-rasm 



 

22 


 Bunda DF=FE=AB,  ABF= AFB=2 AEF=2 CBD,   CBD=

1

3



  ABC. 

 Orasiga qo’`yiluvchi kesma oldindan chiz¼ichga belgilab qo’`yilgan va u mexanik ra-

vishda qo’`z¼almas nuqta atrofida qarakatlangan, bunda belgining biri bir chiziqdan 

chiqmasdan ikkinchi belgi ikkinchi chiziqqa tushguncha qarakatlangan. 

Masalani qal qilishga ko’`p urinishlar bo’`ldi. Faqatgina X asrga kelib uchinchi da-

rajali  tenglamaga  kelishi  ma’lum  bo’`lib  qoldi.  ªat’iy  isboti  esa  Vantsel  tomonidan 

berildi.    

Ko’`rdikki,  antik  davr  matematiklari  bu  muammolarni  qal  qilish  uchun  ko’`p 

uringanlar, ammo matematik ma’lumotlarni etarli bo’`lmagani uchun oxiriga etkaza 

olmaganlar.  Shunga  qaramay,  ular  matematikani  rivojlanishi  uchun  katta  qissa 

qo’`shdilar. Yangi ma’lumotlar va yangi metodlarni yaratdilar.  

 

Tekshirish savollari: 



1. Kubni ikkilantirilishini izoxlang. 

2. Burchakni uchga bo’`lishini izoxlang. 

3. Doirani kvadratlash qaqida nimalar bilasiz ? 

4. Muammolarni bundan keyingi qal qilinishi qaqida nimalar bilasiz? 

 


Download 1,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish