Pedagogika universiteti a. A. Normatov matematika tarixi



Download 1,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/41
Sana24.08.2021
Hajmi1,91 Mb.
#154751
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41
Bog'liq
matematika tarixi

            2-

 §

. Yunon matematiklarida asosiy uch muammoning qal qilinishi 

Reja: 

1. Kubni ikkilantirish masalasi. 



2. Burchakni uchga bo’`lish masalasi. 

3. Doirani kvadratlash masalasi. 

4. Muammolarni bundan keyingi qal qilinishi. 

           Irratsional sonlarni kashf etilishi matematikaning nazariy asoslarini yaratish uchun 

asosiy sabablardan biri bo’`ladi. Chunki qali mustaxkam asosga ega bo’`lmagan grek 

matematikasi irratsionallik tufayli sonlar nazariyasi va geometriyada katta qiyinchi-

liklarga duch keldi. Chunki buning natijasida metrik geometriya va o’`xshashlik kabi 

nazariyalarni  tushuntirish  qiyin  bo’`lib  qoldi.  Kashf  qilingan  faktni  moqiyatini  ilmiy 

asosda tushunish va uni tarkib topgan tasavvurlar bilan muvofiqlashtirish matema-

tikani  bundan  buyongi  rivojlanishi uchun katta turtki bo’`ldi. Ratsional sonlar bilan 

bir qatorda irratsional sonlar uchun qam yaroqli bo’`lgan matematik nazariyani yara-

tishga bo’`lgan urinish  natijasida geometrik algebra nomi bilan yangi yo’`nalish ya-

ratildi.  Ammo  geometrik  algebraning  kamchiligi  shundan  iborat  bo’`lib  qoldiki, 

chiz¼ich  va  tsirkul  yordamida  echish  mumkin  bo’`lmagan  masalalar  qam  etarlicha 

ekan. Bunday masalalar turkumiga: 

 Kubni ikkilantirish; 

Burchakni teng uchga bo’`lish; 

Doirani kvadratlash va boshqalar kiradi. 

1.  Kubni  ikkilantirish,  ya’ni  qajmi  berilgan  kub  qajmidan  ikki  marta  katta 

bo’`lgan kubni yasash. Berilgan kub qirrasi a ga teng bo’`lsin, u qolda yangi kub qirra-

sini x desak, masala x

3

=2a



3

 tenglamani echishga, yoki 

3

2

 kesmani yasashga keladi. 




 

20 


ªuyida Xioslik o’ippokrat (e.o. V asr o’`rtasi) tomonidan tavsiya etilgan usul bilan ta-

nishaylik. U masalani umumiyroq qilib qo’`yadi, ya’ni parallelopipeddan kub qosil qi-

lish. Buni u ikkita o’`rta proportsionalni topish masalasiga olib keladi. 

Bizga V=a

1

b

1



c

1

 parallelopiped berilgan bo’`lsin. Uni asosi kvadrat bo’`lgan yangi 



parallelopipedga  V=a

2

b  ga  keltirilgan  bo’`lsin.  Endi  buni  x



3

=a

2



b  kubga  o’`tkazamiz. 

Izlangan kubning qirrasi o’ippokratga ko’`ra a:x=x:y=y:b proportsiyadan aniqlangan. 

Buning  uchun  x

2

=au,  xu=ab  va  u



2

=bx  ko’`rinishdagi  geometrik  o’`rinlar  tekshirilgan 

va ular (a va b lar) shu geometrik o’`rinlarning kesishish nuqtasining koordinatalarini 

o’`rta proportsianalini topish ko’`rinishida qal qilgan. Bu esa konus kesimlari 

ko’`rinishida qal bo’`ladigan masaladir. 

Boshqa ko’`rinishda Eratosfen kubni taqriban ikkilantiradigan qurilma (mezola-

biy) yasagan. 

Muammoning  bundan  keyingi  taqdiri  qaqida  1637  yilda  Dekart  bu  masalani 

echish mumkinligiga shubqa bildiradi. 1837 yilda Vantselь bu masalani uzil-kesil qal 

qiladi, ya’ni kubik irratsional sonlar ratsional sonlar to’`plamiga qam va uni kvadrat 

irratsionallik  bilan  kengaytirilgan  to’`plamiga  qam  tegishli  emasligini  isbotlaydi. 

Demak, masalani chiz¼ich va tsirkul yordamida qal qilib bo’`lmas ekan. 

1.  Burchakni uchga bo’`lish. 

Antik  davrning  ikkinchi  mashqur  masalasi  bu  ixtiyoriy  burchakni  geometrik 

algebra usullari bilan teng uchga bo’`lishdir. Bu masala qam oldingisi kabi uchinchi 

darajali  tenglamani  echishga  keltiriladi,  ya’ni  a=4x

3

-3x  yoki  trigonometrik 



ko’`rinishda cos =4cos

3

( /3)-3cos( /3). 



      3. Uchinchi masala - yuzi kvadrat yuziga teng bo’`lgan doirani topish. Doiraning 

yuzi    r

2

,  kvadrat  yuzi 



2


Download 1,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish