Pedagogika-psixologiya kafedrasi shaxs psixologiyasi. Maxsus psixologiya. Iqtidorli bolalar psixologiyasi

Iqtidorlilik konsepsiyalari. Iqtidorlilik bo’yicha jaqon va xorij psixologlar tomonidan ko’pgina konsepsiyalar ishlab chiqilgan va chiqilmoqda. Iqtidor bu murakkab va serqirra voqeylikdir,shuning uchun ham uni birgina izoq yoki ta'rif bilan tushuntirib bo’lmaydi.Bu turli metodologik ustanovkalar,nuqtai nazarlar,izlanishlar natijasidir. Iqtidorlikni o’rganuvchi dastlabki urinishlardan biri Ch.Spirmenning ikki fakterli nazariyasidir.U barcha intellektual faoliyat yagona umumiy general (g) maxsus (s) faktorlardan iborat.Spirmanning fikricha "G" insonning umumiy intellektual darajasini tashkil etib harqanday masalani muvofaqqiyatli hal eta olgan odam boshqa masalalarni hal etishda ham yaxshi ko’rsatkichlarga erishadi.Ch.Spirmen "G" faktor haqidagi qarashlari intellektual testlarininig ishlab chiqilishiga ta'siri katta bo’ldi, qolaversa Ch.Spirmen birinchilardan bo’lib faktorli yondashuvni boshlab berdi.
Intellektual faoliyat natijalarini aniqlab beruvchi faktorlar ro’yxati keng tarhala boshladi. Etuk psixologlardan biri A Terstoun. tomonidan ko’p faktorli nazariya yaratildi. Mazkur nazariyaga ko’ra intellektual faoliyatdagi muvoffaqqiyat bir emas balki bir necha mustaqil qobiliyatlar bilan belgilanadi. Shunda uning muayyan turdagi masalasini muvoffaqqiyatli hal eta olgan odam boshqa boshqa turdagi masalani yechishga qodir bo’lmasligi mumkin. A Terstoun bo’yicha 12ta faktor bo’lib shundan 7tasi mustaqil qobiliyatdir:uning dastlabkilari: nutqi y tushunish, nutqdan qochish, assosiativ xotira va boshhalar. A.Anastadining fikricha faktorli tadqiqotlari kutilganidek, faktorlar sonini ortishiga olib keldi. qozirga kelib turli tadqiqodchilarning izlanishlari samarasi o’laroqkognitiv faktorlar soni 100taga yetadi. (1982) XX asrning 40-70yillariga kelib jaqon psixologiyasi xorijliklarning iqtidorlilik borasida konsepsiyarini tanqid qilib chiqildi. Bunga albatta siyosiy tuzumning ta'siri bo’ldi. Sovet psixologiyasida 1936-yildan so’ng iqtidorlilik muammosi qobiliyatlar psixologiyasi tarkibida o’rganilgan. qobiliyatlar muammosini tadqiqqilishga B.M.Teplov katta xissa qo’shgan.Uning ishlarida qobiliyatga bir odamni boshqasidan ajratib turuvchi individual psixologik xususiyat sifatida izoq berilgan.Shu bilan birga qobiliyat deganda "bu harqanday individual xususiyat emas ,balki qandaydir faoliyatdagi muvoffaqqiyatini taminlashga boqliq bo’lgan xususiyat" tushuniladi. qobiliyatlar har doim ham bilim,ko’nikma va malakalar bilan mos kelmasligi mumkin,lekin ular bu bilim va malakalarni tez va oson o’zlashtirishga ta'sir etadi.