2. Ta`limning tizimli va izchil bulish qoidasi.
Ijtimoiy taraqqietning har bir davridagi maktabning tarixiy tajribasi ta`lim
vazifasini ma`lum bir tizimsiz bajarib bulmasligini kursatadi.
Oquv materialini tushuntirish tizimi uquv materiali aniq baen qilingan
g`oyalarga, Oqituvchi bu g`oyalarning qaysilarini tushintirmoqchi ekanligiga, bolalar
eshi, ularning bilimlarni uzlashtirishga qanchalik imkoniyat berishini, Oqituvchining
bilish-bilmasligiga, shu esh va shu saviyadagi bolalarga xos fikrlash faoliyatining
xususiyatlariga, darsdagi bilimlarni uzlashtirish jarayoni odamda qanday
tushinilishiga bog`likdir.
Hozirgi zamon didaktikasi uqitishda xususiydan umumiyga qarab borishni
talab qiluvchi klassik qoidaga uzgartirishlar kiritdikup hollardaboshlang`ich
sinflardaeq umumiy holatlardan yana xususiy holatlarga borish mumkinligini
isbotlandi.. shu munosabat bilan anchagina vaqt tejaladi va yutqizilmaydi, aksincha,
oquvchilar tafakkurini rivojlantirish ishida yutuqlarga erishiladi.
Dars mazmunining muqobil tuzilishini tanlash, uqitishdagi didaktikaning
tizimlilik qoidasini hisobga olishni talab qiladi.
Ta`limda izchillikka rioya qilib uqitish lozim, toki bugun urganilgan bilim
kecha urganilganlarni mustahkamlasin, ertaga urganiladiganiga zamin hozirlasin.
Ya`ni uqitiladigan fan neki baen qilinaetgan yangi materialning oquvchilarning
oldingi uzlashtirgan ilmiy bilimlari, kunikma va malakalari bilan izchil va uzviy
bog`lanishi, shu bilan bir vaqtda uqitilaetgan uquv materiallarini uzlashtirish orqali
kelajakda yangi bilimlarni uzlashtirishga, shuningdek navbatdagi ta`lim bosqichiga
zamin yaratilishi nazarda tutiladi.
Ta`limning tizimli bulishi uning izchil bulishi bilan bog`likdir.Izchillikka
asoslangan ta`limning xarakteri belgisi shundaki, u oquvchilarning oldindan
uzlashtirgan bilim va malakalari zamirida yangi bilim, kunikma va malakalar hosil
qilish, ularning uzaro bog`lanishlarini takomillashtirish va aksincha, yangi bilimlarni
baen qilish jarayonida oldindan uzlashtirilgan bilim, kunikma va malakalarini yana
ham chuqurlashtirish, kengaytirish va mustahkamlashni ta`minlashga qaratilgandir.
Tizimlilik va izchillik oquvchilarda har qaysi uquv fanlarining bir-biri bilan
uzviy bog`liq bulishini kursatishda ham muhim ahamiyatga ega.
Ta`limning tizimli ulishi qoidasi baen qilinaetgan uquv materiallarini
mustahkamlash va ilgari utilgan materiallarni tuldirishga hizmat qilishini,
oquvchilarning uzluksiz va tizimli suratda mustaqil ish olib borishlarini,
oquvchilarning uzlashtirgan bilim va hosil bulgankunikma, malakalarni hisobga olib
borishni ham uz ichiga oladi.
Tizimlilik va izchillik qoidalariuzaro bog`liq bulganalohida uquv fanlarini
hamda uquv fanlarini mantiqiy jihatdanbir-biriga mustahkam bog`liq xolda va
muayan bir tartibda uqitish hamda tartib jarayonida oquvchilarni tizimli ilmiy bilim,
kunikma va malakalarini uzlashtirib olishlarini ta`minlaydi.
3.Ta`lim va tarbiyaning birligi qoidasi.
Maktab oquvchilariga ta`lim berish, tarbiyalash va ularning umumiy
rivojlanishlarini bir butunlikda amalga oshirish zarur.Ta`lim tizimida ta`lim bilan
tarbiyaning birligi qoidasi asosiy va etakchi qoidalardan hisoblanadi.U didaktik
qonunlarning uqish va uqitish borasidagi tub mohiyatini ifodalaydi.Binobarin, uquv
fanlarining har biri, hatto, ayrim mavzu va mavzuchalari ham, shubhasiz,
tarbiyalovchilik xarakterga ega.
Ta`lim jarayonida utilaetgan katta va kichik mavzularning mazmunidan kelib
chiqadigan tarbiyaviy tomonlarini iug`ri belgilash va uni ta`lim bilan birga, bir
butunlikda amalga oshirishni ta`minlash juda muhim va hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Demak, bir butun ta`lim jarayonida ikki uzaro bog`likliq., haetni bilish va unga
bulgan munosabaini tarkib toptirish jarayoni ajralib turadi.
Maktabda beriladigan ta`lim va tarbiya urtasidagi pedagogik jarayonning
butunligini ta`min etuvchi uzviy birlik hamisha mavjud.
Maktab ta`limida oquvchilar tabiy fanlarni-matematika, ximiya, biologiya,
astronomiya va boshqa fanlarni uzlashtirish orqali ilmiy e`tiqodlari shaqlllana
boradi.Ular duneni urganish mumkinligini ilmiy asosda anglab oladilar, haqiqatga
ishonch bilan, elg`on narsalarga nafrat bilan qaray oladigan buladilar.
Maktab ta`limida gumanitar fanlarning ham tarbiyaviy mohiyati juda muhimdir.Tarix
fanini urganish orqali oquvchilar jumhuriyatimiz tarixini, uning rivojlanish
bosqichlari, moddiy-madaniy,ilmiy-siesiy, ma`naviy jihatdan rivojlanishi, adabiy-
badiy merosi, bobokalonlarimiz tomonidan qoldirilgan qimmatli hazinalarimiz,
hozirgacha
urganilmay
qolgan
xalq
pedagogikasi
durdonalari
bilan
tanishadilar.Adabiet va san`atni urganishoquvchilarni chin inson qilib tarbiyalashdagi
eng zarur shartlardandir.
Ta`lim-tarbiyaning birligi ta`lim jarayonini tug`ri tashkil qilish va uqitishning xilma-
xil va usul va uslublaridan foydalanishga kup jihatdan bog`liqdir.Ayniqsa, ta`lim
`ilan tarbiyaning birligini ta`minlamoq uchun..
A) baen qilinaetgan uquv materiallarining iazmuni ham ilmiy, ham g`oyaviy
jihatdan tug`ri tashkil qilinishi.,
B)Uqitilaetgan mavzuning ilmiy va arbiyaviy mahiyatini ochib berilishi, ta`lim
jarayonida hadislardan foydalanish imkoniyatinit yaratilishi.,
V)baen qilinaetgan ilmiy bilimlarning puxta va mustahkam uzlashtirilishi va
turmushda undanamal qilinishi.,
G)ta`limda muammoli jarayonni vujudga keltirish, oquvchilarning qiziqishlari,
aktivlik va tashabbuskorliklarini ta`minlashga e`tiborning kuchaytirilishi.,
D) ta`lim jarayonida oquvchilarning uyushqoqlik, intizomlilik va javobgarlikni
sezish, uzaro erdam hislarini tarbiyalashni ta`minlamoq zarur.
4.Ta`limda nazariyaning amaliet bilan bog`lab utish qoidasi.
Didaktikada ta`limni turmush bilan, ishlab chiqarish amalieti bilan bog`lab borish eng
asosiy va etakchi qoidadir.Ilmiy bilimlar kishilarning ishlab chiqarish faoliyati
extiejlari asosida paydo bulib, ana shu faoliyatga xizmat qilganligi va xaet bilan
bog`langanligi sababli, shu bilimlarni egalllash uchun ularning mazmuniniuzlashtirib
olishgina emas, balki bilimlarni amalda qullay bilishlari kerak.
Bu qoida ta`limning ilmiy qoidasi bilan mustahkam bog`langandir.oquvchilar
ilim bilan qurollanar ekan, ilmni nazariy jihatdan urganar ekan, ilmning amaliy ehtiej
tufayli paydo bulganini, ishlab chiqarish kuchlarini qanday taraqqiy etaetgani, texnika
va iqtisod sohasidagi yangiliklar ilmni tobora rivojlantira borishini, ilm esa, uz
navbatida, ishla chiqarishni takomillashtirishga va haetni yaxshilashga erdam berishni
bilib boradilar.Binobarin, barkamol inson tarbiyasining maqsad va vazifalari ham,
ta`limning mazmuni, uqitish usullari, tashkil etish shaqllari ham nazariya bilan
amalietning birligiga asoslanadi.Maktab ta`limi tizimida nazariya bilan amalietning
birligi qoidasi dastavval uquv fanining mazmuni va uziga xos xususiyatiga bog`liq
xolda uqish jarayonida amalga oshiriladi.
Bu birlik ilmiy bilimlarni puxta uzlashtirish va uni amalda qulllay olish, uquv
materiallarini idrok qilish, anglash shuningdek, uni mustahkamlash esda saqlab qolish
kabi ruhiy operatsiyalar bilan bog`liq holda bir butun jarayonni tashkil qiladi.
Ta`lim jarayonida oquvchilar tomonidan matematika, fizika, biologiya, ximiya,
astronomiya va boshqa tabiy fanlardan uzlashtirilgan nazariy bilim, kunikma va
malakalar uquv tajriba xonalari va laboratoriyalari, zamonaviy texnika vositalari,
tajriba er uchastkalari va ishlab chiqarish mehnati jarayonida qullaniladi.Bu
mashg`ulotlar ularni kelgusida murakkab ilmiy nazariyalarni amalda qullana olishlari
uchun zarur bulgan tajriba bilan qurollantiriladi.
Ta`lim jarayonida nazariya bilan amalietning birligi qoidasini izchillik bilan
amalga oshirilishi oqibatidagina oquvchilar uquv materialining tub mohiyatini, tabiat
vajamiyat taraqqieti qonunlarini ilmiy asosda atroflicha tug`ri, chuqur tushunib
oladilar va kelajak amaliy faoliyatlari uchun zarur mahorat, kunikma va malakalar
hosil qilish qiladilar.
oquvchilarni amaliy faoliyatga tayyorlash nazariy bilimlarni egallash jarayonida
boshlanadi.Keyinchalik u laboratoriya va amaoliy mashg`ulotlarda davom ettiriladi.
5.Ta`limda onglilik, faollik va mustaqillik qoidasi.
Bu qoida uqitishni shunday tashkil etishni nazarda tutadiki, bunda
oquvchilarilmiy bilimlarni hamda ularni amalda qullash usullarini ongli va faol
egallab olishadi. Ularda ijodiy tashabbuskorlik va uquv faoliyatida mustaqillik,
tafakkur, nutq madaniyati va ilmiy duneqarash, e`tiqod tarkib topadi.
Oqitishning onglilik qoidasi oquvchilar yangi qoidalarni idrok qilishda
ta`riflar, teoremalar, adabietdan sh`er edlash va hokazolarning ifodalanishigina emas,
balki ularning haetiy xodisalar, jarayonlaar bilan bog`liq bulgan mazmunini ham
tushinishlarini talab etadi. Aks holda bilimlarda yuzakichilik avj oladi, b`unda
material quruq edlab olingan buladi.oquvchilar uni qayta aytib bera oladilar, lekin
uning mohiyatini tushunmaydilar va amaliy faoliyatlarda qullay olmaydilar.
Bilitmlarni ongli ravishda uzlashtirish oquvchilarda bu bilimlarga nisbatan
ma`lum munosa`at hosil qilishni, emotsional kechinmalar uyg`otishni ham uz ichiga
oladi.oquvchilarning bilimlarni uzlashtirishga faol munosabatda bulishi uning bilish
faoliyatini aktivlashtirishga erdam beradi.
Uqitish jarayonida onglilik va faollik qoidasi oquvchilarda tafakkur va nutqni
rivojlantirishni nazarda tutadi.Mustaqil tafakkur turli usullar bilan hosil qilinadi.
Tafakkurni shaqllantirish usullaridan biri mustaqil hal qilish, muammoli vazifalar
quyishdir.
Ta`lim jarayonida oquvchilar faolligi, datavval, ularning aqliy faoliyati-
tafakkur bilish faoliyatidir.Shunga kura, ta`limni ongli uzlashtirish qoidasi, bir
tomondan, oquvchilarning mustaqil, faol fikr qilishlarini nazarda tutsa, ikkinchi
tomondan, aynan shu jaraaen davomida oquvchilarning mustaqillik va faolliklarini
hamda mantiqiy fikr qilish faoliyatlarini tarbiyalab, takomillashtirib borishni nazarda
tutadi.
Ongllilik va faollik qoidasi oquvchilarning mehnat va uqishda ijodiy faoliyat
usullariga urgatishni talab etadi.
6.Ta`limda kursatmalilik qoidasi.
Ta`limning kursatmalilik qoidasi didaktik qoidalarning biri bulib, u uqitish
jaraeining
sifatini
orttiradi,
oquvchilarning
bilim
olishlarini
osonlashtiradi.Uqitishning kursatmaliligi shuni tasdiqlaydiki, agar oquvchilarda
urganilaetgan narsa va hodisalarni bevosita idrok qilishga bog`liq muayan hissiy-
amaliy tajriba bulgan taqdirdagina ular bilimlarni ongli suratda uzlashtiradilar.Bu
qoida uqitish jarayonida kurish, eshitish, hid bilish, ta`m-maza bilish, teri, muskul-
harakat kabi sezgi organlarining bir yula ob`ekt ustida safarbar qilinishini talab etadi.
Kursatmalilik qoidasi ta`limning etakchi qonun-qoidalarini va talablarini
amalga oshirishda vositachilik qiladi.
Chunonchi:
1.Baen qilinaetgan mavzuning mazmuniga mos keladigan materiallardan
unumli va tug`ri foydalanish oquvchilarning utilaetgan materialni uzlashtirishga
bulgan qiziqishini ta`minlaydi. Dars qiziqarli utadi.
2.Ta`limda qullanilaetgan kursatmali qurollar oquvchilarning qay darajada
yaqqol va aniq, obrazli idrok qilinishini ta`minlasa va kuzataetgan ob`ektga mumkin
qadar kuproq sezgi organlari safarbar qilinsa, uquv materiallari shunchalik tez, qulay
va oson uzlashtiriladi, uzoq vaqt esdasaqlab qolish hamda qayta esga tushirish
mumkin buladi, oqibatda uquv materiallarining puxta uzlashtirilishi ta`minlanadi.
3.Kursatmali materiallar orqali oquvchilar ob`ektiv borliqdagi narsa, voqealar
bilan, ularning xususiyati, belgilari bilan tanishadilar.Mavhum hodisalarning aniq
obrazlar orqali idrok qiliniishi natijasida oquvchilarning mantiqiy fikr qilitsh
qobiliyatlari rivojlanadi.oquvchilarning ayniqsa sxema, jadval, diagramma kabi
materiallar ustidaish olib borishlari va material xususiyatlarini taqqoslash, tahlil
qilish, umumlashtirish, xulosa chiqarishlari alohida ahamiyatga egadir.
4.Uquv materiallarining kursatmali bulishi uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni
tajribada, ishlab chiqarish amalietida qullanma olishlari uchun zarur bulgan kunikma
va malakalar bilan ham qurollantiriladi.
Ta`limda kursatmalilikning samarali natija berishi uchun uning boshqa
tomonlariga ham e`tibor berish kerak.
Birinchidan, ishlatadigan kursatmali qurollar u eki bu sinf oquvchilarining eshi
va uziga mos xarakter xususiyatlari, umumiy tayergarligi-saviyasiga mos keladigan
bulishi lozim.
Ikkinchidan, foydalanadigan kursatmali qurollar utilaetgan dars mavzusining
mazmunini ochib berishga erdam beradigan materiallar bulishini hisobga olmoq,
demak, uning tug`ri tanlanishiga e`tibor bermoq lozim.
Uchinchidan,dars jarayonida foydalanish uchun belgilangan kursatmali
materiallardan unumli foydalanmoq uchun zarur bulgan ta`lim usullari tug`ri
tanlangan bulishi bulishi lozim.
1)Buyum va narsalarni asli, tabiy holicha kursatuvchi materiallarҮ usimliklar
va ularning tarkibi, hayvonlar,ma`danlar, gerbariylar, kollektsiyalar, ashelar, asboblar
va mashinalar modelini, shuningdek, ximiyaviy reaktsiyalar, elektr razryadlarini hosil
qilishni laboratoriya sharoitida namoyish qilish.
2) Grafik-kursatmali qurollar chizmalar, diagramma, sxemalar va shuningdek
grafik vositasi bilan qullanmalar.
3)Tasviriy-kursatmali
qurollar
rasm,
fotosurat,
diafil`mlar,
diapozitivlar,ovozsiz kinofil`mlar.
4)Eshittirish buyicha kursatmalilik, grammplastinkalar, magnit tasmalariga
ezib olingan badiy uqish namunalari, chet el tillaridagi suzlarni talffuz qilishga oid
materiallar.
7.Ta`limning oquvchilarga mos bulish qoidasi.
Ta`limning oquvchilarga mos bulishi qoidasi deganda uquv materiallarining
mazmuni, uning hajmi,xarakteri, u eki bu sinf oquvchilarining jismoniy rivoji,
umumiy tayergarligi-saviyasi va imkoniyatlariga loyiq bulishi tushiniladi.
Moslik qoidasida ta`limning ikki tomoni e`tiborda tutiladi
1)Ma`lum sinf uchun belgilangan uquv materiallarining xarakteri, mazmuni va
hajmi shu sinf oquvchilarining esh xususiyatiga mos bulishi.,
2)Har bir sinf uchun belgilangan bilim hajmi shu sinf oquvchilarining
saviyasiga mos bulishi lozim.
Ilg`or klassik pedagogika namoyandalari ta`limning oquvchilarga mos bulishi
yuzasidan bir qator qoidalar ishlab chiqqanlar.Ulardan biri G`osondan qiyinga qarab
borishG` qoidasidir.
Utiladigan materialning haddan tashqari engil bulishi bolalarning qiziqishini
sundirganidek, ularning bilimda olg`a qarab borishlarini ham ta`minlay olmaydi.
Aksincha, utilajak materiallar bolalar saviyasig nisbatan og`ir, tushinsh qiyin bulsa,
quyilgan misol va masalalarni echish, hal qilishga oquvchilarning qurbi etmasa,
ularda uz kuchiga ishonmaslik kayfiyati tug`iladi.
Moslikning ikkinchi qoidasi G`Ma`lumdan noma`lumga qarab borishG`dir.Bu
qoidaga amal qilishda oquvchilarda avvaldan mavjud bulgan ilmiy bilim va tajribalar
zamiridayangi,
hali
oquvchilarga
ma`lum
bulmagan
ma`lumotlar
bilan
qurollantirishni tushuntirmoq lozim.
Moslikning uchinchi qoidasi “Soddadan murakkabga qarab boorish”dir.
Kupincha biz tushinib etgan, uzlashtirilgan hamma narsalar sodda, tushinib
etmagan, uzlashtirilmagan narsalar esa murakkab kurinadi.
Moslik qoidasi yana bir qator talablarga amal qilishni taqozo etadi.Ayniqsa
darsda berilaetgan bilimlarni oquvchilar puxta uqib olishlarigsha imkoniyat yaratish
uchun puxta va mustahkam rejaga amal qilinishi, baen qiliniaetgan materiallarining
lunda xulosalar chiqarish.,materiallarning ishonchli bulishi uchun omil, misol va
dalillar keltirish-kursatma-qurollaridan foydalanish baen qilinaetgan materiallarni
turmush bilan, oquvchilarning shaxsiy tajribalari bilan bog`lab olib borishni talab
qiladi
8.Ta`limda bilim, kunikma va malakalarni puxta va mustahkam
uzlashtirish qoidasi.
Talimning puxta uzlashtirish qoidasi muhim didaktik talab va qoidalarni, ya`ni
oquvchilar tomonidan tizimli va ongli uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkam,
esda saqlab qolish hamda uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni uz turmush faoliyatlarida
qullay olish malakalari bilan qurollantirishni nazarda tutadi.
Demak, puxta uzlashtirishning xarakterli belgisi ta`limni mustahkam esda
saqlab qolishdir. Boshqacha qilib aytganda, bu qoida oquvchilarning xotira faoliyati,
ya`ni uquv materiallarini esda qoldirish,esda saqlash va qayta esga tushirishkabi
xotira jareni faoliyati faoliyatiga bog`liqdir.Uqv materiallarini mustahkam esda
saqlab qolish ayni dars jarayonida baen qilinaetgan uquv materiallarini tizimli va
ongli uzlashtirilishiga bog`liq. Avvalgi mashg`ulotlarda hosil qilingan bilim, kunikma
va malakalar ancha murakkabroq materiallarni uzlashtiribolish uchun pillapoya, baza
bulib hizmat qiladi.Lekin hosil qilingan bilim puxta uzlashtirilgan, yaxshi
mustahkamlangan bulishi va va oquvchilarning xotirasida uzoq vaqt saqlanishi
kerak.mustahkamlash qoidasi shulardaniborat bulib, ularga rioya qilmaslik
oquvchilarning ilmiy bilimlarni puxta uzlashtiraolmasligiga sabab buladi.
Shunday qilib, bilim, kunikma va malakalarni uzlshtirib olishning
mustahkamligiga avvalo hamma uqitish qoidalariҮ tushunarlilik, tizimlilik va
izchillik, nazariya bilan amalietning bog`liqligi. Kursatmalilik, oquvchilarning
ongliligi va faolliligi qoidalarini amalga oshirish bilan erishiladi. Puxta
uzlashtirilishning muvaffaqiyati kup jihatdan takrorlash va mashq qildirishga ham
bog`liqdir.
Takrorlashning
ahamiyati
shundaki,
takrorlash
jarayonida
faqat
oldindaniuzlashtirilgan uquv materiallarigina esga tushirilmay, balki shu uquv
materiallariga bog`liq bulgan yangi-yangima`lumotlar ham beriladi,uzlashtirilgan
bilimlarning noaniq, tuman bulib qolgan tomonlari oydil`nlashtiriladi va tuldiriladi.
Takrorlash, xotirada qayta tiklashni birnecha yul bilanolib borish mumkin.Har
bir darsda avvalgi dars materiali bilan yangi material urtasida bog`liqliq urnatish
maqsadida uquv yilining oxirida asosiy masalalar buyicha yalpi takrorlanadi.
Takrorlashning ikkinchi turi maxsus qaytarishdir.Bunday takrorlash katta
mavzularni utib bulgach, shuningdek, ma`lumbir chorak ichida utilgan material
yuzasidan olib boriladi.
Maxsus takrorlashning keng tarqalgan turi uquv yili oxirida alohida ajratilgan
soatlarda utkaziladi.
9.Ta`limda oquvchiga xos xususiyatlarni hisobga olish qoidasi.
Ta`lim-tarbiya jarayonining hamma tomonlari umumsinf oquvchilari
jamoasiga xos xususiyatlarga amal qilgan holda yulga quyiladi. Biroq, har bir
oquvchi uziga hos jismoniy, ahloqiy,ruhiy va boshqa xususiyatlarga egaki, bu uning
uquv faoliyatigav katta ta`sir kursatadi.
Shu jihatdan ta`lim jarayonida umumsinf oquvchilarini, hamda shu sinfdagi
hariqaysi oquvchining uziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holdaish kurish muhim
didaktik ahamiyatga ega.
oquvchilarning real uquv imkoniyatlarini, ularning rivojlanish jihatlarini
urganish hozirgi vaqtda shunchaki hohish emas, balki majburiy talabdir.Busiz uquv
jarayonin muqobillashtirish, uni boyitish aqlga sig`maydi.
Sinf oquvchilari jamoasiga xos bulgan umumiy xususiyatlar, avvalo,
ma`lumsinf oquvchilarining jismoniy, aqliy va ruhiy rivojida nomaen buladi.
Ta`limning muvaffaqiyatli bulishida oquvchilarning uziga xos xususiyatlarini
kuzatish vaurganish hamda shu xususiyatga mos muomala qilish hal qiluvchi urin
egallaydi.
Darsda har bir oquvchining uziga xos xususiyatlarini tula hisobga olish juda
qiyin va har doim ham buning iloji bulavermaydi. Pedagog oquvchilarni darsdagi va
amaliy mashg`ulotlar jarayonidagi ishini, uy vazifalarini bajarishini kuzatadi,
ularning bilimi, ezma ishlari, yasagan kurgazmamateriallarini tekshiradi.Darsdan
tashqari vaqtlarda urtoqlari va boshqalarga bulgan munosabati, xulqi, irodaviy
sifatlarini urganadi, ular bilan suhbat qiladi.Kuzatish jarayonida u oquvchining kuchli
va ojiz tomonlarini, uning qiziqishlari, tafakkuri, nutqi, xotirasi, diqqati, haeliga mos
bulganxususiyatlarni bilib oladi, oquvchilarning haetiy va mehnat qobiliyatini
urganadi.Bush uzlashtiruvchi dasturning ma`lum bir bir bulimi eki fan buyicha
orqada qolish sabablarini aniqlaydi. oquvchi ularni bilib olgandan keyin birinchi
navbatda emon holatlarning ta`sirigabardosh berish choralarini kuradi.
Masalan oquvchining kurish qobiliyati uncha yaxshi bulmasa eki emon eshitsa,
uni biringchi qatorga utkazish kerak. Bu narsa diqqati beqaror bulgan oquvchilarga
ham tegishlidir. Bundan tashqari, ulardan tez-tez surash, ularni urtog`iningjavobini
qaytarishga, tuldirishga eki uhaqda uz fikrini bildirishga majbur etish lozim.
Darsda va uy vazifalarida differentsiallashgan ta`lim elementlarini hisobga
olishning muhim vositasidir.
TA`LIMNING MAZMUNI VA DAVLAT STANDARTLARI
Reja.
1. Ta`limning mazmuni haqida
2. Maktab uquv rejasi, uquv dasturi va darslarning tuzilishlari
3. Davlat ta`lim standartlari.
Adabiyotlar
Munavvarov. Pedagogika T-1996 y
Tursunov I. Nishonaliev Pedagogika kursi T-1996 y
Mavlonova R Pedaogika T-2001 y
Komenskiy G`Buyuk didaktikaG` T-1975 y
Likachev Pedagogika M-2000 y
Pedagogika nazariyasi ma`ruzalar matni prof Xasanboev N
Tayanch tushunchalar ta`lim tarbiya ta`lim mazmuni , uquv rejasi. uquv
dasturi darslik DTS
Ta`limning asosida jamiyat rivojlanishining ob`ektiv ixtiejlari turadi. Ta`lim
insonning mehnat olamiga samaraliroq kirishni jamiyat xaetiga kushilishini
ta`minlaydi. Mustaqillikka erishib, erkin bozori munosabatlari asosida demokratik
huquqiy davlat sifatida qozirgi bosqichda xalq ta`limi tizimiga, pedagogika faniga,
esh avlodda mustaqillik va faollikni, ishbilormanlik va tadbirkorlikni shaqllantirishga
jiddiy e`tibor beilmoqda
XX asr pedagoglari va psixologlarining diqqat markazida oquvchilarning aqliy
qobiliyatlarini shaqllantirish, ularni uqitish, tarbiyalash va kamol toptirish
jarayonlarini uyg`unloshtirish, faoliyat va ongning uzarno bog`liqligshi nazariyasini
ishlab chiqish, mustaqil uquv-bilish ishlari, uqishni faollishtirish, ta`lim jarayonlarini
optimallashtirish, faol ta`limning shaql va metodlaridan foydalanish kabi muallimlar
asosiy urin oldi. Ularni ishlab chiqish mamlakat pedagogika va psixologiya
fanlarida jahon buyicha haqli ravishda e`tirof etilgan turli yunalishlar va maktablar
vujudga kelishni oldindan bilish imkonini berdi.
Ta`lim-jarayon bulib, u natija va tizimdir. Ta`lim jarayon sifatida bilimlar,
kunikmalar va malakalarning ma`lum yig`indisini faoliyat va munosabatlarning
tegishli tajribasini uzlashtirishga qaratilgan maxsus ishlarning tashkil qilinishidir.
Ta`lim natija sifatida bilimlarni faoliyat va munosabatlar tajribasini uzlashtirishda
erishilgan darajadir. Ta`lim tizimi sifatida- davlat muassasalari va boshkarish
organlarining majmuasi bulib ular doyrasida insonni tarbiyalash jareni amalga
oshiriladi. Shu tariqa ta`lim doimo bir yula tarbiyalash jarayonini ham, uqitish
jarayonini ham ifodalaydi. esh avlod haqida gap ketar ekan, shaxsning kamol topishi,
uz mavqeini anglashi va uzini kursatish masalalari birinchi urinda turadi. Bu
masalalar butun jamiyat va maxsus yaratilgan ijtimoiy institutlar va insonning uzi
tamonidan tasodifiy ravishda ham, maqsadga muvofiq yusinda ham hal qilinishi
mumkin. Ta`lim tizimida shaxsning ijtimoilashuvi, kasbkorlikni egallash va
moslashuvi jarayonlarini maqsadga muvofiq tarzda boshqarishga ham da`vat etilgan.
Ta`lim deganda shaxsning jismoniy va ma`naviy kamol topish jarayonini,
uning ongli ravishda ayrim ibratli qiefalarga yunalishi va tarixan maydonga kelib,
ijtimoiy ongda ma`lum darajada erkin iz qoldirgan ijtimoiy namuna bulishga, har
tamonlama barkamollikka intilish jarayonini tushinish mumkin. Ana shu tushunchaga
kura ta`lim butun jamiyat va shaxslar haetinig ajralmas jihati sifatida namoen buladi
va suzning keng ma`nosidagi «tarbiya» tushunchasiga uxshaydi. Lekin kup
ma`noliligi kursatilmasa «ta`lim» suzini tuliq anglab bulmaydi. Masalan ta`lim
deganda ma`lum hajmdagi bilimlar, kunikma va malakalarnit uzlashtirish tushiniladi.
Ta`limga shaxsni uqitish va kamol toptirish jarayonining tegishli yusinda tashkil etish
sifatida qarash ham mutloqa tug`ridir. Bulardan tashqari, shubhasiz ta`lim bilimlar
kunikmalar hamda malakalarni berish va uzlashtirish bilan bog`liq faoliyat tizimi,
shuningdek, ma`lum ijtimoiy institutidir. Oquv tarbiya jarayoni tizimining
strukturasi, ana shu jarayonning mazmuni pedagoglar va oquvchilarning faoliyati,
shuningdek amalga oshirilgan ishlarning natijasi mazkur tizim jamiyatning qanday
tarixiy tipiga mansubigiga bog`liqdir. Mana shularning hammasini hisobga olib
kuyidagilarni aytish urinlidir. Ta`lim nisbatan mustaqil tizim bulib, uning vazifalari
jamiyat a`zolarini muntazam ravishda uqitish va tarbiyalash orqali ularni ma`lum
boyliklar, kunikma va malakalar hamda ahloq normalari bilan qurollantirishdir.
2. Har bir sinf yakunida oquvchilar tamonidan egallanishi lozim bulgan bilim,
kunikma va malakalar ta`lim (uquv) predmetlari buyicha ishlab chiqilgan uquv rejasi
va dasturlarida uz ifodasini topadi.
Oquv rejasi- barcha ta`lim muassasalarida suzsiz amal qilinishi lozim bulgan
davlat hujjatidir. Unda sinflar buyicha urganilishi lozim bulgan uquv predmetlari,
mazkur predmetlar uchun yaratilgan haftalik soatlar hajmi kursatiladi. Ta`lim
muassasalari uchun muljallangan uquv rejasi DTS ning tarkibiy qismi bulgan
tayanch uquv rejasi asosida ishlab chiqiladi va tegishli vazirlik tamonidan
tasdiqlanadi (Res XT eki Oliy va Urta maxsus ta`lim vazirligi tamonidan). Oquv
rejasi ta`lim muassasasi ma`muriyatiga yuboriladi hamda mazkur uquv jadvali
asosida tuziladi.Uquv jadvalida hafta davomida uqitiladigan uquv predmetlarining
nomi va ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, uquv predmetlarining nomi va
ularga ajratilgan soatlar miqdori kursatilib, u uquv yurti direktorining uquv ishlari
buyicha urinbosari tomonidan tasdiqlanadi.
Oquv dasturi ham uquv rejasi kabi muhim davlat hujjati bulib, unda muayan
uquv predmeti (Inson va jamiyat) ning mazmuni ochib beriladi va uquv yili
davomida oquvchilar tamonidan uzlashtirilishi zarur bulgan bilim, kunikma va
malakalar hajmi kursatiladi.
Oquv dasturlari tegishli ta`lim (umumiy urta, kasb-hunar eki oliy ta`lim)
turidagi barcha ta`lim muassasalari uchun yagona uning talablari tula ravishda
bajarilishi majburiy.
Dastur tushuntirish xoti, bulim va mavzular buyicha ajratilgan soatlar hajmi,
dastur materiali mazmuni hamda tavsiya etiladigan Adabiyotlar ruyxatidan iborat
buladi.
Tushuntirish xatida uquv predmetining ahamiyati, uning fanlar tizimida
tutgan urni, ular urtasidagi aloqadorlik, materialni urganish jarayonida hal etilishi
lozim bulgan vazifalar ochib beriladi. Ayrim bulim va mavzularning urganish
xususiyatlari kursatiladi, uqitish (ta`lim) metodlari va vositalarini kullashga doir
tavsiyalar beriladi. Soatlar hisobini asosli urinlarda uzlashtirilishga yul quyiladi.
Dastur materiali bulimlar va mavzular buyicha taqsimlangan bulib har bir mavzuning
urganish uchun uzlashtirilishi majburiy bulgan tushunchalar tizimini shuningdek
kunikma va malakalarning aniq kursatkichi beriladi, nihoyat oquvchilarga
kuyiladigan yakuniy talablar baen etiladi. Dasturdagi material ta`lim va tarbiya
maqsadlari, didaktik tamoiyillar, uzviylik va izchillikka muvofiq ravishda
tanglanadi va taqsimlanadi.Uquv dasturlari kuyidagi tamoyillar asosida tuziladi:
1. Dastur mazmunining ilmiy xususiyatga egaligi
2. dastur mazmunining ijtimoiy g`oyaviy xususiyatga egaligi
3. nazariy g`oyalarning amaliet bilan birligi
4. dastur mazmunining ijtimoiy tarixiy xususiyati egaligi
5. dastur mazmunining muayan tizimiga ega bulishi
6. uquv predmetlari urtasidagi uzaro aloqadorlik, bog`lanishning mavjudligi
7. dasturni tayyorlashda oquvchilarning psixologik va ruhiy xususiyatlarini inobatga
olish.
Oquv rejasi va dasturi ta`lim muassasi ma`muriyati, oquvchilar jamoalarining
suzsiz amal qilishlari bulgan davlat hujjatidir.
Darslik-muayan uquv predmeti uquv dasturida kursatilgan hajmida didaktik
talablarga muvofiq ravishda batafsil baen qilib beradigan uquv kitobi sonaladi.
Darslikning xarakterli xususiyati bu uning mazmunining uquv dasturi mazmuniga
mos kelishidir. Darslikda material bulimlar buyicha taqsimlanadi. Har bir mavzu
muayan bob, uning tarkibida bulgan bandlar asosida ochib beriladi. Uquv djarsiga
bir qator talablarga muvofiq yaratiladi. Ushbu talablar kuyidagilardan iboratdir.
1. Oquv darsligida ilmiy bilimlar tizimi va hajmi uquv dasturri talablariga hamda
tegishli sinf oquvchilarning esh va psixologik xususiyatlariga mos bulishi kerak.
2. Darslikda baen qilingan ilmiy bilimlarning nazoriy asoslari hamda g`oyaviy
yunalish tizimli va izchil bulishi, keltirilgan ma`lumiyat va dolillarning asosli,
ishonchli bulishi, ular tug`ri tahlil, aniq ta`rif etilishi, tegishli xulosalar chiqarilishi
lozim.
3. darslik fanda isbot qilinmagan, ma`lum ta`rif va qoydalarga ega bulmagan,
muammoli masalalardan holi bulishi kerak.
4. Bayon qilinaetgan material oquvchilarga tushunarli pishiq-puxta va ixchom
jumlalardan iborat bulishi lozim.
5. darslikning tashqi kurinishi, bezogi muayan sinf oquvchilarining estetik didlariga
mos keladigan bulishi kerak.
6. darslik muayan sinf oquvchilari uchun joriy qilingan gigiena qoydalariga muvofiq
bulishi kerak.
Darsliklar uquv materiallarini tularoq va chuqurroq egallab olishga erdam beruvchi
uquvqullanmalari bilan tuldirilishi lozim. Yunalish va hol qiladigan vazifalarga kura
uquv kullanmalarni kuyidagilarga bulish mumkin:
A) oquv materiallarini chuqurlashtiruvchi va uni eslab qolishga erdam beruvchi
qullanmalar-xrestomatiya mashqlar tuplami, kartalar
B) kunikma va malakalarni qilishga erdam beruvchi qullanmalar-topchiriqlar
kartochkasi
V) ma`lum tushunishni engillashtiruvchi kullanmlug`atlar, ma`lumaotnamalar
G) kup maqsadga xizmat qiluvchi kullanmalar-kinofil`mlar, entsiklopediyalar va
boshkalar.
3. Davlat ta`lim standarti umumiy urta ta`lim, kasb hunar ta`limi hamda oliy
ta`lim uchun alohida ishlab chiqariladi. Umumiy urta ta`limning davlat ta`lim
standarti oquvchilar umumta`l tayergarligiga, saviyasiga quyiladigan majburiy
minimal darajani belgilab beradi. DTS ta`lim mazmuni, shaqllari vositalari, usullari
va ularning sifatini baholash tartibini belgilaydi. Ta`lim mazmunining uzaki
hisoblangan standart vositasida mamlakat xududida faoliyat kursmataetgan turli
ta`lim muassasalarida (davlat va nodavlat ta`limning barqaror darajasini ta`minlash
sharti omalga oshiriladi. DTS uz mohiyatiga kura uquv dasturlari darsliklar
kullanmalar, nizomlar uquv rejasi va boshka me`eriy hujjatlarni yaratish uchun asos
bulib xizmat qiladi.
Umumiy urta (kasb huunar, oliy) ta`limning DTS uzining tuzilishi va
mazmuniga kura davlat, xudud ta`lim muassasalari manfaatlari va vositalari
muvozanatini aks ettiradi hamda eng muhim oquvchi shaxsi uning intilishlari
qobiliyatlari va qiziqishlari ustivorligidan kelib chiqadi. DTS ni, uning talablarini
bajarish Ozbekistan Respublikasi xududilari faoliyat kursataetgan mulkchilik shaqli
va qiziqishustivorligidan kelib chiqadi.
Umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning DTS kuyidagi tamoyillarga
tayangan holda ishlab chiqiladi.
-DTS ni davlat va jamiyat talablari va shaxs extiejiga mosligi
-oquv dasturlari mazmunining jamiyat ijtimoiy tarakkieti hamda fan texnika
rivojlanish bilan bog`liqligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning boshka ta`lim turlari va bosqichlari
bilan uzluksizligi va ta`lim mazmunining uzviyligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`lim mazmunining insonparvarligi
-umumiy urta (kasb hunar va oliy) ta`limning mazmuni shaqli, vositalari va
usullarini tanlashda innovatsiya texnologiya yutuqlariga tayanish.
-ta`lim mazmunining respublikadagi barcha xududlardagi birligi
-pedagogik tafakkurda qaror topgan an`anaviy qarashlar bilan “Ta`lim tug`risidagi”
qonun va “Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi” mazmunida ifodalangan zamonaviy
talablarning uzviyligi ilg`or demokratik qonuniy mamlakatlarning ta`lim sohasida
me`erlarni belgilash tajribalaridan milliy xususiyatlarni hisobga olgan holda
foydalanish.
OQITISH METODLARI VA VOSITALARI
Reja.
1. Oqitishning metodlarining ma`nosi, vazifasi
2. Oqitish metodlarining klassifikatsiyasi
3. Oqitish vositalari, oqitishning texnik vositalardan foydalanish usullari.
Adabiyotlar
1. Munavvarov «Pedagogika» 1996y
2. MIrkosimov « Maktabni boshkarishning pedagogik asoslari « T-1995
3 Mavlonova «Pedagogika» 2001y
Tayanch tushunchalar. Ta`lim metodlari, ta`lim vositalari.
Ta`lim jarayonining muvaffakiyati uning shaqlligini emas, balki
kullanilaetgan metodlar samoradarligiga ham bog`liqdir. Ta`lim nazariyasida uqitish
(ta`lim) metodlari markaziy urin egallaydi.
“metod” yunoncha suz bulib “yul” ma`nosini anglatadi. Pedagogika amalietida
uqitish usullari va metodlarining juda katta boyligi tuplangan. Ularni tonlashda turli
sharoitlar uqitilaetgan esh xususiyatlari oldingi tayergarligi darajasi va xokaza
xisobga olinadi.
Farabiy uzining uqitish metodlari haqidagi tushuntirishlarida oquvchilarga
turli bilimlar berish bilan birga mustakil xolda bilim olish yullarini kursatish,ularni
bilimlarining zarurligiga shok shubxasiz ishontirish keraqligini uktirgan.
2
Ta`lim metodlari ukitishning uz oldiga kuygan maksadlariga erishish usullarini
hamda ukuv materiallarini nazariy va amaliy iunaltirish yullarini anglatadi.
Okitish metodlari ta`lim jarayonida Oqituvchi va oquvchi faoliyatining qanday
bulishi uqitish jarayonini qanday tashkil va olib borish keraqligini hamda shu
jarayonda oquvchilar qanday ish harakatlarini bajarishlari keraqligini belgilab beradi.
2. Metodlar birqancha asosiy guruhlardan iborat bulib ularning har biri uz
navbatida kichik guruhlar va ularga kiruvchi alohida metodlarga bulinadi. uquv
bilish faoliyatini tashkil qilish va amalga oshirish jarayonini uzi uzatish . qabul qilish,
anglash, uquv axborotlarini esda saqlashni hamda olinadigan bilim va kunikmalarni
amalietda kullay olishni nazarda tutishni hisobga olsak, birinchi guruh metodlariga
suz orqali uzatish va axborotni (informatsiya) eshitish orqali qabul qilish metodlari
(og`zaki metodlar hikoya, ma`ruza, suhbat va boshkalar) uquv axborotini kurgazmali
metodlar tasviriy, namoyish qilish va boshkalar uquv axborotini amaliy mehnat
harakatlari orqali berish (amaliy metodlar. Mashklar. Laboratoriya tajribalari, mehnat
harakatlari va boshkalar) kiradiyu
Yuqorida baen qilingan fikrlardan kelib chiqqan holda amalietda keng
qullanilaetgan metodlarni uch guruhga ajratish mumkin.
2
Фараби математические трактат . Алма-ата 19у2 год.
1. rasm
Oquv materialini ogzaki baen qilish metodi maktab ta`lim tizimida eng kup
kullaniladigan metodlardan biri bulib mazkur metodga barcha uquv predmetlari
buyicha barcha sinflarda murojaat qilish mumkin.
Ushbu metod baen qilinaetgan ma`lumotlarning tug`ridan tug`ri Oqituvchining
jonli nutqi orqali idrok qilinishi bilan tavsiyalanadi va ana shu xususiyatga kura
ta`limning boshqa metodlaridan farq qiladi.
Oquv materialini ogzaki baen qilish metodi kuyidagi besh turda qullaniladi:
Hikoya-oqituvchi tamonidan yangi
utilaetgan mavzuga oid fakt, hodisa
va vokealarning usliklarga bulib,
obrazli tasvirlash yuli bilan
ixcham qisqa va izchil baen qilinishi
dir. (I-IV sinf 10-12 min, V-VIII sinf
15-20 min bulishi mumkin) hikoya qilish
gumanitar predmetlar uqitishda keng qullaniladi.
Maktab mavzusi- utilaetgan mavzuning haqiqiy mohiyatini ochib berish,
ulardan ilmiy xulosalar chiqarish va umumlashtirish yuli bilan, bir saotlik
mashg`ulot davomida bilimlarni izchillik bilan sidirg`asiga baen etishdir. Maktab
ma`ruzasi asosan yuqori sinflarda qullaniladi.
Maktab ma`ruzasi kuyidagi talablar asosida tashkil etiladi.
1.Materialning ta`lim tizimi oldida turgan umumiy talablarni amalga oshirishga
xizmat qilishga erishish
2. materialning tarbiyaviy ahamiyatini tug`ri belgilash
3. ma`ruza jarayonida oquvchilarni mavzuga oid fan etilishlari kashfietlar bilan
tanishtirib borish
4. baen qilishda oqituvchi nutqi yagona bilim manbai sanaladi, shu bois u ravon,
tushunarli, ifodaviy bulishi lozim. Ma`ruza jarayonida oquvchi uchun notanish suzlar
va iboralarga izoh berish, qoida va qonunlarning ta`rifi sodda, ixcham va tushunarli
bulishi kerak.
5. oquvchilar oqituvchi tomonidan berilgan ta`riflarni ezib borishlari kerak.
Oqituvchi muayan bir predmetning u eki bu mavzusiga oid qoida, qoidalar
qanchalik asosli ekanligini dalillar misollar keltirish yullari bilan isbotlab beradi.
Suhbat metodi kupincha savol javob metodi deb ham yuritiladi. Chunki bu
metodta dars utilsa, u asosan savol-javob yusinda olib boriladi.
Suxbat metodi bilan ish olib borganda mashg`ulotlarni tashkil qilish va uni olib
borishda oqituvchi kuyidagilarga amal qilishlari kerak.
Таълим методлари
5кув материалини огзаки байон килиш методи
2. Кургазмалилик методи
3.Амалий машгулотлар методи
Таълим
методлари
Огзаки баен килиш
методи
А) хикоя килиш
Б) укув материалини
тушунтириш
В) мактаб маърузаси
Г) сухбат
Д) дарслик ва китоб билан
ишлаш.
1. Oqituvchining tayerlagan savollari oquvchilarning hammasiga ta`luqli bulib,
suroq urtaga tashlanishi kerak.
2. oquvchilardan biri javob berish uchun chaqiriladi
3. oquvchilar hammosi kunt bilan tinglab. Uning javobini tuldirishi, tuzatishi,
oydinlashtirishi kerak.
Ekskursiya metodi-hamma urganilaetgan narsa va hodisalarni tabiy sharoitda
eki maxsus kuzatadi.
Amaliy mashg`ulotlar metodi kuyidagi metodlardan iboratdir.
A) mashq qildirish metodi asosan uzlashtirilgan ilmiy bilimlarni mustahkamlash va
uni amalda kullay olish, tegishli kunikma va malakalarga ega bulishni ta`minlashga
xizmat qiladi.. mashq qildirish metodi uquv predmetlarining mazmuni va xarakteriga
qarab turlicha olib borilishi mumkin. Mashq qildirish metodida oquvchilarning
ezma ijodiy mashqlari alohida urin egallaydi.shuningdek, ma`lum mavzularda
ma`ruza tayyorlash grafik ishlari ham muhim ahamiyat kasb etadi.
B) laboratoriya metodi- ta`lim jarayonida oquvchilarga atrofni urab olgan ob`ektiv
borlikdagi narsa va hodisalar, ularning shaqli, hajmi, tarkibi, tuzilishi, uzgarish va
rivojlanish qonuniyatlari haqida yangi yangi bilimlar berish, uzlashtirilaetgan ilmiy
bilimlarni
mustahkamlash
hamda
tegishli
kunikma
va
malakalar
bilan
qurollantirishda muhim ahamiyatga ega. Laboratoriya metodi asosan fizika kime,
biologiya va fizik-geografiya kabi predmetlarni urganishda qullaniladi va u maxsus
jihozlangan laboratoriya xonada tegishli asboblar erdamida olib boriladi.
Аслига курсатилиши мумкин булган нарса, буюм,
усимликлар, уларнинг кисмлари, хайвонлар,
коллекциялар, асбоблар машиналар
Кургазмалилик
методи
Тасвирий кургазмалар материаллари
А) буюм нарса, ходиса ва
вокеаларнинг тасвирини
ифодоловчи материаллар расм,
фотосурат, диафильм,
кинофильм ва бошкалар
Буюм нарсаларни, вокеа
ходисаларни шартли белги оркали
ифодаланган рамзий ва схематик
тасвирий материаллар (карталар,
диаграммалар)
Амалий машгулотлар
методи
А) машк килдириш методи
Лаборатория маш2улотлари методи
В) амалий машклар методи
Лаборатория машгулотлари
кузатиш
Тажриба еки синов утказиш
Тегишли асбоб ва курол
аркали маълум объектни
улчаб куриш.
Laboratoriya metodi xususiyatiga qarab quyidagi tipda tashkil qilinadi.
1. Ommaviy mashg`ulotlar
2. guruhli mashg`ulotlar
3. yakka tartibdagi mashg`ulotlar.
3. Ta`lim jarayonida qullaniladigan vositalar. Ta`lim standartini ta`minlashga
xizmat qiladi. Vosita muayan uqitish metodi eki metodik usullari muvafaqqiyatli
omalga oshirish uchun zarur bulgan erdamchi materiallaridir. Ta`lim vositalari asbob
uskunalar. Laboratoriya jihozlari , axborot va texnik vositalar (kurilmalar) kursatmali
qurollar, ramziy belgilar, darslik uquv qullanmalari, radio televidenie va komp`yuter
va xokazolardan iborat buladi.
Ta`lim jarayonida uqitish vositalaridan foydalanish-dars jarayonida tabiy eki
tasviriy kurgazma materiallar (predmet, sxema, diagramma surat va boshkalar)
laboratoriya eki demonstratsiya mashg`ulotlarida qullaniladigan asbob uskunalar,
uquv qurollari mikroskop va boshka apparatlar, shuningdek mavzuga oid dalillar
(tsitatalar ta`rif, koida, formula va boshkalar) ning ishlatilishini anglatadi.
Ta`lim jarayonida ta`lim shaqli metod va vositalari muhim urin tutadi,
mazkur holat tasvirda kuyidagicha ifodalanadi.
Darslik va kitob bilan ishlash-materialni ogzaki baen qilish metodining asosiy turi
bulib, maktab amalietida muhim urin tutadi. Uquv Adabiyotlari bilan ishlash
murakkab psixologik jarayonni uz ichiga oladi. U ta`lim jarayonida Oqituvchi
tamonidan baen qilinaetgan bilimlarni, uquv materiallarini kitob matnidan kurib,
ongli idrok qilish faoliyatini rimvojlantirish ham nazarda tutadi. Darslik va kitob
bilan ishlash ikki yunalishda olib boriladi.
Курсатмалилик методи
А) намойиш этиш
Б) тасвирлаш
В) экскурсия
Намойиш этиш
Бошка мустакил таълим
методлари билан олиб
борилаетган дарсга намойиш
этиладиган материаллардан
фойдалониш
Дарс еки дарс
машгулоти-
нинг асосий кисмида
утилаетган мавзунинг
мазмунини намоен
Дарслик ва китоб билан ишлаш
Дарс жарайонида дарслик
ва укув Адабийотлари
билан ишлаш
Дарс мавзусига боглик холда
синф ва синфдан ташкари
вактларда дарслик ва укув
Адабийотлари билан мустакил
ишлаш
Umumiy urta ta`lim maktablarining yuqori sinf oquvchilarini darslik va boshka
uquv materiallari bilan birga xilma-xil qushimcha adabiet, ilmiy va ilmiy ammobop
maqolalar, shuningdek gazeta jurnal materiallaridan foydalanishga urganib borish
lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |