Pedagogika kafedrasi

Afsona, rivoyat, naql, ertak, latifa, loflar tizimining pedagogik 
xususiyatlari: 
Afsona – arabcha so’z bo’lib, sarguzasht, sehr-jodu va uydirmaga asoslangan 
hikoya ma‘nosini anglatadi. Afsonada xalq orzusidagi qahramonlar vositasida 
dushmanlarni, tabiat stixiyalarini daf etishga mifologik obrazlar yordamida 
erishiladi. Ular o’quvchini ushbu qahramonlarga o’xshashga, ularga xos tarbiyaviy 
sifatlarni egallashga undaydi. 
Rivoyat – hayotiy voqealarni hayotiy uydirmalar vositasida aks ettiruvchi 
etnopedagogik manba bo’lib, unda tarixiy voqealar, ayrim shaxslar va geografik 
joy bilan bog’liq voqealar, ularning bunyod yoki vayron etilishi hikoya qilinadi. 
Rivoyat o’quvchida Vatanga, ajdodlarga, xalqqa muhabbat, zulmga nafrat, do’stlik, 
insonparvarlik, mehnatsevarlik, ma‘naviy va jismoniy kamolotga intilish hissini 
uyg’otadi. 
Naql – axloqiy-didaktik vazifani bajaruvchi, axloqiy sifatlar, fikrlash 
qobiliyatini o’stirishga qaratilgan etnopedagogik janrdir. Masalan: “Ko’rpangga 
qarab oyoq uzat”, “Har kim qilsa o’ziga”, “Odam-odam bilan tirik”, “Qaqillashi 
biznikida, tuxum qilishi qo’shninikida” kabi. 
Naqllarda salbiy-tarbiyaviy sifatlarga ijobiy-tarbiyaviy sifatlar qarshi 
qo’yiladi. Garchi, To’g’rivoy (Yaxshivoy, Soddavoy) yo’lda Egrivoy (Ayyorvoy, 
Yomonvoy) ga aldanib qolsada, keyinchalik sehrli yordamchilar tufayli u g’alaba 
qilib, murodiga yetadi. Egrivoy esa misi chiqib, sharmanda bo’ladi. 

---

174 
Naqllarda yashirin holda tarbiyaviy o’gitlar ifodalanib, nihoyasida qissadan 
hissa chiqariladi. 
Ertak – qadimgi turkcha “Etuk” (M. Qoshg’ariy)suzidan olingan bulib, biror 
voqeani og’zaki so’zlash ma‘nosini anglatadi. Ertak – Surxon, Qashqa, Farg’ona 
vohasi, Samarqandda “matal”, Xorazmda “varsaqi”, Toshkent atrofida 
“cho’pchak” deb ataladi. 
Ertaklarda mo’‘jiza yoki sarguzasht ma‘lum voqea-hodisalarni hayot bilan 
bog’lab, haqiqat, ozodlik, to’g’rilik, odamiylik, olijanoblik g’oyalarini targ’ib 
etadi. Shuning uchun ular bolani o’ziga ko’proq jalb etadi. Ertaklar ham didaktik, 
ham tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Jumladan: “CHol bilan kampir”, 
“Bulbuligo’yo”, “Ur to’qmoq”, “Uch og’a-ini botirlar”, “Bo’ri bilan qo’zichoq”, 
“Baxtli kal” singari ertaklar shular jumlasidandir. Ertaklarning hayvonlar, qushlar 
haqidagi turlari, mitti polvonlar (“No’xatvoy”, “Quloqvoy”, “Handalak polvon”, 
“Yapaloqpolvon” ...) haqidagi turlari, bir yoki ikki epizodli satirik ifoda vositasida 
salbiy tarbiyaviy sifatlarni tanqid, masxara qiluvchi etnopedagogika turidir. 
O’zbeklarda latif qaytarish, so’zga chechanlik musobaqasi shaklida o’tkaziladi. 
mavjud. 
Latifa arabcha – latif, mayin, lutf demakdir. Latifa satira va yumorga 
asoslangan bo’lib 
Ulug’ Vatan a asarlarining tipik qahramoni Nasriddin afandi hisoblanadi. U 
latifalarda o’ta aqlli, noziktabiat, insonparvar, mehnatsevar kishi sifatida salbiy 
axloqiy sifatli kishilarni masxara qiladi. Zaxarxanda kulgi, kinoya, kesatiq, xazil-
mutoyiba vositasida yomonliklarni bartaraf qiladi. 
Lof – mustaqil etnopedagogik tur bo’lib, ularda notabiiy voqealar, salbiy 
xislatlar tanqid ostiga olinadi. Loflar mubolag’ali epizodga mantiqiy mos 
javoburushi yillarida dushmanga nisbatan nafrat ruhidagi xalq qo’shiqlari yaratildi. 
Ularda qahramonlikka chorlovchi ruh ustun darajada edi: