Pedagogika instituti tabiiyot va geografiya fakulteti kimyo kafedrasi

 

II.  . “Oksidlar” mavzusining o„rni, hajmi va mazmuni 

 

---

   

 

Umumiy  o„rta  ta‟lim  kimyo  fanining  davlat  ta‟lim  standartiga  sharh.  Kimyo 

fanidan  o„quvchilarning  tayyorgarlik  darajasi  va  zaruriy  bo„limlar  mazmuniga 

qo„yiladigan talablar: 

- modda, uning tarkibi, tuzilishi, xossalari, tarkibini bilish; 

-  kimyoviy  elementlar  va  ularning  birikmadagi  valentligini  hamda  kimyoviy 

formulani tuza bilish; 

- kimyoviy qonunlar va nazariyalarni, atom-molekulyar ta‟limotni bilish; 

- anorganik birikmalarning eng muhim sinflari: oksidlar, asoslar, kislotalar va 

tuzlarning tarkibi, xossalari, qo„llanilishi hamda ular orasidagi genetik bog„lanishni 

bilish; 

- atom yadrosi tarkibi, elementlar zarrachalarni bilish; 

- kimyoviy elementlar davriy qonuni va davriy sistemasini bilish; 

-  kichik  va  katta  davr  elementlarining  atom  tuzilishlarini  hamda  elektron 

formulalarini tasavvur qila olish; 

- 

elektronlarni  yadro  atrofida  harakatlanishi,  kvant  sonlar  haqida  tasavvurga 

ega bo„lish. 

- yadro reaksialari va sun‟iy radiaktivlik haqidagi tushunchalarga ega bo„lishi;

 

- kimyoviy bog„lanish turlarini bilish; 

- kimyoviy reaksiyadagi asosiy qonuniyatlarni anglash; 

- kichik davrda joylashgan kimyoviy elementlar tavsifini bilish; 

- kislota, ishqor, tuzlarning dissotsiatsiyalanishini yoza olish; 

- 

ion almashinish tenglamalarini yoza olish;

 

-  metall  va  metalmaslarning  ayrim  vakillari  (vodorod,  kislorod,  galogenlar, 

oltingugurt,  azot,  fosfor,  uglerod,  kremniy,  ishqoriy  metallar,

  Ca,  Mg,  Al,  Fe. 

xossalari va qo„llanilishini bilish; 

-  buyuk  allomalarimiz  va  ularning  kimyo  fani  rivojiga  qo„shgan  hissalari 

haqida tasavvurga ega bo„lish; 

-  O„zbekistonda  olinadigan  kimyoviy  xom  ashyolar  va  ularning  mohiyatini 

anglash; 

---

   

 

- organik moddalarning tuzilishini tushuntira olish; 

- 

Organik 

brikmalarning 

to„yingan 

uglevodorodlar, 

to„yinmagan 

uglevodorodlar,  bezol,  bir  atomli  to„yingan  spirtlar,  fenollar,  sirka  aldegidi,  sirka 

kislotasi,  aminlar,  anilin,  uglevodlar,  aminokislotalar,  oqsillar  qo„llanilishini 

tushuntira olish. 

- anorganik kimyoga oid masalalar yecha olish; 

- 

polimerlarning xossalari va qo„llanilishini tushuntira olish. 

 - kimyoviy reaksiyalar va jihozlardan foydalana olish; 

 -  kimyoviy  ishlab  chiqarish  jarayoni,  kimyoviy  moddalardan  foydalanishni 

ekologik nuqtai nazardan tushuntira olish. 

Umumiy  o„rta  ta‟lim  maktablarida  kimyo  ta‟limining  ahamiyati,  uning  xalq 

xo„jaligi taraqqiyotida, ishlab chiqarish sohasida va kundalik hayotda tutgan o„rni 

bilan  belgilanadi.  Maktabda  kimyo  fanini  o„qitish  ta‟limining  umumiy 

maqsadlariga  xizmat  qilishi,  ya‟ni  o„quvchilarning  ilmiy  dunyoqarashi,  mantiqiy 

tafakkur  qila  olish  qobiliyati,  aqliy  rivojlanishi,  o„z-o„zini  anglash  salohiyatini 

shakllantirishi  va  o„stirishi,  ularda  milliy  va  umuminsoniy  qadriyatlarni  tarkib 

toptirishi hamda ijtimoiy hayotlari va ta‟lim olishni davom ettirishlari uchun zarur 

bo„lgan bilimlarni egallashi lozim. 

Umumiy o„rta ta‟lim maktablarida kimyo ta‟limining asosiy vazifalari sifatida 

quyidagilar keltirilgan: 

- 

o„quvchilarni  kimyoviy  hodisalar,  tushunchalar,  kattaliklar,  modellar, 

qonunlar,  kimyoning  amaldagi  tadbiqlari,  olamning  kimyoviy  manzarasiga  oid 

bo„limlar bilan tanishtirish.

  

-  kimyodan  masalalarni  mustaqil  ishlash,  kimyoviy  jarayonlarni  kuzatish  va 

ularni tushuntira bilish ko„nikmalarini shakllantirish; 

- 

kimyoga  oid  jihozlar,  asboblar  va  moddalardan  foydalanish,  amaliy  va 

labaratoriya  ishlarini  bajarish,  ularning  natijalari  asosida  hulosalar  chiqarish, 

jihozlar,  asbob  va  moddalar  foydalanishida  xafsizlik  qoidalariga  rioya  qilish 

malakalarini mustahkamlash. 

---

   

 

- 

o„quvchilarni  fan  tehnika  taraqqiyoti  kimyo  qonunlarining  amalda 

qo„llanilishi bilan tanishtirish.

 

-  o„tgan  asrlarda  yashab,  ijod  etgan  buyuk  mutafakkirlar  va  hozirgi  davr 

Vatanimiz kimyogar olimlarining faoliyati bilan tanishtirish; 

-  ta‟lim  mazmunini  tevarak-atrofdagi,  mahalliy  va  tarixiy  materiallar  bilan 

bog„lash orqali o„quvchilarni milliy va vatanparvarlik ruhida tarbiyalash; 

- ta‟lim mazmunini ijtimoiy hayot va texnika taraqqiyoti bilan bog„lash orqali 

o„quvchilarni  ongli  ravishda  kasbga  yo„naltirish,  o„rta  maxsus,  (akademik  litsey) 

yoki  kasb-hunar  (kollej)  ta‟lim  muassasalarida  o„qishni  davom  ettirishlari  uchun 

zamin tayyorlashdan iborat. 

Umumiy  o„rta  ta‟lim  maktablarida  kimyo  ta‟limi  oldiga  qo„yilgan 

vazifalarning  bajarilishini  ta‟minlash  va  nazorat  qilish  ushbu  Davlat  ta‟lim 

standarti orqali amalga oshiriladi. 

Kimyo  ta‟limi  mazmunining  majburiy  minimum  umumiy  o„rta  talim 

maktablarida  o„quvchilarga  kimyo  fanidan  berilishi  zarur  bo„lagan  ta‟lim 

maazmunini  ifodalaydi.  Maktab  kimyo  talimi  mazmunini  belgilashda  9-sinfni 

tugatgan  yoshlar  anorganik  va  organik  kimyo  kursidan  malum  darajada 

tugallangan bo„limga ega bo„lishlari zarur ekanligi inobatga olingan. 

O„quvchilar  quydagi  fundamental  nazariyalar,  kimyoviy  tilni  o„zlashtirishni 

va kimyoviy tajribalar hamda hisoblashga doir masallalarni bilishlari shart. 

7-sinf 

Fundamental nazaryalarning kimyoviy element, kimyoviy belgi, elementning 

nomlanishi, oddiy  va  murakkab  moddalar,  nisbiy  atom  massa,  kimyoviy  formula, 

nisbiy molekulyar massa, ekvivalent, elementning birikmadagi massa usuli, modda 

miqdori,  molyar  xajm,  gazlarning  zichligi,  kimyoviy  reaksia  turlari,  moddalar 

massasining saqlanish qonuni, oksidlar, asoslar, kislotalar, va tuzlarning hossalari, 

olinishi, toifalanishi, ular orasidagi genetic bog„lanish. 

Kimyoviy  tilni  o„zlashtirish:elementlarning  kimyoviy  belgilarining  to„g„ri 

yoza  olish,  nomini  ayta  olish  nisbiy  atom  massa,  nisbiy  molekulyar  massa,  mol 

---

   

 

tushunchalar,  murkkab  modalarning  formulalari  ularning  tarkibini  tashkil  qilgan 

elementlarning  valentliklarim,  oksidalar,  asaoslar,  kisdlatalar,  tuzlarning 

tarkibidagi  farqini  to„g„ri  ajratib  va  ularni  nomlarini  to„g„ri  atash,  noorganik 

birikmakarning asosiy sinflari orasidagi genetik bog„lanishni isbotlovchi tajribaviy 

masalalarning sxemalarini to„g„ri o„qish.

 

Kimyoviy  tajribalar:  maktab  kimyo  xonasida  mavjud  bo„lgan  jihozlarning 

nomlari,  ishlatish  vaqti  va  qanday  maqsadda  ishlatilishi,  tajriba  o„tkazish  uchun 

zaruriy  asboblarni  yig„ish, moddani tortish,  o„lchash, qizdirish, tindirish, filtrlash, 

kislota,  ishqor,  yonuvchan  moddalar  bilan  ishlashda  ehtiyot  choralarini  bilish, 

eritmalar tayyorlash, labaratoriya ishlarini bajarish, tahlil qilish va natijalarni yozib 

berish. 

Hisoblashga  doir  masalalar:  moddalarni  nisbiy  molekulyar  massalari,  ular 

tarkibidagi  ayrim  elementlarning  massa  ulishlarini  toppish,  ekvilanentlar  va 

massaning saqlanish qonunini, gaz moddalari orasida boradigan kimyoviy reaksiya 

tenglamalarini tuzganda massa, hajm nisbatlarida hisoblashlari bilish. 

II. O„quvchilar quyidagi kimyoviy jarayonlarni nazariy fundamental bilimlar, 

kimyoviy  tilni  o„zlashtirish,  kimyoviy  tajribalar  bajarish  va  hisoblashga  doir 

masalalarning yechishni bilishlari shart.