Aralash ko ‘rsatmali vositalar to ‘plami o ‘quv jihozlarining muhim elementi
bo'lishi kerak. Ular dars vaqtlarida turli ko‘rsatmali vaziyatlami yaratish, tez
o ‘zgartirish va birlashtirishdayordam beradi. Buning uchun rasmli materiallardan
foydalaniladi yoki doskaga b o 'r bilan rasmlar, chizmalar chiziladi va har xil
yozuvlar bajariladi. M azkur vositalar jum lasiga magnitlik taxta vaflanelegraflar
ham kiradi. Ularning didaktik imkoniyatlari bir xildir.
Shuni ta ’kidlash lozim ki, k o ‘rsatm ali qurollarni, shu jum ladan,
ta ’lim ning texnik vositalarini universallashtirish yaram aydi. U lar bosh-
lan g ‘ich sin f o ‘quvchilarini o 'q itish d a beqiyos katta aham iyatga molikdir,
am m o o ‘quv jarayonida audiovizual qo'llanm alar, ahyon-ahyonda boshqa
k o ‘rsatm ali vositalardan foydalaniladi. B uning esa quyidagilardan iborat
turli variantlari bor:
1. D asturdagi ashyolarni qayta ishlash m avzusi b o 'y ich a kirish
darsida o 'q u v film ini nam oyish etish va keyingi darslarda kinofragm entlar,
diapozitivlar, diafilm lar va jadvallarni q o'llash.
2. M avzuning xususiy m asalalarini diapozitivlar, diafilmlar, jadvallar,
nam oyish qilinadigan tajribalar, kinofragm entlar va kinokolsovkalardan
foydalanib ishlab chiqish.
M azkur m avzu bo'yicha um um lashtirish darsida o 'q u v filmini ko'rsatish.
3. Darsda o'qituvchining tushuntirishi
bilan birgalikda diafilmlar, diapozitivlar,
kinofragmentlami va darsning oxirida o'quv filmini namoyish etish.
4. O 'quvchilarning tasavvurini kengaytirish, shakllanadigan tushun
chalar m azm uni to'liqligini ta ’m inlash uchun ekran qo'llanm alarining bitta
seriyasidan foydalanib o 'q u v m aterialini ishlab chiqish va ularning boshqa
to 'p lam in i qo'llab, bilim lam i m ustahkam lash.
K o'rsatm ali vositalarning turli didaktik vazifalari va im koniyatlarini
nazarda tutib, darsda ularni kom pleks holda qo 'llash talab qilinadi. Ana
shu taqdirdagina darsning har bir bilish vazifasini hal qilishda eng yuqori
sam araga erishish m um kin. Shular bilan birga, o'rganilayotgan hodisaning
turli jihatlarini yoritish lozim b o 'lgan dagin a har xil ko'rsatm alardan
foydalanish o 'z in i oqlaydi.
Chunki m azkur jihatlarning har birini ko'rsatm alilikning m a’lum
turi yordam ida ishonarli tarzda va to 'la yoritilishi m um kin. K o'rsatm ali
vositalarni tanlashda ularning im koniyatlarini har bir o 'q u v ch i predm etining
o 'z ig a xos xususiyati va har qaysi darsning m azm uni bilan taqqoslash zarur.
K o 'rsatm ali qo'llanm alarda ko 'rsatm alilikning quyidagi har xil
turlaridan foydalaniladi:
1.
Tabiiy ko'rsatmalilik o'quvchilam i mavjud obyektlar: o'simliklar,
hayvonlar, minerallar va hokazolar bilan tanishtirishni taqozo etadi. Tabiiy
ko'rsatm alilikni sinfda ham, ekskursiyalar paytida ham namoyish etish mum kin.
53
2.
H ajm li k o ‘rsatm alilik - m avjud olam ning hajm li aks etishidir. Bu
esa fotosurat, rasm , diafilm va diapozitivlardan iboratdir.
3.
O vozli k o ‘rsatm alilik - tovush obrazlarini ifodalash uchun ovozli
vositalardan foydalanish. G ram m plastinkalar va m agnitofon yozuvlarini
eshitish, ovozli kino.
4. R am ziy va grafik k o ‘rsatm alilik - xaritalar, rejalar, sxem alar, chizm a
va diagram m alar. U lar m avjud voqelikni shartli um um lashgan ram ziy
k o ‘rinishda aks ettirish sababli fikrlashni rivojlantiradi.
M aktabda birinchi sinfdan o ‘ninchi sinfgacha k o ‘rsatm alilikning ana
shu barcha turlaridan foydalaniladi, lekin, tabiiyki, b o sh lan g ‘ich sinflarda
o ‘quvchilarning yoshini hisobga olib, ularga bevosita kuzatishlarni
topshirish, yuqori sin f o ‘quvchilari fikrlashining rivojlanishida ram ziy va
grafik kuzatishlarni k o ‘proq q o ‘llash kerak.
K o ‘rsatm alilik, ayniqsa, o ‘quvchilar o ‘rganiladigan u yoki bu narsalar
to ‘g 'risid a m uayyan tasavvurga ega b o ‘lm agan paytda ju d a zarurdir. A m m o
shuni ham unutm aslik lozim ki, k o ‘rsatm ali q o ‘llanm alarni nam oyish etishga
tayyorlanim aslik yoki ularni n o to ‘g ‘ri tanlash faqat zarar keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
