0 ‘QITUVCHI SHAXSIGA QO‘YILADIGAN
KASBIY TALABLAR
Hozirgi zamon o ‘.qituvchisining asosiy fazilatlaridan biri - o ‘z kasbiga
sadoqatliligi, g ‘oyaviy e ’tiqodliligi, o ‘z kasbini sevishi uni boshqa kasb
egalaridan ajratib turadi. Chunki maktabda ta’lim-tarbiya ishining yuqori
saviyada olib borilishi faqat o ‘qituvchiga, uning kasbiy tayyorgarligiga bog‘liq.
0 ‘qituvchi shaxsiga qo'y iladig an muhim talablardan biri shuki, u o ‘zi
o'qitay otgan predm etlarni chuqur bilishi. uning m etodikasini o ‘zlashtirib
olgan boMishi zarur. Predm etni va uning nazariyasini chuqur bilishi, uni
qiziqarli qilib o ‘quvchilarga yetkaza olishi bolalarning shu predm etga
bo'lg an qiziqishini oshiradi, o'qitu vchining o b ro 'y in i oshiradi. 0 ‘quvchilar
o ‘qituvchining o ‘z bilim larini bolalarga yetkaza olish im koniyatlarini
qadrlabgina qolm ay, balki uning fidoyiligini ham taqdirlashadi.
0 ‘qituvchining yuksak m adaniyati, uning teran bilim doirasi (ayniqsa,
0 ‘zbekiston m ustaqillikka erishgandan so ‘ng xalqim izning o ‘z tarixi,
m adaniyati, urf-odatini o ‘rganishga, bilishga b o ‘lgan qiziqishi ortib
borayotgan davrda) ta ’lim -tarbiya ishlarining m uvaffaqiyatli kechishiga
yordam beradi. Hozirgi zam on o'qituvch isi va ayniqsa. b o sh lan g‘ich sin f
o ‘qituvchisi m illiy qadriyatlarim izni bilibgina qolm ay, keng ota-onalar
jam oatchiligi ichida, sinfda uning otashin targ ‘ibotchisi ham boMishi kerak.
0 ‘qituvchi kasbiga xos boMgan muhim talablardan b iri-b o la la rn i sevish,
ularning hayoti bilan qiziqish. har bir shaxsni hurm at qilishdan iboratdir.
Bolani sevgan, butun kuch va bilim ini bolalarning kelajagi, ularni Vatanga
sodiq fuqaro qilib tarbiyalashga safarbar qila oladigan insongina haqiqiy
o ‘qituvchi b o ‘la oladi. Bolaga befarq, uning kelajagi bilan qiziqm aydigan,
o ‘qituvchilik kasbiga loqavd inson haqiqiy o ‘qituvchi b o ‘la olm aydi.
«B oshlang‘ich ta ’lim konsepsiyasi»da boshlang‘ich s in f o ‘qituvchisining
qivofasi quyidagicha ta ’riflanadi: «...eng m uhim i, bolalarda o ‘qish,
o ‘rganishga chinakam havas. ishtiyoq u y g ‘otuvchi, e ’tiqod hosil qiluvchi
ustoz sifatida alohida o ‘rin tutadi». Bu konsepsiyada b o sh lan g ‘ich sin f
o ‘qituvchisiga q o ‘yiladigan quyidagi talablar ham keltiriladi:
-
O V nekiston - kelajagi buyuk davlat ekaniga ishonadigan m illiy iftixor
tnyg‘i!sigs ega boMishi:
bolf-.lami xo'q pedagogikasi durdoncdari ham da m illiy qadriyatlarim iz
asosida tarbiya qila olishi-
-• nutfii n v o 1'. xali; tili boyligi, ifoda usuli va tasvir vositalarini, adabiy
ti! ’ishih \ a m e’yonn>
ccallagan boMishi zarur.
0 ‘qit-л ch i’ik k ', :Niga xos b o ‘!gan br,ndn’ ' fhrilatlarni undagi pedagogik
odob slxi!;'lai;tinic'i. P id ig o g ik
i '‘qiL’!vchi'’;ng yuksak kasbiy
14
fazilatidir. U o ‘qituvchining sabotli boMish, o ‘z hissiyotini idora qila olishi,
bolalarga pedagogik ta ’sir o ‘tkazish vosita va m e ’yorlarini belgilashi
va aniqlashiga yordam beradigan fazilat hisoblanadi. Yuksak pedagogik
odobga ega b o ‘lgan o ‘qituvchigina sinfda m o ‘tadil psixologik iqlim o ‘rnata
oladi, bolalar qalbiga tez y o ‘l topa oladi. Pedagogik taraqqiyotning sam arali
boMishi o ‘qituvchidan quyidagi qobiliyat turlarini talab qiladi:
1. Bilish qobiliyati.
2. Tushuntira olish qobiliyati.
3. K uzatuvchanlik qobiliyati.
4. N utq qobiliyati.
5. Tashkilotchilik qobiliyati.
6. O b ro ‘ orttira bilish qobiliyati.
7. To‘g ‘ri m uom ala qila olish qobiliyati.
8. K elajakni k o ‘ra bilish qobiliyati.
9. D iqqatni taqsim lay olish qobiliyati.
0 ‘qituvchi tashkilotchilik fazilatiga ham ega b o ‘lm og‘i lozim. Buning
uchun o ‘qituvchi tashabbuskorlik va tashkilotchilik qobiliyatiga ega b o ‘lib,
har doim tetik, g ‘ayratli, o ‘z kuchi va imkoniyatiga ishongan bo‘lm og‘i zarur.
Tashabbuskor va g ‘ayratli o ‘qituvchi bolalarni o ‘z orqasidan ergashtira oladi,
o ‘quvchilar unga ergashadi. 0 ‘qituvchilik kasbi juda katta ruhiy va jism oniy
kuch talab etadi, shuning uchun o ‘qituvchining salomatligiga ham m a’lum
talablar qo ‘yiladi. 0 ‘qituvchining ovoz paychalari rivojlangan, ko‘rish qobiliyati
yaxshi boMishi, uzoq vaqt tikka tura olishi, ko ‘p yurishi, epchil harakat qila
olishi (ayniqsa, boshlang‘ich sinf o ‘qituvchilari) kerak. Chunki kichik maktab
o ‘quvchilari tinib-tinchimaydigan, o ‘ta qiziquvchan, serharakat boMadilar. Bu
sharoitda
0
‘qituvchi ham shu xususiyatlarga ega bo‘lm og‘i lozim .O‘qituvchi
shaxsiga q o ‘yiladigan umumiy talablar bilan bir qatorda, boshlang‘ich sinf
o ‘qituvchisi kasbining o ‘ziga xosligi ham ayrim muayyan talablarni keltirib
chiqaradi. Chunonchi, boshlang‘ich sinf o ‘qituvchisi anatomiya, fiziologiya,
maktab gigiyenasi fanlaridan xabardor bo‘lm og‘i, o ‘quvchilar faoliyatini
shu fanlar tavsiyasi asosida tashkil etishi lozim (sinflari gigiyenik talabga
javob berishi, o ‘quvchi!ar kun tartibi. ularning aqliy, jism oniy rivojlanish ini
kuzatish va to 'g ‘ri y o ‘naltirish); o ‘qituvchi o ‘z nutqini idora qilishi; adabiy
nutq m e’yorlariga rioya qilishi. ovozining baland-pastligiga ahamiyat berishi
(ortiqcha baland ovoz bilan gapirish ham. sekin gapirish ham bolalarni charchatib
qo‘vadi); nutqning jonli, ifodali boMishiga e’tibor berishi, bolalarni charchatib
qo‘ymaslik maqsadida
dn u'u ish turlarini tez-tez o ‘zgattira olishi, ota-onaiar
o ‘rtasida pedagogik
bilimlami (anT'n qilishi, ular bilan yaqindan aloqa o ‘rnata
olishi (bu faoliyat turi boshhm^.M^h sinf o ‘quvchilariiwi!.‘ xulq-atvorini,
m ayllarini,jism oniy holatmi o ;rganishgayordam beradi) va ulargatarbiyaviy
15
ta ’sir o ‘tkazishga yordam lashishi kerak. N ihoyat, u o ‘z ustida tinm ay
ishlam og‘i lozim. Ayniqsa, qadriyatlarim izni o ‘rganishga, o ‘zligim izni
tanishim izga, qadim iy m adaniyatim izni bilishga ehtiyoj katta bo'lm o qd a,
zero, bu narsalarni bilm ay turib m ustaqilligim izni m ustahkam lab, buyuk
davlat qurib b o ‘lmaydi. Shunday ekan, b o sh lan g 'ich sinfdan boshlab bolalar
sharqona tarbiya ta ’siriga olinm og'i, m illiy qadriyatni b ilm o g 'i lozim. Bu
o'qituvchidan shu sohada chuqur bilim ga ega bo'lishn i talab etadi.
O 'qituvchining shaxsiy m a ’naviy-axloqiy sifatlari bilan o 'qitu v ch in in g
k asbiy-m a’naviy-axloqiy sifatlarini yaqqolroq tasavvur qilish uchun
quyidagi jadvallarga e ’tibor qaratam iz:
O 'qituvchin in g kasbiy shakllanishi kollejda ta ’lim olish jaray on id an
boshlanadi. K ollejning o 'q u v reja va fanlar b o 'y ich a dasturlarida b o 'lajak
o'qituvchilarga shu kasbning sir-u asrorlarini o'rg atish , nazariy bilim lar
berish va k o 'n ik m alar hosil qilish nazarda tutiladi. Ta’lim jaray o n id a
fanlar b o 'y ic h a am alga oshiriladigan sem inar, am aliy va laboratoriya
m ash g'ulotlari nazariy bilim larni m ustahkam lashgagina em as, balki ularni
am aliy ish jaray o n id a q o 'llash g a ham im kon beradi. B unday m ash g 'u lo tlar
tanlangan kasb to 'g 'r i ekaniga ishonch hissini uyg 'o tad i. K o 'p g in a talabalar
I kursdan boshlab pedagogika va psixologiya fani b o 'y ic h a ilmiy tadqiqot
ishlariga ja lb etiladi. Ilm iy tadqiqot ishlariga jalb etilgan tadqiqotchilar
o'tkaziladigan sem inar va konferensiyalarda m a ’ruzalar bilan qatnashadilar,
shuningdek, kasbiy y o 'n a lish g a ega b o 'lg an ja m o a ishlarida ishtirok etadilar.
16
O ’q itm d n n in n
kasbiy-ma'naviy-axloqiy
sifatlari
Pedagogik
maboratni
muntazam
oshirib
borish
Kasbiy
fidoyilik
Kelajakka
boMgan
islionch
Fanning
oxirgi
yutuqlan-
dan xabar-
dorlilik
Tashkilot-
chilik
qobiliyati
O 'quw hi
Pedjizoizik
Tartib-
O'quvchi
0 .misi!l
urxnikadan
« V -o '/in i
intizomlilik
fiknm
<,-/iin q ir ju
umrnili ча
b.whqansh
tinglay
0|,s|,
samarjli
olish
foydalanish
Nutq
tuxnika-
siga
egalik
K asb iv -
iw dago-
gik
fikrlash
iMiqbolm
oldindan
ko‘ra
bilish
Iio d k o r-
lik
Ilm iy tadqiqot ishlariga ja lb etilgan tadqiqotchilar o ‘tkaziladigan sem inar
v a konferensiyalarda m a’ruzalar bilan qatnashadilar, shuningdek, kasbiy
y o ‘nalishga ega b o ‘lgan jam o a ishlarida ishtirok etadilar. Talabalar bilan
olib boriladigan bunday tadbirlam ing m uhim aham iyati shundan iboratki,
bu tadbirlar topshirilgan ishga jid d iy yondashish hisjsini tarbiyalaydi.
2 - “ 6
17
B o ‘lajak o ‘qituvchining kasbiy shakllanib borishida 1-kursdan boshlab
o ‘tkaziladigan uzluksiz pedagogik am aliyot alohida aham iyatga ega. Bu
am alyot 1, 2- kurslarda am alga oshiriladi. Uning asosiy m aqsadi o ‘qishning
birinchi yilidan boshlaboq talabalarni m aktabga o ‘rgatish, o ‘qituvchilik
kasbidan xabardor qilib borishdir, qolaversa, uzluksiz am aliyot kasb
tanlashga y o ‘llash vazifasini ham o ‘taydi. B unday am aliyotlar birinchi
kursning o ‘zidayoq: tanlagan kasbim to ‘g ‘rim i? Shu kasbni egallashga
m enda im koniyat va xohish bor edim i, degan savollarga jav o b qaytarish
im koniyatini beradi. B unday am aliyot davom ida talabalar m aktab va s in f
jihozi, sin f o ‘qituvchisining ish tartibi, plan-konspekti,
0
‘quvchilar tarkibi,
ularning uy sharoitlari, darslik va o ‘quv qurollari bilan ta ’m inlanganligi
kabilar bilan tanishadilar. 0 ‘qituvchining darslarini kuzatadilar, sinfdan va
m aktabdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarda o ‘qituvchiga yordam beradilar,
m aktabda kuni uzaytirilgan guruhlari b o ‘lsa, shu guruh tarbiyachilari ishi
bilan tanishib boradilar. O ta-onalar m ajlislarini tayyorlashda va o ‘tkazishda
o ‘qituvchiga yordam berishadi. X ulosa qilib aytganda, uzluksiz pedagogik
am aliyot talabalarni o ‘quv-pedagogik am aliyotga tayyorlab boradi.
0 ‘qituvchining kasbiy shakllanish jarayon id a m aktab rahbariyati
va jam oatchiligi katta rol o ‘ynaydi. Yosh o ‘qituvchilarga tajribali
o ‘qituvchilarni biriktirib q o ‘yish, ularning darslarini kuzatish, m etod-
birlashm a ishlariga ja lb etish m aktab rahbariyatining vazifasidir. M aktabda
o ‘qituvchiriing o ‘z ustida ishlashiga, ilm iy-nazariy va m etodik bilim larini
tinm ay oshirib borishiga katta aham iyat beriladi. 0 ‘qituvchi asta-sekin
o ‘z kasbini o ‘zlashtirib borish bilan birga. ota-onalar o ‘rtasida pedagogik
bilim larni targ ‘ib etadi.
O 'qituvchilik kasbiga kirish va pedagogik m ahoratni egallash jaray o n i
uni m aktab o ‘qituvchilari jam o asig a kiritib, unda o ‘z o ‘rnini topib keta
olishiga b o g ‘ liq. Jam oaning yordam idan yuz o ‘girm aslik, qiyinchiliklarga
duch kelganda ruhan tushm ay, o ‘z xatolarini k o ‘ra bilish va uni y o ‘qotish
uchun harakat qilish uning o ‘qituvchi b o ‘lib shakllanishidan darak beradi.
Shu bilan birga, o ‘z -o ‘zini tarbiyalab borishga, o ‘z ustida tinm ay
ishlashga harakat qilish kasbiy fazilatlarning ajralm as qism i hisoblanadi.
« Q ‘z b e k i s t o n
R e s p u b l i k a s i
d a v l a t
t a 'l i m i
m u a s s a s a l a r i
p e d a g o g
k a d r l a r n i n g a t t e s t a t s i y a s i t o ‘g ‘r i s i d a » n i z o m ish lab c h i q i l d i v a b u n i z o m
1993-yil 1 2 - a v g u s t d a V a z i r l a r M a h k a m a s i n i n g q a r o r i b ila n t a s d i q l a n d i .
A t t e s t a t s i y a o ‘q i t u v c h i l a r v a b o s h q a p e d a g o g x o d i m l a r g a m e h n a t l a r i n i n g
p i r o v a r d n a t i j a s i g a k o ‘ra ish h a q i o lish im k o n i n i. a g a r p e d a g o g t a ’lim
v a t a r b i y a j a r a y o n i d a y a x s h i ish la sa . lining m e h n a ti e ’ti b o r d a n c h e t d a
q o l m a s l i g i g a k a f o l a t b e r a d i.
18
Do'stlaringiz bilan baham: |