Pedagogika fanlarini o`qitishda multimediali vositalardan foydalanishning pedagogik xususiyatlari

Pedagogika fanlarini o`qitishda multimediali vositalardan foydalanishning pedagogik xususiyatlari
FarDu 1-bosqich magistranti
Eraliev Yo'ldoshali
Annotatsiya: Ushbu maqolada modernizatsiya qilinayotgan ta’lim tizimiga kiritilgan yangiliklardan biri bo‘lgan multimedianing ahamiyati, pedagogika fanlarini o‘qitishda multimediadan foydalanishning afzalliklari haqida so‘z boradi.
Kalit so'zlar: multimediali o'rganish, animatsiya, fikr-mulohaza, audio, fragmentlar, videokliplar, kompyuter simulyatsiyasi.
Agar XXI asr ta’lim tizimiga nazar tashlasak, kompyuter grafikasi va dizayn ancha rivojlangan. Ular uzoq vaqt davomida amalda qo'llanilgan. Ammo bu dasturlar, videolar, dizaynlarning asosiy qismi filmlar, multfilmlar, veb-saytlar uchun yaratilgan. Maxsus veb-saytlarda fanlar bo‘yicha multimedia darsliklarining deyarli yo‘qligi, shuningdek, muayyan fanga oid mavzularni to‘liq yoritib bo‘lmasligi multimediali ta’lim-tarbiyaga e’tiborni kuchaytirish zarurligini ko‘rsatadi. Ammo hozirda grafikaning eng zamonaviy yo‘nalishi bo‘lgan elektron darsliklardan, rasmlardan tortib videolargacha matnlar yaratilishi saytlar va shunga o‘xshash narsalarga qiziqishni oshiradi. Darsda multimedia vositalaridan foydalanish o‘qituvchilar uchun bir qator qulayliklar yaratmoqda.
Multimedia texnologiyalarining afzalliklari va xususiyatlari quyidagilardan iborat:
- Bitta diskda siz har xil turdagi katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlashingiz mumkin (bir nechta boblarning matnlari, minglab yuqori sifatli tasvirlar, bir necha soatlik filmlar va videolar, audio ma'lumotlar);
- ekrandagi tasvirlarni sifatni saqlab qolgan holda qismlarga ajratish yoki eng qiziqarli va kerakli qismlarini oshirish mumkin;
- grafiklar, tasvirlar va rasmlarni qiyosiy tahlil qilish, ularning ko'rsatkichlarini hisoblash, ilmiy yoki tadqiqot maqsadlarida dasturiy ta'minot yordamida qayta ishlash imkoniyati;
- tasvirni yoki tasvirni yoritish uchun foydalaniladigan matndan va boshqa aks ettirilgan ma'lumotlardan kalit so'zlarni yoki tasvirning kerakli qismini ajratib olish va tushuntirish uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni ajratib olish mumkin;
- Statik yoki dinamik tasvirlar uchun uzluksiz musiqa va boshqa ovozli yordam;
- “Kadrni muzlatish” rejimidan foydalangan holda videoyozuvdan foydalanish imkoniyati;
- global Internet tarmog'iga kirish va uning resurslari va foydalanuvchilariga kirish;
- grafik va ovozli muharrirlar, kartografik axborot va matnni qayta ishlashga qodir shaxsiy ilovalar bilan ishlashni biladi.
Yuqorida sanab o'tilgan imtiyozlar va funktsiyalarga qo'shimcha ravishda, tasvirning to'liq yoki bir qismini avtomatik ko'rish, tanlangan joyni saqlash va ta'kidlash kabi ko'plab boshqa variantlar mavjud. Multimedia tizimlarining paydo bo'lishi axborot texnologiyalarining rivojlanishiga va ularning fan, ta'lim, savdo (biznes) va tibbiyotda keng qo'llanilishiga olib keldi.
Multimedia axborot texnologiyalari vositalari quyidagi eng muhim jihatlari bilan ta’lim jarayonida alohida ahamiyatga ega:
 tabaqalashtirilgan va individual ta’lim jarayonini tashkil etish;
 o‘quv jarayonini baholash, fikr-mulohazalar;
 o'z-o'zini nazorat qilish va o'z-o'zini tuzatish;
 O‘rganilayotgan fanlar va ularning dinamik jarayonini ko‘rsatish;
 pedagogika fanlarida animatsiya, grafika, tovush kabi kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanish;
 fanni o‘zlashtirishda talabalarning strategik ko‘nikmalarini shakllantirish va hokazo. Yuqorida sanab o'tilgan imtiyozlar va funktsiyalarga qo'shimcha ravishda, tasvirning to'liq yoki bir qismini avtomatik ko'rish, tanlangan joyni saqlash va ta'kidlash kabi ko'plab boshqa variantlar mavjud. Multimedia tizimlarining paydo bo'lishi axborot texnologiyalarining rivojlanishiga va ularning fan, ta'lim, savdo (biznes) va tibbiyotda keng qo'llanilishiga olib keldi.
Multimedia axborot texnologiyalari vositalari quyidagi eng muhim jihatlari bilan ta’lim jarayonida alohida ahamiyatga ega:
 tabaqalashtirilgan va individual ta’lim jarayonini tashkil etish;
 o‘quv jarayonini baholash, fikr-mulohazalar;
 o'z-o'zini nazorat qilish va o'z-o'zini tuzatish;
 O‘rganilayotgan fanlar va ularning dinamik jarayonini ko‘rsatish;
 pedagogika fanlarida animatsiya, grafika, tovush kabi kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanish;
 pedagogika fanini o‘zlashtirishda talabalarning strategik ko‘nikmalarini shakllantirish va hokazo.
Bugungi avlod o‘quvchilarining e’tiborini oddiy narsa bilan o‘ziga jalb qilish tobora qiyinlashib bormoqda. O`quvchilarning uzoq muddatli xotirasida multimedia dasturlarining o`rni va ahamiyati katta. Pedagogika fani juda boy va mazmunli fan bo‘lib, pedagogika yo‘nalishida tahsil olayotgan talabalarning ushbu mutaxassisliklar bo‘yicha ko‘proq bilim olishlari uchun fan yo‘nalishidagi multimedia dasturlaridan unumli foydalanish hozirgi zamon talabiga aylandi.
Talabalarni multimedia vositalari yordamida o'qitish quyidagi afzalliklarga ega:
 berligan materiallarni chuqurroq va to'liq o'zlashtirish imkoniyatini beradi;
 ta'limning yangi yo'nalishlari bilan yaqinroq muloqot qilish istagini hosilqiladi;
 Trening vaqtini qisqartirish orqali vaqtni tejashga erishish;
 Olingan bilimlar xotirada uzoq vaqt saqlanadi va kerak bo‘lganda amaliyotda qo‘llanilishi mumkin.
Pedagogika darslarini turli bosqichlarida multimedia taqdimotlaridan foydalanish mumkin masalan:
-uy vazifasini tekshirish
qiyinchilik tug'diradigan vazifalarning to'g'ri echimini ko'rsatish (talabalar tomonidan tayyorlanishi mumkin),
bilimlarni tekshirish uchun savollar, nazariya bo'yicha test so'rovi
uy vazifasi bo'yicha o'quvchilarning bilim darajasini aniqlash
butun guruh uchun uy vazifasini bajarish faktini aniqlash;
odatiy xatolarni bartaraf etish;
individual talabalar tomonidan uy vazifasini bajarmaslik sabablarini aniqlash
asosiy bilimlarni va harakat usullarini yangilash
mavzuni o'rganish zaruriyatiga olib keladigan savollar va topshiriqlar; o'tilgan materialning qisqacha mazmuni
o'quvchilarning yetishmayotgan bilimlarini to'ldirish, zarur asosiy bilim va harakat usullarini esga olish
talabalar bilan birgalikda didaktik maqsadni shakllantirish; maqsadni qabul qilish uchun talabalar faoliyatini tashkil etishning turli usullaridan foydalanish
yangi tushunchalar va harakat usullarini shakllantirish
asosiy tushunchalar, diagrammalar, jadvallar, chizmalar, animatsiya, yangi materialning xususiyatlarini aks ettiruvchi videokliplar
yangi o'quv materialini namoyish qilish
o'quvchilarning aqliy faoliyatini faollashtirishning turli usullaridan foydalanish, shu jumladan ularni qidiruv ishlarida, o'z-o'zini o'rganishni tashkil etishda.
yangi bilimlarni tizimlashtirish
bilimlarni qo'llash, ko'nikmalarni shakllantirish
aqliy faoliyat va materialni ijodiy tushunishni talab qiladigan savol va topshiriqlar, qiyinchiliklar yuzaga kelganda to'g'ri echimni ko'rsatish.
o'quv vazifalarini bajarish
bilimlarni mustahkamlashning turli usullaridan foydalanish; ishlab chiqarish ta’limi magistrining talabaning guruhga to‘ldirish, aniqlashtirish, to‘g‘rilash, o‘rganilayotgan muammoga boshqa rakursdan qarash talablari bilan bergan javobi yuzasidan murojaati; talabalarning faktlarni tushunchalar, qoidalar va g'oyalar bilan tanib olish va bog'lash qobiliyati
bilimlarni nazorat qilish va hisobga olish
turli darajadagi murakkablikdagi vazifalar, tekshirilayotgan bilimlarni qo'llashda nostandart vaziyatlardan foydalanish
nazorat va o'z-o'zini nazorat qilishni tashkil etish
bilimlarni nazorat qilish va o'z-o'zini nazorat qilishning turli usullaridan foydalanish; talabalarning ishini ko'rib chiqish, bilimdagi ijobiy tomonlar va kamchiliklarni ko'rsatish
Pedagogika darslarida multimedia taqdimotlaridan foydalanish usullari:
Mavzuni e'lon qilish uchun
(Dars mavzusi ko'rib chiqilayotgan masalaning asosiy fikrlarini umumlashtiruvchi slaydlarda taqdim etiladi);
Pedagogika darslarida ishning amaliy qismini bajarish uchun kompyuterda harakatlar ketma-ketligini ko'rsatadigan qisqacha matn, asosiy diagrammalar, chizmalar, animatsion videokliplarni o'z ichiga olgan maxsus darslar uchun maxsus yaratilgan multimedia taqdimot yozuvlaridan foydalanish mumkin va bu ham juda ham samarali natija beradi. Yangi mavzuni tushuntirish jarayonida multimediyali taqdimotlardan foydalanilganda, mavzuning eng foydali daqiqalarini ko'rsatish mumkin bo'lgan chiziqli ramkalar ketma-ketligiga boy bo’ladi. Ta'riflar va diagrammalar ekranda ham paydo bo'lishi mumkin, ularni talabalar daftarga yozib qo'yishadi, pedagog esa takrorlashga vaqt sarflamasdan, ko'proq aytib berishga muvaffaq bo'ladi.
Bunday taqdimotni ko'rsatish (bu holda ma'lum bir mavzu bo'yicha nazariy materialning qisqacha mazmuni kabi) o'qituvchi tomonidan bitta kompyuterda (devor ekranidagi proyeksiya vositalaridan foydalanish afzalroq) yoki bir xil ramkani ekranlarda sinxron ravishda ko'rsatish orqali amalga oshiriladi.
Multimedia o’quv kurslari avvalgi tradision o’quv qo’llanmalardan ko’p jihatlari bilan farq qiladi. Shu jumladan, o’quv materiallarini o’quvchilarga tavsiya etish multimediali: grafika, animasiya, video, ovozli va tovushli harakatlar, real voqyea va hodisalarni modellashtirish kabi boshqa ko’plab elementlar orqali amalga oshiriladi, chunki ular natural obyektlar va ko’rgazmali qurollarning kamchiliklarini ma’lum bir miqdorda yoki to’liq qoplash imkonini beradi. Bu esa o’quvchilarni o’rganayotgan mavzular bo’yicha bilim va malakalarni shakllantirishda va mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega bo’ladi. chunki ular natural obyektlar va ko’rgazmali qurollarning kamchiliklarini ma’lum bir miqdorda yoki to’liq qoplash imkonini beradi. Darslarda multimedia vositalari talabaning qabul qilish darajasini oshiruvchi ko’rgazmali vositalari alohida jadvallar, grafik sxemalar , rasmlar va boshqalardan iborat bo’lgan slaydlar, videofilmlar va boshqa shunga o’xshash ko’rgazmali nazariy materiallar orqali tasvirlanadi.
Xulosa qilib aytganda, multimedia o’quv kurslarini yaratishda eng avvalo turli dasturiy vositalar bilan yaratiladigan interfaol komponentalarga asosiy e’tiborni qaratish lozim.


Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati

1. 
   Бычкова Лилия Юрьевна «Мультимедийные презентации как средство повышения качества обучения студентов» статья
   
2. 
   Abdiyev Sh. Ta'lim sifat samaradorligini oshirishda axborot texnologiyalarining o`rni. Uslubiy ko`rsatma. - VXTXQTMOI, Samarqand, 2015 yil. - ___ bet.
   
3. 
   Multimediya vositalarini ta’limda qo‘llashning asosiy muammolari va kamchiliklari.
   
4.