Pedagogika fani va uning asosiy kategoriyalari. Pedagogika fanining paydo bo’lishi va rivojlanishi

Педагогиканинг асосий тушунчалари 

Таълим 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bulardan  tashqari  «o‘quvchi»,  «o‘qituvchi»,  «pedagogik  jarayon»,  «ta’lim 

jarayoni»,  «tarbiya  jarayoni»,  «ta’lim-tarbiya  mazmuni»,  «ta’lim-tarbiya 

metodlari», «ta’lim-tarbiya qoidalari», «tashkiliy shakllari» kabi tushunchalar ham 

ishlatiladi.  

Tarbiya  muayyan  maqsadga  yo‘naltirilgan  tarbiyachi  va  tarbiyanuvchi 

o‘rtasidagi  qo‘sholoq  jaryon  bo‘lib,  bunda  tarbiyachi  o‘zi  xohlagan  sifatlarni 

tarbiyanuvchilar  onggiga  singdirish  uchun  ularning  ruhiyatiga  ma’lum  maqsadga 

tizimning tasir ko‘rsatadi. Tarbiya bola tugilganidan boshlab umrining oxirigacha 

davom  etadigan  jarayondir.  SHu  tufay  tarbiya  so‘zi  ko‘p  vaqtlardan  ta’lim 

malumot  jarayonlariga  kiradigan  ishlarining  mazmunini  ham  anglatadi.  Tarbiya 

ta’lim malumot natijalarini o‘zida aks ettiradi. 

Ta’lim  –  maxsus  tayorlangan  kishilar  rahbarligada  o‘tkaziladigan 

o‘quvchilarni  bilim  va  malakalar  bilan  qurollantiradigan  bilim  qobiliyatlarini 

o‘stiradigan, ularning dunyoqarashlarini tartib topgan jarayondir agar tarbiya bola 

tugilganidan  boshlab  umrining  oxirigacha  oilada,  maktabda  va  jamoatchilik 

ta’sirida shakllansa, komol topsa, ta’lim chegaralgan holda, masalalar sinf xonasi 

labarotiya  kabinetlari)  tashkil  etilgan  o‘qituvchi  rahbariga  mauyyan  barigida 

muayyan belgilangan vaqtda olib borilgan.  

Malumot  -  ta’lim-tarbiya  natijasida  olingan  va  tizimlashtirilgan  bilim  hosil 

qilingan ko‘nikma va malakalar hamda shakllangan dunyoqarashlar majmuidir.  

Ta’lim-tarbiya  va  malumot  uyG‘unlashgan  yagona  javob  bo‘lib  o‘qituvchi 

tarbiyachi  ularning  shakllanishida  etakchi  qiladi.  O‘qituvchi  dars  berar  ekan 

o‘quvchilarni  fan  yangiliklardan  xabardor  etadi,  Ayni  paytda  ularda  insoniy 

fazilatlarni shakllantiradi., tarbiyalaydi mustaqil fikrlashgan o‘rgatadi.  

SHaxs- «odamning jamiyat a’zosi sifatida, o‘z-o‘zini anglash va tafakkurni, 

faoliyatning  ob’ektivligini,  muloqat  hamda  biluvchanlikni  tashuvchanligidir». 

SHaxs  deganda  ruhiy  jihatdan  taraqqiy  etgan,  o‘z  xususiyati  va  sifatlari  bilan 

boshqalardan  farq  qiladigan  muayyan  jamiyatning  a’zosi  tushuniladi.  SHaxs 

avvalo  o‘zining  qadr-qiymati  va  kamchiliklari  bilan  jamiyat  hayotida  faol 

qatnashganligi  hamda  ta’lim-tarbiya  natijasida  yuzaga  kelgan  o‘zining  kuchli  va 

kuchsiz tomonlari bilan paydo bo‘lgan individdir. 

Rivojlanish  kishidagi  jismoniy,  ruhiy  va  ijtimoiy  jarayon  bo‘lib  bo‘lib 

tuG‘ma va egallangan miqdor va sifat o‘zgarishlarini o‘z ichiga oladi. Rivojlanish 

deb bola vaznining oshishi suyak va tizimning tanosil azolarining nerv funksional 

faoliyatining kamol topishi aql zakovatining shakllanishiga aytiladi.  

---

SHaxsning  har  tomonlama  kamolga  etishi  –  ma’lum  bir  real  tarixiy  shart-

sharoitlarda amalga oshirish mumkin bo‘lgan qobiliyatlar va iqtidorlarning, uning 

mohiyatini tashkil etadigan hamma kuchlarning to‘liq va batomom rivojlanishidir. 

Pedagogik  faoliyat  –  estetik,  axloqiy,  siyosiy,  iqtisodiy  maqsadlarda 

muvofiq  ravishda  yosh  avlodni  hayotga  tayyorlashning  aqlan  o‘ylab  ko‘rilgan, 

katta yoshdagilarning ijtimoiy zarur bo‘lgan mehnatining o‘ziga xos turidir.  

Pedagogik jarayon - ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilgan pedagogik faoliyati 

tasirida  tashkiliy  shakllantirilgan  va  mazmuni  boyitiladi  tarbiyachining 

yo‘naltiruvchi va olib beruvchi taraqqiy ettirishidir.  

 

Pedagogik  muloqat  –  o‘quv-tarbiya  davomida  o‘qituvchi  (pedagog)ning 

o‘quvchilar bilan kasbiy muloqati hisoblanadi.