Педагогика факультети “бошланғич таълим” кафедраси

Agarda  fikrni  sodda  gaplar  bilan  ifodalash  qiyin  bo„lsa,  qo„shma 

gapning  bir  qismini  yozuv  taxtasiga  yozib  qo„yish.  (..  .kuni  edi,  shuning 

uchun..).  Ikkinchi  chorakda  3-sinf  o‗quvchilarida  bayonda  ko‗p  uchraydigan 

«shuning  uchun»  bog‗lovchisi  oldidan  vergul  qo‗yish  ko‗nikmasini  hosil  qilish 

lozim. 

Uchinchi  sinfda  bayon  ustida  ishlash  o‗quvchilarning  so‗z  boyligini 

oshirishni ko‗zda tutadi. Bu ish ikki ko‗rinishda bo‗ladi: 

Matnda qatnashuvchilarning turli nomlanishini kuzatish, qaysi so‗z matnda aynan 

o‗z o‗rnida ekanligini aniqlash. 

Bu  ishni  yoiga  qo‗yish  uchun  matnni  tahlil  qilish  paytida  o‗quvchilar  bulardan 

qayta  hikoyalashda,  ba‘zan  yozma  ish  vaqtida  foydalanishlari  uchun  yozuv 

taxtasiga ular o‗rnini bosa oladigan qator so‗zlarni yozib qo‗yish kcrak. 

Almashtirish yo‗li bilan turg‗un birikmalarni tushuntirish. 

Ikki  bo'la  к  qildi,  ko'p  urindi,  hech  qanday  kuch  kabi  matndan  olingan  iboralar 

ustida  bayon  yozishdan  oldin  imloga  oid  tayyorgarlik  ko‗rish  zarur.  Bu 

tayyorgarlik  qisman  ona  tili  darslarida  bajariladi.  0‗qituvchi  bayonni  bayon 

matniga xos imlo xususiyatiga taalluqli mavzu o‗tilgach 

yozdirishi  kerak.  Bayon  matnidagi  yangi  sp‗zlarning  yozilishini  darslardagi 

mashqqa kiritish mumkin. 

Bayondagi  xatolarning  oldini  olish  mashqlari  xuddi  ikkinchi  sinfdagidek 

o‗tkaziladi. Reja savollarida uchraydigan qiyin so‗zlar esga solinadi. 0‗quvchilarni 

sarlavha,  reja  mazmunini  anglab  olishga  odatlantirish  lozim.  Ma‘lumot  uchun 

---

44 

 

 

so‗zni  chegaralangan  miqdorda  berish  kerak.  Hammasidan  ham  ularni  reja 

savollari bilan yonma-yon joylashtirish yoki reja ostiga alohida ro‗yx.at qilib, 3-4 

so‗z  kiritish  mumkin.  Matnni  ko‗rish  orqali  qabul  qilish  uchinchi  sinfda  imloga 

tayyorlanish  uchun  qiyinchilik  tug‗diradi,  chunki  matn  yozuv  taxtasiga  yozish 

uchun  kattalik  qiladi.  Shunga  qaramay,  qiyin  so'zlarni  imloviy  tahlil  qilish  uchun 

matndan  katta  bo‗lmagan  bir  parchani  yozuv  taxtasiga  yozish  mumkin. 

Xatolarning  oldini  olishga  oid  ish  tugagach,  yozuv  taxtasidagi  yozuv  o‗chiriladi. 

Ba‘zan  bayonda  xatoga  yo‗l  qo‗ygandan  ko‗ra,  o‗quvchiga  yozuv  taxtasidagini 

ko‗chirib olishga ruxsat bergan ma‘qul. Bu juda kam uchraydigan holdir. Fikrimiz 

ko‗proq  ko‗chirma  gaplarga  taalluqli.  Masalan,  «Kel  bo‘talog‘im.  Olani  qashlab 

tur!»,  -  dedi  buvisi.  Gap  ishtirokchilarning  harakatlarini  tushuntiradi.  0‗quvchilar 

qachonki  ko‗chirma  gap  mazmunini  o‗zlashtirma  gap  shaklida  bermoqchi 

bo‗lsalar, ular nutqda palapartishlikka yo‗l qo‗yadilar, tinish belgilarini o‗z o‗rnida 

ishlata bilmaydilar. Shuning  uchun  ular  yozuv taxtasidagi  matndan  foydalansalar, 

to‗g‗ri va savodli yozishga erishadilar. 

Uchinchi  sinf  o‗quvchilarining  bayonlarini  tekshirganda  o‗qituvchi  barcha  imlo 

xatolarini tuzatishi shart emas, balki diktant va boshqa nazorat ishlaridagi xatolarni 

ko‗rsatishda qo‗llangan usullardan foydalanishi ham mumkin. 

Uchinchi sinfda bayonlar muhokamasiga maxsus dars ajratmay, navbatdagi ona tili 

darsida bayon matnining mazmunini yoritishda va gaplarni tuzishda yo‗l qo‗yilgan 

xatolarni  tuzatish  ishiga  12-15  daqiqa  vaqt  ajratish  kifoya  qiladi.  0‗quvchilarning 

bayonda yo‗l qo‗yadigan xatolari ustidagi ishni shunday rejalashtirish kerak-ki, bu 

ona tili darsida navbatdagi grammatik imloviy mashqlar bilan qo‗shilib ketsinj 

0‗yin  mashg‗ulotlari  ta‘lim  jarayonida  o‗quvchilaming  egallan-  gan  bilim, 

ko‗nikma va malakalariga tayanadi va shundagina o‗quvchilar o‗yinning samarali 

yechimlarini  topa  biladilar,  o‗zlari  va  atrofdagilarga  talabchanlik  namoyon 

qiladilar.