Педагогик технология



Download 2,9 Mb.
Pdf ko'rish
bet26/32
Sana22.02.2022
Hajmi2,9 Mb.
#80380
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32
Bog'liq
Pedagogik texnologiya asoslari (J.Yo'ldoshev, S.Usmonov)

Мнемотехника
(мнеме — грекча — 
хотира), яъни эслаб крлиш ни ен- 
гиллаштирувчи йул, усуллар.Бу эс­
л аб колиш кийим булган маълу- 
мотларни сунъий ухшашликлар то- 
пиб ёдлаш: кофия, ухшашлик, ритм, 
о \а н г ёрдамида, мацоллар, шеър- 
лар; сунъий суз бирикмалари, тари- 
хий сан ал ар , географ ик ном лар, 
грамматика коидалари, ф орм ула­
ларни.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Хотирани машк, кнлднриш. М асалан, дарслик ёки укув кул- 
ланмасидан бирор бобни Укиб, узлаш тириш дан м ацсад энг 
асосий ш артларни, тушунча, таъ р и ф , коида, б о гл и ц ли к ва 
шу кабиларни ажратишдан иборат булиши керак. Т акрорлаш
максад эмас, баён килинган м о \и я т , маъно-мазмунни тушу ниш 
максад, яъни такрорлаш оркали тушунишга интилиш керак. 
Укувчи эслаб кдпишни исташи керак. Агар шундай 
максад 
булмаса, натижа булмайди.
Эксперимент: биринчи талаба (эксперим ент р а \б а р и ) 2- 
талаба (синалувчи) ёд олиши учун матнни такрорлаб Укийди. 
Бу \о л 2-талаба ёд олгунча давом этади. Бундай ж уф тлар бир 
нечта булади. 2- талаба еддан айтиб бергандан сунг, биринчи 
талабадан ёддан такрорлаш суралганда, улар деярли *еч нарса 
ёдламаганлиги маълум булди. Бу тажрибада 1- талабалар фаол 
эдилар, улар куп марта овоз чик,ариб ук,иб бердилар, лекин 
нега ёдпай олмадилар. Сабаби — уларда ёдлаш м аксади булма- 
ган, максад такрорлаб укиш булган.
Ш ундай килиб, якуний м а к с а д ёдлаш учун 
ж и д д и й
ундовчи сабаб (мотивация) булади.
Агар ёд олишда и м ти\онд ан утсам булди, д еган максад 
куйилган булса, имти\ондан кей и н ёдда колмайди.
Демак, яхши эслаб крлиш учун узок вактга муста^камлаш
максадини куйиш керак. Уз билим ларидан келгусида ф ойдала- 
ниш мак,сади булган Укувчи яхш и узлаштиради.
Суггестопедия. Асосчиси болгариялик врач Л о зан о в . Бу 
таълим жараёни бир одам (укитувчи)нинг бошкдси (укувчи)га 
психик таъсир курсатишидан иборат. Бу усул чет тилларини 
жадал ургатишда кУлланилади. Л екин бош ка ф ан лар д а \а м
куллашга \аракат килинмокда.
Лейпциг университети м нем ология лабораториясида чет 
тиллари сифатида инглиз, рус тилларида 30 кунда 3200 л ек си к
бирлик, кунига 120—140 лек си к бирлик ургатилади. Бу бош ка 
жадал укитишларга нисбатан 3 марта ортик-
50 ёшгача булганлар, баъзан ундан \а м катга ёш дагилар, 
илгари чет тилини Укиган булса, кабул килинади.
Методикаси: укувчилар ф и к р н и ж амлаш учун аутоген 
машклар бажарадилар, яъни паст овоздаги сокин м усик а ёрда- 
мида хотиржам \олатга келтирилади.
Формуласи: „Мен батамом хотирж амман“ . К ласси к мусика 
билан бир вактда укитувчи турли интонацияларда таъсирчан, 
баланд, баъзан эса жуда паст овозда, лекин ан ик, туш унарли 
Килиб чет тилидаги м атнни у к и б , м аъноси ни о н а ти л и д а 
тушунтиради.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Бунда инсон онгига маълум ахборот осон кириб боради. 
Л еки н бундан ташдари уцувчилар олган билимларидан машгу- 
л о тлар да фаол ф ой д алан и ш л ар и , куннинг 2- ярм ида уйда 
тулии; такрорлаб бориш лари лозим.
Бу усулда диккатни т у л и к жамлаб англанган, эслаб кдпин- 
ган ахборот англанмаган ахборотбилан цушилиб, хотира имко- 
н иятларини кенгайтиради. Натижа жуда яхши: 3 ойдан кейин 
95 %, 1 йилдан кейин 85 % хотирада сак^анади.
Суггестия — таъсир курсатиш ишонтириш, мулокот шак- 
л и д а укувчи (суггер ен д ) таъсир курсатувчи, иш онти рув- 
чи (ук,итувчи суггестор)нинг айтганларини пассив, ихтиёрсиз, 
уйламасдан узлаштиради ва унинг топш ирикларини мотивлар 
кураш исиз бажаради.
У з-узини иш онтириш ёки уз-узига таъсир курсатиш деб 
суггеренд ва суггесторликни бир киши бажаришига айтилади.
Синонимлари: суггестия — (лотинча) ишонтириш . Омони- 
ми (турмушдаги): баж армаса даттик. жазолашни тадаид к,илиб 
буюриш.
Гипнопедия. Уйкуда ук,итиш (купрокчеттилларни). Буусул 
д ам м ага дам тугри келм айди.С абаби дар ким учун бу усул 
а л о \и д а чукурликдаги уйку даражасидагина самара беради. 
Зарур уйку чукурлигига эриш иш ва уни сак,даб туриш кийин.
Д аре жадвалида дамда уйда даре тайёрлашда бир-биридан 
купрок, фаркди ф анлар узаро кетма-кет булиши яхши натижа 
беради. Буни куйидаги таж риба тасдицлайди:
Гуру\талабаларига 20 та русча сузни ёд олиш топширилади. 
Улар бажаргач, 2 кичик гуру\га ажратилади. Ш ундан сунг би- 
р и н чи кичик гуру^га 20 та болгарча (русчага я^ин) сузни ёд- 
л аш , иккинчисига б ад ии й асар ук>иш топш ирилади. Кейин 
иккала кичик гурудаа русча сузларни эслаб к,олинганлик дара- 
жаси текш ирилади. Курсаткич 2- кичик гурудаа юкрри булади.
Ёмон баданинг сабаби укувчининг мактабга ёмон муноса- 
бати сабабли дамда м актабнинг укувчига ёмон муносабати 
сабабли дам булиши мумкин.
Билимларни узлаш тириш , идрок килиш ва дайта ишлаш- 
даги шахеий фарк^ар узлаш тириш тезлиги ва муста\камлиги- 
н и н гас о си й омиллари \исобланади. Уларнингайрим хусусият- 
л ари куйидагилар:
Ак,ли заифлар — жуда кам дажмдаги билимларни узлашти- 
радилар.
Бош даларда турлича булиб, айримлар материални осон 
узлаш тиради, тез унутади, баъзилар секин узлаштиради, лекин 
у н у тм ай д и . Булар у зл аш ти р и ш тезлиги ва м уста^кам лик 
ом иллари \исобланади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
Булар марказий асаб тизими тар к и б и н и н г хусусиятлари, 
яъни асаб хуж айраларининг „эслаб крлиш им кон иятлари“ 
билан борлик,.
Дикдатни жамлаш машцлари.
Эксперимент: 1- гурух талабаларига 60 да^и^а давомида 
хо\лаганча дам олиш танаффуслари билан турли масалаларни 
ечиш топширилди.
2- гуру\га эса 1 соат тухтовсиз, дам олмасдан масалалар 
ечиш топширилди. Узлуксиз ва зур бериб ишлашда 45 дак,икддан 
кейин талабаларда дик,к,атни жамлаш сезиларли пасайди. Уз 
ихтиёрича гох дам олиб, гох вазифани баж арган 1- гурух гала- 
баларида эса шу 1 соатнинг охиригача д и к к ат пасаймади.
Дик^атни жамлашга халак;ит берувчи омиллар 3 та гурухга 
ажратилади:
1. Боланинг ж исмоний ривож ланиш идаги нуцсонлар ва 
саломатлигининг ёмонлиги.
2. О та-оналарнинг 
б о л а т а р б и я с и д а г и
хатолари, купинча 
оиладаги 
н о со р л о м
мухит 
саб аб л и .
3. Укитувчининг укув фанини укитиш даги камчиликлари 
(бунда бутун синф диккатсиз булади).
Д и к ^ а т н и
ж ам лаш нинг турма к ам ч и ли клари турилишда 
мияси шикастланган ва уз ва^тида аник,ланмаган болаларда 
факат мактаб даврига келиб мия ф ао л и яти н и н г бузилганлиги 
аник^анади. Бу болалар ахволи н о рм аллаш иш и учун яхш и 
ухлашлари керак. Яхши дам олганларидан кейин анча яхш и 
узлаштирадилар. Уларнинг диккати кун давом ида сустлашиб, 
акли заифга ухшаб коладилар, лекин аслида бундай эмас.
Айрим болалар ва усмирларда „п сихом отор нотинчлик“ 
(безовталик) деб номланадиган холат булади. Уларда психика 
ва харакат крбилиятлари доим кузралувчан булиб, бир харакат 
импульси бош касини хосил кдпади ва купинча райриихтиёрий 
булади.
Укувчиларда д и ккатси зл и к г и п о ф и з ф у н к ц и я л ар и н и н г 
бузилиши билан борлик; булади. Уларда эм оционал бошк,арув 
етарли эмас, осон жахллари чикдди. К ай ф и яти тез узгарувчан, 
купрок салбий, бепарво, узлари билан овора холда булади.
Дик,к,атни жамлай олмаслик орган изм да калций ёки ф о с ­
фор алмашинуви бузилганда, витаминлар (айникса, В,) етиш - 
маганда хам булиши мумкин. Бундай болалар ёмон ухлайдилар. 
Уларда ички безовталик, х атъ и я тси зл и к булади, к и зи ку в- 
чанлик б^лмайди.
Буларнинг хаммаси ук,иётган катта ёш дагиларда хам були­
ши мумкин. Л екин катталарнинг д икдати ём он жамланиш и, 
аввало стрессли зурикиш лар сабабли булади. Бунга баъзан
www.ziyouz.com kutubxonasi


уларнинг узлари айбдор буладилар. Улар уз касбий ва укув 
ишларини турри таш кил кила олмай, уз кучларини тежамсиз 
сарфлайдилар.
Улар н и ко ти н , алкогол, кофеин ва бунинг зидди булган 
ухлатувчи дорилар истеъмол килиш урнига дам олиш, спорт 
билан шурулланишлари, очикхавода купрокбулиш лари керак.
Д ицкатсизлик (болаларда) куп \олларда оиладаги умумий 
тарбиявий кам чиликлар билан борлик* Бун га ота-она орасидаги 
нохуш м уносабат сабаб булиб, бола психик кувватининг куп 
Кисми шу \олатлардан чикиш га сарфланади.
Оиладаги ём он тарбия билан бирга узок вакт телевизор 
курсатувларини назоратсиз куравериш болаларда кундалик 
стрессларни ош и р и б юборади. Бу уйкусизлик, чарчаш, нев- 
розликка олиб келали.
Болалардаги унутувчанликни баъзан хотиранинг секин 
(пассив) суниб бориш и, баъзан эса таассуротлар куплигидан 
келиб чиккан ф аол тормозланишдан иборат деб хулоса килиш 
мумкин.
Болаларни чукур ^аяжонлантирувчи телекурсатувлар маз- 
муни, *ажмини назорат килиш керак. Ш унда боланинг хаёли 
кераксиз нарсага сарфланмасдан, укиш учун ру\и й кувват- 
ларининг саклан иш ин и таъминлаш мумкин.
Диккатни ж ам лаш ни яхшилаш кандай кечади?
Бунинг учун боладаги жисмоний камчилик ва касалликни 
даволаш зарур. К,оида: психиканинг \а р кандай хусусияти мун- 
тазам маш кни талаб килади, факат шунда етарлича ишончли 
булади. Бу хотира, нутк куникмалари, мантикий фикрлаш , 
диккатни ж амлаш ва бошкаларга тегишли.
Хотирани жамлаш ни маш к килдириш учун махсус машкпар:
— кун тарти б и нисбатан муътадил (стабил) — узгармас 
булиши;
— кун давом ида укиш ва дам олиш га ан ик вакт ажратиш;
— бош лаган иш ни чалкимасдан охирига етказишга урга- 
тиш , бунда болани бош ка болалар х,ам, катгалар х,ам чалгит- 
маслигини таъм инлаш ;
— уй вази ф а л ар и батартиб баж арилганлигини назорат 
килиш;
— \а р кандай ютукни уз вактида рарбатлантириш билан 
муста\камлаш ;
— мактабда м ураккаброк дарслар эрталаб, болалар чарча- 
масидан утилиш и;
— чарчаганлик яккол билинганда болага дам бериш.
Д иккатсиз Укувчини уз-узини назорат килишга ургатиш
зарур. Б унинг учун аввал кийим лари батартиб булиш ини,
www.ziyouz.com kutubxonasi


I
куллари тоза, тирноклари олинган б у л и ш и н и талаб к,илиш 
зарур. У ларнинг дарсга кечикм асдан к ел и ш л ар и , дарслик, 
дафтарларини тартибли саклашларига эъти бор бериш зарур. 
Буларнинг ,\аммаси диккдтли булишга ургатади.
Сунгра махсус маш клар бажариш м ум кин. Бунинг учун 
тарбиячи, ота-она хотиржам, вазмин б у лиш лари керак. Бу 
жиддий шарт булиб, улар ишдан чарчаб, нохуш кайфиятда 
келганларида болани яхши тарбияламоцчи булса, уз \и сси ёт- 
ларини босиш и енгил булади. Бунда Уз х атти -\аракати , узини 
тутиши билан болани ич-ичидан тартибли булиш га ундайди.
Неврозлик юкумли касалдек одамдан одам га утади. Уни 
даволаш керак.
Диккатни тарбиялаш учун сердиккат булиш ни талаб кила- 
диган уйинлар айн икса фойдали. Булар кубиклардан турли 
шакллар ясаш ва шу каби уйинлардан иборат. Бунда уйиннинг 
шартлари тулик, бажарилиш ини назорат ки ли б бориш зарур.
Кувноц топишмоцлар, тез айтиш, к и ч и к шеърлар ёдлаш 
болада жонли к»изик;иш уйготиб, ф и крлаш и н и фаоллаш тиради.
Суратга к,араб, унда тасвирланган м азм унн и огзаки \и к о я
цилишда эса боланинг аник ва турри талаф ф уз билан *амда 
тулик гапиришига эътибор бериш керак.
„Хатосини топи нг“ номли топш ири кли суратлардаги хато, 
ноаникдикларни топиш \ам диккатни ж ам лаш машкларидан 
\исобланади.
Усмирлар ва катталар учун шахмат у й и н и диккатни м аш к 
Килдиради.
Диккатни зур бериб машк килдириш болани толиктиради. 
Бу, айникса, диккат етиш майдиганлар учун кийин булади. 
Ш унинг учун маш клар мунтазам, лекин к и с к а булиши керак.
Бу фикримизни тасдиклаш учун ю корида баён килинган 
тажрибани — талабалар Уз ихтиёрлари буйи ча хо\яаганча дам 
олишлар билан узларига топширилган м асалаларни ечиш лари- 
даги курсаткичларни эслашимиз мумкин.
Бундан болалар учун диккатни ш акллантириш машклари 
канчалик чарчатиши мумкинлиги маълум булади.
Диккатни жамлаш машкларини баж ариш да аввал болалар 
ва усмирларда кизикиш уйготиш „М ен га кизикарли булган 
нарсага диккат килам ан“ формуласи асосида булиши му\им 
а\ам иятга эга.
Коида: машгулотда боланинг Узи тузата оладиган кичик 
хатоларини курсатиб, тузатиш керак. Б у н д а унинг кунгли 
чукмайди. Чунки, муваффакиятлар укувчиларнинг фаоллик- 
ларин и купрок рагбатлан ти риб, д и к к а т л а р и н и ош ириш га 
ёрдам беради.
www.ziyouz.com kutubxonasi


САМАРАЛИ ТАЪЛИМНИНГ АЙРИМ БЕЛГИЛАРИ
Мактабда таълим -тарбия ж араёнининг самарадорлигини 
белгилаш ю засидан \озирда мутахассислар томонидан билди- 
рилган айрим нуктаи назарлар куйидагилардан иборат:
— синф да иш ни турри ташкил килиш ва бошкариш;
— укув реж аларининг турли шароитларга мослашганлиги;
— йурик,номаларнинг бевосига берилиши;
— мактабда укувчиларнинг таълим-тарбия олиш имконият- 
ларини х,амда укитувчиларнинг ижодий ишлаш им коният- 
ларини кенгайтириб бориш;
— мактабда рагбатлантирувчан укув мухитини таъминлаш;
— амалиётда юкори курсаткичларга эришиш натижасида 
тасдик,ланган янгиликларни тезкор татбик этиш;
— кутилаётган натижаларга мос б^лган педагогик техноло­
гиями танлаш , таълим-тарбия жараёнини амалга ошириш ва 
мунтазам таком иллаш тириб бориш.
Малака ош ириш ни мактаблар доирасида марказлаштириш 
ва унга к,атъий цувватлаш асосида рахбарлик кдлиш.
Кундалик иш га шунчалик чуцур киришиш керакки, иш- 
нинг тугагани ва малака ошириш жараёни бошлангани яедол 
сезилмайдиган булсин.
Я нгиликларни жорий кдлишга зарур имкониятлар яратил- 
ганлиги.
Юцорида айгилганлардан хулоса чик^арган \олда хозирги 
педагогик технологияларнинг куйидаги асосий белгиларини 
курсатиб утиш им из мумкин:
Асослари: иж ти м оий; ф алсаф ий; дидактик; педагогик; 
психологик; ф и зи о л о ги к; гигиеник; мафкуравий; ХУКУКИЙ- 
меъёрий; ик,тисодий; тарихий; назарий, амалий ва бошкдлар.
М анбалари: хозирги анъанавий таълим; хусусий методи- 
калар; илрор педагогик тажрибалар; дидактика; педагогика;
|И Я
УК.ИТУВЧИЛАР МАЛАКАСИНИ ОШ ИРИШ
САМАРАДОРЛИГИНИНГ БЕЛГИЛАРИ
ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯНИНГ 
АСОСИЙ БЕЛГИЛАРИ
www.ziyouz.com kutubxonasi


психология; ф и зи о л о ги я ; ком пью тер т е х н и к а с и ; ахборот 
технологиялари; бош ка фанлар; халк педагогикаси анъана- 
лари, оила педагогикаси ва бошкалар.
Шаклланишидаги тарихий босцичлар: ёзув булмаган давр- 
даги таълим; ёзув пайдо булган дастлабки давр; кргоз булмаган 
давр; когоз пайдо булган дастлабки давр; кулёзм а китоб даври; 
т о ш б о с м а китоб д ав р и ; б о см а к и т о б д а в р и ; с и н ф -д а р с
т и зи м и н и н г ж о р и й к и л и н и ш и ; хусуси й (у к у в ф ан л а р и ) 
методикаларнинг кулланилиши; таълимнинг техника воситала- 
рини куллаш; компьютерлардан фойдаланиш ; ахборот техноло- 
гияларидан ф ойдаланиш ; педагогик тех н о л о ги ял ар даври; 
давлат таълим стандартларининг жорий к,илиниши.
Мезонлари: маълум илм ий асосга, кон ц еп ц и яга таяниш; 
тизим лилик, Укув-тарбия ж араёни ва к и с м л а р и н и н г узаро 
мантилий боглмдшги; самарадорлик, таълим стандартларига 
эрш ииш ни кафолатлахи, сарф лаш талаб ки л и н ад и ган вакт, 
куч ва воситаларнинг меъёр даражасида эк ан л и ги ; бошкалар 
томонидан кбайта амалга ош ириш мумкинлиги.
Куринишлари: ижтимоий хщ иса; назарий ф ан ; укув фани; 
таълим -тарбия тизим и; таълим -тарбия ж ар а ён и ; педагогик 
фаолият ва унинг методикалари; алокдцор ф ан лар н и н г илмий- 
тадкикот со^аси.
Даражалари: умумпедагогик; хусусий (укув фанлари); кичик 
технологиялар.
Турлари: мактабгачатаълим педагогик технологияси; бош - 
ланрич таълим; таянч таълим; мактабдан таш кари-куш им ча 
таълим; урта махсус, касб-^унар таълими; о л и й таълим; кайта 
тайёрлаш ва малака ош ириш таълими педагогик технология­
лари; таълим со\алари (укув фанлари) буйича турлари; айрим 
белгилари буйича турлари.
Йуналншлари: ^озирги анъанавий таълим; педагогик жа- 
раённи такомиллаш тириш ; укувчи ф аол и яти н и фаоллаш ти- 
риш ; укув материалини таком иллаш тириш ; сам арали бош - 
кариш ва ташкил к,илиш; табиатга м увоф икпаш тириш ; ривож- 
лантирувчи таълим; хусусий (укув фанлари); альтернатив; муал- 
лиф лик ва бошкалар.
Таркибий тузилиши: модуллар; алгоритмлар.
Асосий таркибий кисмлари: педагогик м отивлар; педагогик 
жараён; педагогик натижа.
Асосий жараёнлари: сузлаш; курсатиш; м аш к; ра^барлик; 
назорат; бошкарув.
6 — Ж. Йулдошев, С. Усмонов
81
www.ziyouz.com kutubxonasi


Асосий воситалари: вербал; новербал; аудио; визуал; табиий; 
таълимнинг техника воситалари; компьютер техникаси; ахборот 
технологиялари; укув куроллари, асбоблар, моделлар, макет- 
лар, стоноклар, материаллар, ж и\озлар ва бош^алар.
Асосий иштирокчилари: укувчи; укитувчи (тарбиячи); таъ- 
лим м енеж ери; таълим технологи; назоратчи; ота-оналар.
ПВДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯНИНГ УМУМИЙ 
СХЕМАСИ ХАК.ИДА
16- схемада педагогик технологиянинг асосий таркибий 
тузилиш и ва таркиби й кисм лари орасидаги боглик^иклар 
умумий тарзда акс эттирилган.

Download 2,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   32




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish