Pedagogik psixologiya

Mavzu: Pedagog shaxsi va unga qo’yiladigan talablar

Reja

1.Pedagogik maxorat hakida tushuncha, uning o‘qituvchi faoliyatida tutgan o‘rni va axamiyati.

2. Pedagogik fikr tarixi va maktab amaliyotida o‘qituvchi mahorati masalalari.

Pedagogik maxorat xakida tushuncha. Oliy ukuv yurtlarida ixtisos tayyorlash tizimida «Pedagogik maxorat» kursini ukitish maksadga muvofik bulib koldi. «Pedagogika nazariyasi», «Maktabda tarbiyaviy ishlar metodikasi», «Fanlarni ukitish uslubiyati», «Pedagogika tarixi» va «Pedagogik amaliyot» bilan bir katorda «Pedagogik maxorat asoslari»ni ukitish xam bulgusi mutaxassislarni tayyorlashda, ukituvchining malakasini oshirishda Milliy dasturning vazifalaridan biridir.

«Pedagogik maxorat» kursi ukituvchilarni ilmiy – metodik va amaliy jixatdan tayyorlashni maksad kilib kuyadi. Uning asosiy yunalishlari : pedagogik ijodkorlik, pedagogik topkirlik, pedagogik mulokot, ukituvchining professional sifatlari, ukituvchi nutki, uning ukuvchiga xar tomonlama ta’sir etish maxorati, pedagogik texnika xamda ukituvchining tarbiyachilik maxoratidan iborat. Ukituvchi faoliyati uz xususiyatiga kura ijodiy yunalishga ega. SHunga kura xam yukorida sanab kursatilgan yunalishlardan tashkari, ukituvchining ukuvchilarga ta’sir etish yullari, usullari, lektorlik san’ati va maxorati kabi masalalarni xam uz ichiga oladi.

Amaliy darslarda esa ukituvchi nutki va fikrlash madaniyati, ukuvchiga pedagogik ta’sir etish usullari, tarbiyachining tashkilotchilik maxorati kabi masalalar urganiladi. Labaratoriya darslarida dikkat, xayolni mustaxkamlash uchun ayrim mashklar bajariladi. Labaratoriya va mustakil ish kismida pedagogik masalalar tuziladi va uni uni echish yullari urganiladi. Pedagogik vaziyat xosil kilinadi va bu vaziyatdan chikib ketish imkoniyatlari izlanadi. YUkorida sanab kursatilgan amaliy ishlar ukituvchining ukuvchilar bilan muomala kila bilish malakasini tarbiyalaydi. «Pedagogik maxorat» kursining amaliy darslaridan bir kismi maktablarda, litseylarda, kasb – xunar kollejlarida tashkil kilinadi va olgan nazariy bilimlarini mustaxkamlaydi.

Ta’lim – tarbiya jarayonining dialektik xususiyati unga ijodiy yondoshishni talab etadi. Uzok yillar biz uzimizga uzimiz ega bulmagan xolda ishladik. Natijada maktablarda va oliy ukuv yurtlarida belgilangan ukuv rejalari va dasturlaridan chikishga imkoniyat yuk edi. Ukituvchi yukoridan belgilangan rejaga muvofik uz talanti va kobiliyatini namoyon kilishga kiynalar edi. Ukituvchidagi ijodkorlik, mustakillik va topkirlik ta’kiklandi, natijada maktab inkirozga yuz tutdi.

Ta’lim – tarbiyada xar bir joyning, millatning yashash tarzi va xususiyatini xisobga olish konuniyati yuksak pedagogik maxorat va madaniyatni, topkirlikni talab etadi. Fan va texnikaning, madaniyatning, jamiyatning tuzilishini, fan va texnikaning uzluksiz rivojlanishini xisobga olib, ta’lim va tarbiya mazmunini doimo takomillashtirib turish kerak buladi. Ta’lim va tarbiya mazmunini takomillashtirish esa ukituvchining ilmiy – metodik tayyorgarligi, ijodkorligi va topkirligiga boglik.

Albatta, xar bir fan ukituvchining shaxsiy maxorati yigilib, umumiy pedagogik maxoratni tashkil etadi.

Inson faoliyatining yana bir turi bulgan uyin -- ana shunday etakchi faoliyat turi xisoblanadi. Fakat uyinda va uyin orkali bola vokelikni, shu jumladan, kishilarning ijtimoiy munosabatlarini, xulkini, xatti – xarakatlarini bilib oladi. A.S.Makarenkoning fikricha «Katta yoshdagi kishining xayotida faoliyat, ish, xizmat kanday axamiyatga ega bulsa, bola xayotida uyin xam xuddi shunday axamiyatga ega. Bola uyinda kanday bulsa, katta bulganda ishda xam kup jixatdan shunday buladi». ( A.S.Makarenko. Bolalar tarbiyasi xakida leksiyalar. «Ukituvchi», T., 1967 y, 48 – bet).

Pedagogik faoliyat -- yosh avlodni xayotga, mexnatga tayyorlash uchun xalk oldida, davlat oldida javob beradigan, bolalarga ta’lim – tarbiya berish ishi bilan shugullanadigan va bu ishga maxsus tayyorlangan odamlarning mexnat faoliyatidir. Maktab ukituvchilarining faoliyati jamiyatni kuruvchi va unda yashovchi inson shaxsini shakllantirishga karatilgan. Ukituvchining barkamol avlodni tarbiyalash va unga yangi insonga xos sifatlar tarkib toptirish vazifasi eng olijanob, yuksak va shu bilan birga eng murakkab vazifadir. Xar bir bola uz xulk – atvoriga, xarakteriga ega. Bolalarni ukitish va tarbiyalashda ularni ana shu uziga xos xususiyatlarini xisobga olish, urganish nixoyatda murakkab jarayon. Bunda odamlar urtasidagi ijtimoiy munosabatlarning murakkabligini uzida aks ettiruvchi maxsus usullardan foydalaniladi. Pedagogik faoliyatga tayyorgarlik kurayotgan talabalar uning ana shunday xususiyatlarini bilishlari lozim. Ukituvchilik ixtisosining bu xususiyatlarini uning professiogrammasida kurish mumkin.

Ukituvchining pedagogik faoliyati bevosita uning kobiliyati bilan xam boglikdir.

Ukituvchining tarbiyada va ukitishda yukori darajaga erishishi va uni doimo takomillashtirib borish imkoniyatini ta’minlovchi san’at bulib, bolaga mexr kuyganda uz kasbini sevgan va xar bir ukituvchining ish natijasi -- bu pedagogik maxoratdir.

Demak, uz ishining ustasi bulgan pedagog bu yuksak darajada madaniyatli, uz fanini chukur biladigan, fanning yoki san’atning tegishli soxalarini yaxshi taxlil eta oladigan, tarbiyalash va ukitish uslubiyotini mukammal egallagan mutaxassisdir.

Bu ta’rifni yaxshi tushunib, uning doimo moxiyatini taxlil etadigan bulsak, Ushbu ta’rifda «Pedagogik maxorat» tushunchasi mazmuniga kiradigan kuyidagi masalalarni ajratish mumkin buladi:

1. 
   umumiy madaniyatning yukori darajasi va bilimdonlik, akl – zakovatning yuksak kursatkichi ;
   
2. 
   uzining ukiyotgan faniga doir keng va chukur bilim soxibi ;
   
3. 
   pedagogika, umumiy yosh pedagogik psixologiya kabi fanlar soxasida bilimlar bilan kurollanganlik, ukitish va tarbiyalash ishlari tajribasidan erkin va ustalik bilan foydalana bilish ;
   
4. 
   ukuv – tarbiya ishlari metodikasini tulik egallaganlik darajasi.
   

Pedagogik maxoratning mazmunida kuyidagi uzaro boglik bulgan asosiy kismlarni ajratish mukin :

a). insonparvarlik yunalishi ;

b). ixtisos mutaxassislikka doir bilimlar ;

v). pedagogik kobiliyat ;

g). Pedagogik texnika ( kunikma – iktidor ).

Ukituvchining shaxsiy xusuiyatlari va mutaxassislikka

doir bilimlar :

a). goyaviy soxada : ilmiy dunyokarash va mustaxkam e’tikod, extiyoj va axlokiy zaruriyatlarni chukur tushunish, ijtimoiy grajdanlik burchini anglash, ijtimoiy – siyosiy aktivlik ;

b). professional – pedagogik soxada : bolalarni sevish va ular bilan ishlashga kizikish, pedagogik ishni sevish, psixo – pedagogik ziyraklik va kuzatuvchanlik, pedagogik takt, pedagogik tasavvur, tashkilotchilik kobiliyati, xakkoniy dilkashlik, talabchanlik, kat’iylik va maksadga intilish, uzini tuta bilish, professional layokatlilik ;

v). bilish soxasida : ilmiy eruditsiya, ma’naviy extiyoj va kizikish, intellektual kizikish, yangilikni kullab – kuvvatlash, pedagogik ma’lumotni oshirishga intilish.