|
“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son
69
Netboll (basketbolning ikkinchi nomi) nafaqat “talaba” sport XX asrda AQShda mashhur boʻlib, ular
nafaqat universitet va kollejlarda, balki maktablarda ham shug’ullana boshladilar. Keyinchalik zamonaviy
insonlarning tushunchasiga qaraganda bu toʻp oʻyini boshqa yuqori darajadagi jismoniy faollik darajasidan
farq qilishi va u ham oʻz ichiga koʻp kuch va kardio vazifalarini oladi. Basketbol - yugurish, yurish, toʻp bilan
muloqot qilish, translyatsiya qilish, himoya qilish, jamoada ishlash qobiliyati, vaziyatni sovuqqonlik bilan
baholash, eng yaxshi taktikani tanlashni shakllantiradi. Bugungi kunga kelib, bu nafaqat oʻyin-kulgi emas,
balki bu zamonaviy sport turi sifatida talabaning jismoniy va ruhiy jihatdan sog’lig’ini saqlab qolishini
kafolatlaydigan mashqlarning oʻziga xos tuzilishidir. Basketbol-talabalarning jismoniy tayyorgarligini va
sog’lig’ini yaxshilashga qaratilgan bir qancha muhim elementlarni birlashtiradigan oʻziga xos sport turi.
Birinchidan
, bu oʻyin barcha mushaklar, nafas olish, his-tuyg’ular va tezkor fikrlashni maksimal
darajada oʻz ichiga olgan mashqlardan iborat.
Ikkinchidan
, bu sport jamoaviy maydonda harakatlanish, texnik-taktik qobiliyatini rivojlantirish,
oʻyinchining harakat mas’uliyatni oshirish, oʻyin jarayonida raqobat, qobiliyat, tezlik, e’tibor, aniqlik, ilg’ab
olish kabi qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan muammolarni hal qiladi [3]. Ya’ni basketbolning
oʻquvchilar fiziologiyasiga bevosita ta’siri haqida gapiradigan boʻlsak, bir nechta asosiy anatomik oʻzgarishlar
mavjud:
1. Asab tizimi doimiy ravishda rivojlanib boradi, chunki tana organlarning faoliyati doimiy ravishda
nazorat qilinadi. Ushbu sport bilan doimo shug’ullanadigan talaba periferik koʻrish xususiyatlarigda
oʻzgarishlarni kuzatishimiz mumkin. Ushbu oʻzgarishlar vizual idrokning samaradorligiga muhim ta’sir
koʻrsatadi. Tahlilga asoslanib, sistematik darslar yorug’lik impulslarining koʻrish vizuali sezgirligini taxminan
40% oshiradi. Yuqorida aytilganlarning hammasi tanaga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Bir turdagi faoliyatdan
ikkinchisiga tezkor oʻtish asab jarayonlarining oʻziga xos xususiyatlariga olib keladi. Bunday dinamika
analizatorlarning funksiyalarini, psixomotor funksiyalarni va keyinchalik butunlay markaziy asab tizimini
yaxshilaydi.
2. Netboll yurak-qon tomir tizimini rivojlantiradi, bu optimal jismoniy faoliyat tufayli sodir boʻladi.
Oʻyin davomida oʻyinchilarning yurak urish daqiqada 230 zarbaga yetadi, qon bosimi 190 millimetr simobdan
oshmaydi [4].
Tadqiqotlar yurakning nisbiy hajmini (1300– 1400 sm3) oshirdi. Basketbol bilan shug’ullanmaydigan
odamlar bilan taqqoslaganda, basketbol bilan shug’ullanadiganlarning 50% da xuddi shunday holatlar
kuzatiladi.
3. Oʻyin davomida 120-150 litr hajmida bir daqiqa davomida 50-60 sikllarga yetib boradigan nafas olish
dinamikasining yuqori chastotasi tufayli oʻpka hajmi vaqt oʻtishi bilan ortadi. Nafas olish tizimining
yoʻnaltirilgan rivojlanishi insonga chidamlilik va quvvat qoʻshadi, shubhasiz, bu tanaga ijobiy ta’sir koʻrsatadi.
4. Basketbolning mushak toʻqimalariga ta’siri haqida gapirganda, “qizil” va “oq” tolalarning tarkibini
oʻzgartirish yoki “sekin” va “tez”ni tanlash kerak. Albatta, birinchi navbatda, bu tolalar nima ekanligini aytish
kerak. “Qizil” yoki “sekin” tolalar pozitsiyani, durustni ushlab turish uchun mas’uldir, uzoq masofalarga
harakat qilish yoki murakkab mashqlarni uzoqroq bajarishga imkon beradi.
Umuman olganda, “qizil” tolalar tananing chidamliligi va statikasini rivojlantiradi. “Oq” yoki “tez”
tolalar insonning kuch va tezlikni yaxshilash uchun tanaga foyda keltiradi. Bundan tashqari, mushaklarning
miqdori uchun ham javobgar. “Qizil” va “oq” tolalar tarkibidagi oʻzgarishlar quyidagicha kuzatiladi: “tez”
tolalar hajmi oshadi va “sekin” navbati bilan kamayadi. Lekin bu oʻyinchining kamroq chidamlilikka ega
boʻladi degani emas, chunki ularning sonini koʻpaytirganda “oq” tolalar “tez” va “sayoz” vazifalarni bajarishga
kirishadi.
5. Boʻg’inlarni mustahkamlash. Oʻyin davomida kuchli amplituda koʻp sonli harakatlar amalga
oshiriladi.
Bunday
dinamika
boʻg’imlarning
harakatlanishini
rivojlantiradi.
Bundan
tashqari,
basketbolchilarning oʻziga xos tana qizishi tufayli boʻg’imlarning “jarohatlanishi” kuchayadi, bu
moslashuvchanlik mashqlari, tana qizdirish harakati vaqtida yugurish va boshqa elementlarni oʻz ichiga oladi.
6. Ushbu sport, shuningdek, oʻyin davomida talabalarning harakatchanligi, signalning harakat tezligida
doimiy oʻzgarish yoki oʻyin holatini qoʻllab-quvvatlash orqali miya impulslarining tezligi oshiriladi. Shu
nuqtada, oʻyinchi oʻrtoq yoki dushman harakatining tezligi va yoʻnalishiga uzoq muddatli tezkor reaksiyaga
ega boʻladi. Yuqorida aytilganlarning barchasi asab jarayonlarining harakatlanishiga, koʻrish, ilg’ash va turli
holatlarning shakllanishiga ta’sir qilibgina qolmay, ruhiyatni yaxshilashga yordam beradi.
7. Suyaklarni mustahkamlash harakat yoʻnalishlarini muvofiqlashtirish va oʻzgartirish bilan
shug’ullanadigan maxsus jismoniy mashqlar va yuklamalar tufayli yuzaga keladi. Bundan tashqari,
oʻyinchining suyaklarini mustahkamlashning muhim jihati uning ovqatlanish rejimi boʻlib, u koʻplab sut
mahsulotlarini oʻz ichiga oladi, bu ikkinchi darajali element, lekin juda muhim mikroelementlarni oʻz ichiga
oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
