Paxta xomashyosini tashish uchun xajmi 20 kub metrdan ko’p bo’lgan universal tirkama konstruksiyasini liyihalash

QISMI.


Ekologiya qism.
Jahonda fan-tenika taraqqiyotining jadal rivojlanishi natijasida tabiiy resurslardan xo`jalik maqsadlarida ko`proq foydalanilmoqda. Shuningdek, dunyo aholisining yildan yilga o`sishi natijasida oziq-ovqat ,yoqilg`I, kiyim –kechak va boshqa zaruruiy mahsulotlarni ko`roq ishlab chiqrish zaruryati ortib bormoqda. Bu esa yer maydonlari va o`rmonlarni jadal suratlarda qisqarishiga cho`l sahrolarni bostirib kelishiga ,turoq buzilishiga , atmosferaning ozon qatlamining yemirilishiga,yer havosining ortacha xaroratini ortib borishga va boshqa salbiy holatlarga sabab bo`lmoqda.
Yer sharining havo qobig`i atmosfera deyiladi . Atmosferaning ifloslanishi deganda uning tarkibi va xossalarining inson salomatligi hayvonlar ,o`simliklar va ekosistemaga ta`sir ko`rsatadigan o`zgarishlari tushuniladi. Bugungi kunda atmosferaning suniy ifloslanish manbalariga energetika ,sanoat korxnalri ,transport, maishiy chiqindilar va boshqalar sababachi bo`lmoqda . xozirgi kunda atmosferaning ifloslanishining 75% tabiiy manbalarga, 25% suniy manbalarga to`g`ri keladi.
Respublikadagi asosiy sanoat tarmoqlarida zararli birikmalarni ushlab qolish va zararsizlantirish talab darajasida emas. Korxonalarda chang –gaz tozalash qurilmalari bilan ifloslanganlik 85% ni tashkil qiladi va ularning ish samaradorligi 70,86% bo`lib, qurilmalarning 77% eskirgan va yaxshi ishlamaydi. Korxonalar uchun havoni belgilangan miqdordan ortiqch ifloslangani uchun to`lov va jarimaalar belgilangan.
Sanoatda havoning ifloslanishining kamaytirish uchun:
-yangi tozalash qurilmalarini ishga tushirish va samaradorligini oshirish;
-kam chiqindili va chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish;
-zararli korxonolarni chetga chiqrish va boshqa tadbirlarni amalga oshirish zarurdir;
Sanoat korxonalarida xosil bo`ladigan turli sanoat chiqindilarini tozalash, ulardan
samarali foydalanish bugungi kunda dolzarb masalalardan biridir. Masalan to`qimachilik korxonalarida xosil bo`ladigan changlar tozalash uskunalarida ushlab qolingandan so`ng ,ulardan quydagi usullar bilan foydalanish mumkin;
1.Homashyo sifatida (yoki tayyor mahsulot sifatida ).
2. Chang hosil bo`lgan korxonaning o`zida uni qaytadan ishlatib foydalanishni tashkil etish yo`li bilan.
3. Boshqa ishlab chiqrish korxonalarida mahsulot ishlab chiqrish uchun foydalanish.
4. Tarkibidadan foydali komponentlarni ajratib olish uchun qayta ishlash.
5. Changni bazi fizik-kimyoviy xususyatlardaa foydalaniladigan jarayonlarda ishlatish.
Demak bitiruv malakaviy ishida berilgan mavzuning dolzarbligi shundaki korxonada hosil bo`luvchi chiqindilarni. Changlarni ushlab qolish va uni kerakli maqsadga yo`naltirish ishlari to`ri olib borilsa ham atrof- muhit ifloslanishi oldini olinadi, ham iqtisodiy muammolar barxam topadi . Ekologiya muammosi davrimizning eng dolzarb muammolardan biri bo`lib qoldi. Uning xavfi xatto yadro xafidan ham dahshatliroq bo`lib,butun yer shari xalqlarini tashvishga solmoqda “Asrlar tutash kelgan pallada butun insonyat ,mamlakatimiz aholisi ,- deb yozadi I.A.Karimov –judda katta ekologik xavga duch kelib qoldik. Buni sezmaslik qo`l qovushtirib o`tirish oz-ozini mahkum etish bilan barobardir”.
Tabiat bu tirik organismdir,u har bir uzilgan yer uchun insondan shavqtssiz ravishda o`ch olishi mumkin. Xozirda atrof-muhitni saqlash sog`lomlashtirish eng dolzarb muammolardan birdir. Dunyoning barcha mintaqalarida yirik sanoat markazlari, transport vositalari atrof muhitni ifloslantirayotganligi katta-katta o`rmonlar kesilib tugatilayotganligi dengiz okeanlarni zaxarlanayotganligi sir emas.
O`zbekiston Respublikamiz azaldan o`z tabiatining go`zalligi bilan olamga mashhur bo`lgan va bu xududda qaadimdan chorvachilik , dehqonchilik,sug`orish inshootlarini qurish,baliqchilik ,ipakchilik paxtachilik, asalchilik rivojlangan. Atrofimizdagi tabiat millionlab yillar davomida yuzaga kelgan hamda o`zining murakkab qonunyatlariga rioya qilgan holda yashaydi. Ana shu tabiat bilan inson o`rtasida murakkab muvozanat
mavjud. Respublikamiz mustaqillika erishishi ekologiya muammolarni hal qilish insonni tabiatga bo`lganmunosabatini yangi bosqichga o`tish imkonini berdi. Xozirgi kunda tabiatni muhofaza qilish vazifasi tinchlikni saqlashdan keying o`rinda turadigan eng dolzarb muammolardan biridir. Sayyoramizda har 70 mln.tonna zaxarli gaz 50 mln tonna metan, 13 mln,tonnage yaqin azot kuyundisi chiqarilmoqda, okeanlarga 10 mln tonna neft va neft mahsulotlari, suv havzalariga 32km³ iflos sanoat suvlari quyilmoqda.11 mln. Gektar o`rmon kesilib ketmoqda va yonib ketmoqda.
Butun insoniyatni tashvishlantirmoqda. Tojikistonning Surxandaryo bilan qo`shni shahri Tursunzodadagi alyuminiy zavodi Surxandaryoning shu joyga yaqin xalqlarning hayoti va salomatligiga hamda tabiatiga xavf solmoqda.
Respublikamiz konstitutsiyasining 55-moddasiga binoan “yer , yer osti boyliklari, suv o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umumiy boyligimizdir. Ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muxofazasidadir” deb takidlangan. Konstitutsiyaning 50- moddasida “Fuqorolar atrof- tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bolishga majburdirlar” deyilgan.
Ekologik ahvolni sog`lomlashtirish atroh-muhitni muxofaza qilish iqtisodiy ijtimoiy,siyosiy va boshqa omillarga bogliq. Ular orasida ekologik tarbiyaning ahamyati kattadir. Yoshlarda ekologik ongni shakillantirishda qadimgi milliy vositalardan foydalanish zarur.
Ekologik vaziyatni sog`lomlashtirish uchun davlat ma`muriy yol bilan juda ko`p vazifalani belgilagan. Endi hamma jamiyat azolarining tabiatga bo`lgan munosabatini o`zgartirishdadir. Qishloqlarda ekologik ong madanyatini shakillantirish lozim.
Oila tarbiyasida ham ekolgik tarbiyaga katta etibor berish kerak, (bolani ona zaminga,tabiatga, oqar suvga,nonga ,jonivorlarga, o`simlaik dunyosiga e`zzoz hurmat yuzasida tarbiyalash)
Oila tarbiyasida ham ekologik tarbiyaga bolalar bog`chalarida, maktablarda ,oliy o`quv yurtlarida inson ona tabiatgning bir bo`lagi ekanligini ularning ongiga singdirishdan boshlash kerak. Ishlab chiqarishning barcha soxalarda ,barcha O`zbekiston konistitutsiyasida kelib chiqqan holda tabiatni muhofaza qilish har bir

fuqoroning brchi eknligini kishilarning ongiga singdirish zarur. Tabiatni muhofaza

qilish qonuninig 4-moddasida (1993 yil daekbrda O`zbekiston oliy majlisi tomondan qabul qilingan tabiatni muhofaza qilish to`g`risidagi qonuni.) qanda mutaxassis tayyorlanishidan qatiy nazar barcha o`rat, oliy o`quv yurtlarda fuqorolarning hayoti uchun tabiiy muhitga ega bo`lish huquqini taminlash uchun ekologik o`quvning majburiyligini belgilab qoyilgan.
Bu borada har bir mutaxassislik bo`yich oqitiladigan maxsus kurslar uchun respublikamizning tabiiy resurslaridan unumli foydlanish jarayonida uni muxofaza qilish uchun oqilona tadbirlar ko`rishga ayrim elementlari qo`llanilmoqda.
Fan texnika vositalari atrof-muhitni zarali chiqindilar bilan ifloslanishini istesno etishga to`la imkon bermagan xozirgi vaqtda atrof-muhitni kishilar, hayvolar va o`smliklar dunyosi uchun xavfsizlikni taminlovchii standardlarni ishlan chiqish muhim ahamyatga ega. Ularni ishlab chiqish standardlar xalqaro tashkiloti, uning qo`mitalari va bazi mamlakatlarning standartlash qo`mitalari muhim rol o`ynaydi.
Har bir texnologik jarayon loyhalanayotganda uning albatta atrof-muhitga korsatadigan ta`siri albatta ilmiy jihatdan organilib chiqishi zarur ekanligini unutmasigimiz kerak.
Loyhalanayotgan “Paxta xomashyosini tashish uchun xajmi 20 kub metrdan ko’p bo’lgan universal tirkama konstruksiyasini loyihalash”da va tayyorlashda ham atrof-muhitga bir qancha turli ko`rinishdagi chiqindilar ajralib chiqadi. Chiqindilar ikki xil bo`ladi. Birinchidan energetic chiqindilar jumladan shovqin, tebranish,turli nurlanishlar, ikkinchidan ashyoviy chiqindilar, jumladan oqava suvlar, zararli gazlar, qattiq chiqindilari qirindilar ajralib chiqadi.
Hozirgi kunda olimlar tomondan har bir chiqindini tozalash yoki uni zararsizlantirish uchun turli usullar ishlab chiqilgan. Har xil usul ajralayotgan chiqindilar agregat holati, fizik-kimyoviy xususyati,miqdori, konsentratsiyasi, harorati, qanday manbadab ajralayotganligiga qarab tanlanadi. Sanoat chiqindilari jumladan turli oksidlar zaxarli gazlar ,changlar, metal qirindilari va boshqalarni oldini olish maqsadida korxonaga turli tozalash qurilmalarjumladanabsorberlar,kattalik tozalash

qurilmalari enli filtrlar o`rnatilishini tavsiya etamiz.

Ularni jadval ko`rinishida quydagi jadvalga kiritamiz

Chiqindilar manbalari	Chiqindi tarkibi	Qo`llaniladigan tozalash usullari va tozalash qurulmalari	Qo`shimchalar
“Paxta xomashyosini tashish uchun xajmi 20 kub metrdan ko’p bo’lgan universal tirkama konstruksiyasini liyihalash” va tayyorlashda	Moy,tebranish,metall qirindilari,shovqin.	Adsorbsion tozalash qurilmalari katalitik tozalash qurilmalari, yengil filtrlar, tindirgichlar shovqin tutgichlar, ammortizatorlardan va prokladkalardan

Korxonada gazlarni oddiy usulda chang cho`ktiruvchi kameralarda olib qolinadi. Chang holidagi gaz oqimi tindirish kamerasi ichiga yuqori qavatga uriladi va yirik chang zarralari pastdagi birinchi bunkerga cho`kadi. Keyin gazning yo`nalishi o`zgaradi. Ular pastgi to`siqdan o`tib yana yuqoriga o`tadi.

Bu chang tutgich kameraga kirgan barcha zararli gaz qo`shimchalarini changlarni ushlab qolmaydi, bor yog` 58% zararli gaz qo`shimchalarini ushlab qolish imkoniga ega. Bu kameraning hajmi nisbattan juda katta. Mexanik usulda gaz chiqindilarini tozalashning samaraliligi ko`incha chang zarralarining 40 mkg bo`lgan chang zarralarini ushlab qolish juda qiyin. Ular tozalangan gazlar bilan birgalikda atmosferaga chiqib ketadi. O`rnatilishi tavsiya etiladigan chang tozalash apparatlaridan yana biri bu siklonlardir. Maxsus chang ushlagich sikloni apparatiga chang yuqori qismdan kirib keladi. Gaz oqimi siklon ichida aylanib pastki bunkerga qarab xarakatlanib chang zarralari cho`qindi,ularning hajmi 5-40 mkm kattalikda bo`ladi.
Tozalanga gaz oqimi o`rtada katta truba orqali teaga qarab harakatlanadi. Siklonga kelayotgan gaz oqimi katta bosim bilan kiradi, buning uchun katta miqdorda elektr energiya sarflanadi. Bu usul bilan changdagi zararli chang zarralarini 99,7% ini ushlab qolinadi. Fizik omillarni kamaytirish uchun shovqin tutgichlar (shmouloviteli, shumoizolyasiya) titrashni kamytirish uchun maxsus ammortizatorlardan va prokladkalardan foydalanishni taklif etaman. Ichimlik suvini toza va sof holda saqlash uchun suv aylanishi tizimida yopiq foydalanish usulini tashkil qilish lozim. Suvdan foydalanishda tejamkorlik va oqilona foydalanishni yo`lga quyish uchun tashkilotlarda quyidagi yo`nalishlarda ish olib boorish istiqbolli hisoblanadi.
Suvsiz yoki kam suv bilan ishlaydigan texnologiyani ishlab chiqish va shunga rioya qilish. Qaysi sohada bo`lsa ham imkon qadar suvni kam ishlatish. Yuqorida ko`rilgan chora tadbirlar va tavsiyalar amalga oshirilishi natijasida nafaqat atrof-muhit ifloslanishini oldini olibgina qolmaydi,balki ajralayotgan chiqindilar ushlab qolinib biror bir kerakli maqsadlarda foydalaniladi. Chunki ajralib chiqayotgan chiqindi ham malum bir kimyoviy tarkibga ega modda.
Demak, har qanday chiqindi qaysi sanoat tarmog`idan tashlanishidan qatiy nazar,albatta ushlanishi,tozalanishi va zarasizlantirilishi lozim.

Xulosa

Men bu bitituv malakaviy ishimda berilgan “MAN СLA 18.280 CS23 rusimli shatakchi avtomobili ikki ilmoqli tayanch-ulanish qurilmasi ishlanmasi ” mavzu asosida Muqobil yonilg’I va yuritmali transport vositalari fanidan olgan bilimlarimni foydalangan usullari haqida malumotlarni tahli qilib shuni bildimki shatakchi avtomobillar ulanish qurilmalari bir va ikki ilmoqli bo`lar ekan , bular ichida eng ishonchli va konstruktiv jihatdan ancha foydali ekanligini organib , shuni bildimki MAN CLA 18.280 CS23 avtomobiliga o`rnatil tayanch ulanish qurilmasi samarali va eng maqbuli ekanini bildim .
Yana shuni aytish mumkinki qurilmaning detallarini mustahkamlikka hisoblash davomida qurilmaning ilmog`ini ushlab turuvchi barmoqni kesilishga hisoblab unga qo`yilgan talablarga javob berishini hisoblab bunga amin bo`ldim . Iqtisodiy, hayot xavfsizligi, ekologik qismlani tahlil qilar ekanman shuni bildimki MAN CLA 18.280 CS23 avtomobiliga o`rnatil tayanch ulanish qurilmasihar tamonlamma ishonchli qulay hamda eng maqbul variant ekan.
Xulosa qilib aytganda bu kurs loyhani bajarib olgan bilim va ko`nikmalarni mustahkamlab oldim va bu bilim va ko`nikmalar keying konstruktorlik faolyatimda yana bir qo`llanma bo`ldi.