Paxta tozalash sanoatining hozirgi davrdagi holati va ilmiy-texnik rivojlanish y o'nalishi Hozirgi kunlarda O'zbekiston paxtani tozalash sanoati korxonalari «Bozor iqtisodiyoti»
1-Mavzu: Paxtani dastlabki ishlash sanoati. Paxta tozalash sanoatining hozirgi davrdagi holati va ilmiy-texnik rivojlanish y.o'nalishi
Hozirgi kunlarda O'zbekiston paxtani tozalash sanoati korxonalari «Bozor iqtisodiyoti»ga o'tish daYrida paxta tozalash sanoati korxonalari uchun kerak1i ilmiy-texnik bazasining yangi progressiY texnologiyasini yaratishda Уа zamon talablariga to'g'ri keladigan uskunalar, agregat1ar, majmualar, asboblar Уа apparaturalar bilan ta'minlash yo'lida katta ishlami o1ib bormoqda. So'nggi yi11ar dayomida O'zbekistonda paxtani dast1abki ishlash texnologiyasi Уа texnika yo'na1ishida juda katta o'zgarish1ar bo'ldi. Masalan, mamlakatimizning mustaqi1likka erishishidan boshlab pdtani tozalash zayodlarining umumiy ish1ab chiqarish texnologiya'iiga kb'plab yangilik1ar kiritildi. Paxta tayyorloy maskanlarida ko'proq mehnatni talab qiladigan Уа qo'l Ыlап bajariladigan ishlar to'lig'i Ыlап mexanizatsiyalashtirilmoqda. Yangidan yaratilgan zamonaYiy texnologik uskunalar asosida mashina Уа qo'l terimi paxtalarini ishlab chiqarishda uning paxta tolasi Уа chigitining tabiiy xususiyatlarini saqlab qolishni ta'minlaydigan ilg'or texnologik jarayon isblab chiqarishga joriy etildi. Jurnladan, «Paxtasanoatilm~> ilmiy-ish1ab chiqarish markazi olimlari tomonidan: chigitli paxtani differensial tozalash tartibini amalga oshiradigan uskuna1ar majmuasi; chigitli paxta uchun separator-ta'minlagich; uzun tolali chigitli paxta naYlarini tozalashning o'zgaruychan texnologiyasi amalga oshiruych.i uskunalar majmuasi; chigitli paxta mahsulotlari pneymotransportini boshqarish Уа nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimi; paxta tozalash zayodlarida yong'in chiqish xavfi bo'lgan joylarini aniqlash Уа ulami zararsizlantirish avtomatik tizimi;
tuksizlantirilgan urug'lik chigitni sinflarga ajratish uskunasi Уа boshqacha yangi1iklar ishlab chiqarishga tatbiq eti1di. Ви taklif eti1gan progressiy texnologik jarayon hozirgi kunda paxta tozalash korxonalari tayyorlaydigan mahsulotlarining sifatini daYlat standartlari talabiga jayob beradigan darajada ishlab chiqarishga ko'mak bermoqda. Hozirgi yaqtda progressiY texnologiyani ishlab chiqarishga joriy etilishi sababli paxta tozalash sanoati korxonalarida ko'plab yuqori samaradorlik uskunalar, agregatlar, majmualar Уа butun bir texnologik qurilmalar ma'nayiy eskirgan uskunalar o'rnini bosmoqda. Masalan: • namli paxtani quritishda katta foiz namlik ajratishga ega СБО Уа СБТ rusumli paxtani quritish barabanlari; • paxtadan mayda Уа yirik if10slikni ajratadigan uskunalar: lXK, lХП Уа ЧХ-5 agregatlar: УХК, ПЛПХ uskunalar majmuasi 6КХО. 02 Уа КОГТ; • chigitli paxtadan tolani ajratishda arrali jin uskunalari 4ДП-130, 5ДП-130 Уа 6ДП-210; uzun tolali paxt,alar uchun - lдВМ Уа 2ДВ rusumli g'o'lali jinlari; , • jinlashda ajratilgan tolani tozalash maqsadida ВПК, 2впr, 1 ВПУ, ОН-6-3 Уа BTMl rusumli tozalagichlar; • momiqni ajratish uchun yangi 5ЛП, 6ЛП uskunalari; • hayo yordamida (pneymotransport) xomashyoni Уа tolali tayyor mahsulotlami tashishda СХ separatori va 5КВ, кл kondensori; • paxta tolasi уа momig'ni toylashda kuch1i quyyatga ega zamonaYiy ДБ-8237 va aytomatlashtirilgan АК ДБ-8238.31 gidropresslar majmuasi ishlab chiqarishga joriy qilinmoqda. Paxta tayyorloy maskanlari uchun: РБА (РПХС-l) rusumli g'aramni buzish mashinasi, РП (РПХС-2) rusumli paxtani tashish moslamalariga g'aramni buzish-ta'minlash mexanizmi, КЛП-650 tasmali transportyorlar, ХПП rusum1i o'zi yuradigan paxta transportlariga qayta yuklash moslamalari; ТТ rusumli paxta g'aramlarida tunnel qazish uskunalarini ishlatish keng joriy etilgan. Yuqorida ko'rsatilgan zamonayiy mexanizm уа moslamalardan foydalanishni qo'l1ab-quvvatlanishi sababli, paxtani tayyorlov maskanlarida, xomashyoni qabul qilish, g'aram maydonchalariga va yopiq omborxonalarga yig'ish hamda uzoq saqlash davrida qo'l bi1an bajariladigan ishlar уа mehnatni ko'proq talab qiladigan jarayonlami mexanizmlar yordamida bajarilishga erishdilar. Paxta tayyorlov maskanlari уа paxta tozalash zavodlaridagi texnologik laboratoriyalar ham, paxta hamda paxta mahsulotlari uchun 1993- yildan boshlab yangi davlat standartlarini (O'zRST, O'z DSt) joriy etilishi sababli zamonaviy foydalanishda qulay asboblar уа apparaturalar bilan ta'minlanmoqda. Ilmiy izlanish ishlarining yutuqlarini уа paxta tozalash korxonalarining ishlab chiqarishdagi ilg'or tajribalarini o'rgangan holda, hozirgi kunda yangi «Paxtani dastlabki ishlashning muvofiqlashtirilgan texnologiyasi) (ПДИ -о 1-2007) 2007- yildan ishlab chiqarishga joriy qilindi. Navbatdagi zudlik bilan yechiladigan mиаmmо paxtani dastlabki isblash sanoatining asosiy ilmiy-texnik yo'na1isblaridan biri - texnologik jarayonlami уою uskunalar majmualarini avtomatlashtirilgan tizim yordamida boshqarish hisoblanadi. Avtomat boshqarish tizimlaridan foydalanish natijalari: uskunalaming ish unumdorligini ko'paytirish уа boshqarishga; .isblab chiqarishda ishni ratsional tashkil qilishga; • xomashyo уа chiqariladigan mahsulotlaming sifatini, hajmini, sonini nazorat qilishga; isblab chiqarish bo'limlanda, sexlarida texnologik jarayon parametrlarini (ko'rsatkicblarini) nazorat qilishga уа boshqarishga imkon beradi. Paxtani dastlabki ishlash korxonalarining rivojlanishi ulaming quvvatini ko'paytirishni quyidagi 'yo'nalishlar: isblab turgan korxonalami qayta qurish, ya'ni qaytadan takomillashtirish yo'li; korxonadagi ma'naviy eskirgan uskunalami zamonaviy samaradorligi katta ish unumdorlikka ega uskunalarga almashtirish yo'li; ekologiya talablariga javob bermaydigan shahar yoki katta qishloq markazida joylashgan korxonalami boshqa joyga ko'chirilishi; tayyorlangan xomashyoning katta hajmini ishlab chiqarish imkoniyati bo'lmagan tumanda yangidan isblab chiqarish korxonasini qurish asosida amalga oshirish mumkin. Paxtani dastlabki isblash sanoatining kelajagi, uning rivojlanishi uchun ishlab chiqarish korxonalarini malakali уа bilimli kadrlar bilan ta'minlash eng asosiy omil bo'lib hisoblanadi.
