Патологик

 
8.2. 
АЛЛЕРГИК РЕАКЦИЯЛАРНИ ПАТОГЕНЕЗИ 
 
А.Д. Адо бўйича тез кечар хамда секин кечар аллергик реакциялар 
ривожланишида 3 даврни ажратиш мумкин. 
1. 
Иммун реакциялар даври; 
2. 
Патокимиёвий ўзгаришлар даври; 
3. 
Патофизологик ўзгаришлар даври; 
 
Иммун реакциялар даври. 
Иммун реакциялар даври организмда муаян аллерген учун хос бўлган 
антителоларни тўпланиши билан характерланади. 
Аллергик реактивликни бошланғич даврлари кўп жихатдан иммунитет 
ривожланиши жараёнини эслатади. (Шу туфайли унинг номи хам иммун реакциялар 
даври деб юритилади), яъни аллерген ретикулоэндотелиан система ҳужайраларида 
ўрнашиб қолади ва лимфоид ҳужайраларини плазматизациясини келтириб чиқаради. 
Бу ҳужайралар эса антитело хосил қила бошлайди. Аллергик анителолар иммун 
антителоларга ўхшаб юқори даражада махсуслик (специфик) қобилиятига эга, яъни 
бу антителолар фақат уларни хосил бўлишига олиб келган алерген билангина 
бирлашадилар. Аллергик антителолар қон зардобининг оқсиллари, глобулин 
фракциялар таркиби тизимлари иммун антителоларникидан хеч қандай фарқ 
қилмайди. 
Организмда махсус аллергик антителоларнинг пайдо бўлишигина организмни 
сенсибилизациясини, яъни қандайдир аллергенга нисбатан (лотинча sensibility-
сезувчанлик) сезувчанликни ошганлигини белгилайди. Фаол ва пассив 
сенсибилизацияларни фарқ қилинади. 
Фаол сенсибилизация ҳайвон организмига аллергенни парентерал йўл 
(
мушаклар ичга, тери остига, қорин бўшлиғига, орқа мия суюқлигига, инголяция 
йўли) билан юборилганда пайдо бўлади. Сенсибилизация пайдо бўлиши учун 
аллергенни жуда кам миқдори- граммни юздан бири ёки минг дан бири етарлиди. 
Сезувчанлик ошган холат аллерген юборилгандан 10-14 кун ўтгандан сўнг пайдо 
бўлади ва ҳайвонларда 2 ой ва ундан хам ортиқ муддатда сақланиб туради, сўнг аста 
секин йўқолади. Инсонларда сенсибилизация кўп ойлаб ва йиллар мобайнида 
сақланиши мумкин. 
Сенсибилизация жараёнида ретикуло- энтотелиал системанинг фагоцитар 
фаоллиги кучаяди, лимфоид ҳужайралрни плазмотизацияси бошланди. Уларда 
антителолар хосил бўла бошлайди. Сенсибилизацияни бошланғич кунлариданоқ 
соматик ва вегетатив нервларини қўзғалувчанлиги кучаяди. Н.В.Введенский бўйича 
функционал қўзғатувчанлик ортади, хромакация камаяди. Ички органларнива қон 
томирларни рецепторлари даврий ўзгаришларга учрайди, яъни бошидауларни 
қўзғалувчанлиги ошади. Сўнг эса пасаяди. 
Пассив сенсибилизация соғлом ҳайвон организмига фаол сенсибилизациялнган 
ҳайвонни қон зардобини (масалан: денгиз чўчқаси учун5-10 мл, куёнлар учун 15-20 
мл юборилганда) пайдо бўлади. сезувчанликни ошагн холати қон зардоби 
юборилганда 18-24 соат ўтгандан сўнг юзага келади. Бу вақт оралиғида бегона қон 

---

145 
зардобини антителолари реципент организми тўқималарида ўрнашиб олиши учун 
зарур. 
Организмдан ажратиб олинган органларни (ичак, бачадон, ўпка, ва ҳ.к.) ҳам 
пассив сенсибилизация қилиш мумкин. Бунинг учун шу органларни таркибида 
антителоларни тутувчи суюқлик мухитга жойлаштирилади. Терининг ичига тайёр 
антигенларни юбориш учун локал сенсибилизацияни чақиради. 
Аллергик анителолар қони гамма глобулинларини ўзгаришга учраган 
ҳолатидир Уларнинг муҳим биологик хоссалари қуйидагилардан иборат: 
А)иммунологик махсуслик (специфик), яъни антителолар хосил бўлишгини 
келтириб чиқарган аллерген билан бирлашиш қобмилияти:
В)аллерген билан бирлашгандан сўнг муаян аллергик реакцияларни пайдо 
қилиш қобилияти шуларга киради.
Ҳамма аллергик антителоларни 2 гуруҳга бўлиш мумкин. 
1)
Бириккан ёки ҳужайрага тегишли антителолар, улар ҳужайралар билан 
боғлиқ бўлиб секин кечар аллергик реакцияларда иштирок этади. 
2)
Эркин (ёки айланиб юрувчи) антителолар бўлиб, улар организмни қон ва 
бошқа биологик суюқликларда ошкор қилинади. Ва тез кесар аллергик реакцияларни 
келтириб чиқади. 
Айланиб юрувчи анителолар преципитацияланувчи ва преципитация 
қилмайдиганларга ажрлди. Кейингиларга реагенлар деб номланади. Блокловчи 
(
қамалувчи) ва бошқа анитителолар киради. 
Преципитацияловчи анитителолар инсон қонида зардоб касаллигида, 
анафилактик шокда ҳайвонлар қонида анафилактик шокда, қуёнларни аллергик 
яллиғланишида (артюс феномени) тухум оқсилига юзага келадиганаллергик 
реакцияларга ва бошқаларда ошкор қилинади. Преципитинлар иссиқликка 
чидамлидир. Реагинлар ёки терини сенисибилизацияловчи антитана полинозли ёки 
атопик брохиал астмали беморларда қон зардобида пайдо бўлади. Реагинлар оддий 
сералогик усуллар ёрдамида (преципитация, комплементни боғлаш реакциясива ҳ.к.) 
шиша идишда ошкор қилиб бўлмайди. Аммо соғлом инсоннинг терисига пассив 
сенисибилизация қилиш мумкин. Шунинг учун уларга терини сенсибилизцияловчи 
антитолалар деб ном берилган. Реагенлар ошкор қилишнинг энг ишонарли усули 
бўлиб, Прауститц-Кюстнер реакцияси(терини пассив сенсибилизация реакцияси) 
хисобланди. Аллергик беморни қон зардобидан 0.05 -0.1 мл ни соғлом инсонни 
терисини ичига юборилади. 1 кеча кундуздан сўнг шу жойга аллергеннинг махсус 
танланган дозаси юборилади.
Реакция ижобий бўлганда бу ерда гипермения, эдема қичиш пайдо бўлади. 
Реагинлар иссиқликка чидамсиз бўлади. Уларни 2-3 соат давомида 56С
0
гача 
иситилса фаоллиги анча камаяди. Уларнинг энг мухим биологик хусусияти 
“
биспецификликдир”, яъни бир томондан ҳайвонни сезувчан ҳужайраси билан 
бирикиш қобилиятига эга бўлса, иккинчи томондан у антиген билан бирикади. Айни 
ҳужайраларда тўпланганлиги сабабли реагинлар шикастловчи қобилияти номоён 
бўлади.
Бириккан ёки ҳужайравий антителолар секин кечар аллергия механизимларида 
иштирок этадилар. Аллергияни секин кечар турини сенсибилизация бўлган 
организмни ҳужайраларини лемфоцитларини инсонга ёки ҳайвонга ўтказиш 
мумкинлигига асосланиб, секин кечар юқори сезувчанликни келтириб чиқарувчи 
анителолар ҳужайралари бўлиши лозим деган хулосага келинган эди. Баъзида уни 
сенсибилизацияни ўтказиш омили дейилади. Бу омил сенсибилизацияланган 
ҳужайралардан (лимфоцитлар ва бошқа ҳужайралар)ажралади ва тўқимани суюқлик 
мухитлари орқали бошқа ҳужайраларга киради. Уларга таъсир қилиб, сенсибилизация 

---

146 
холатини хосил қилади. Улардан қайтадан ажралиб чиқиб, кейингиларини 
сенсибилизация қилади. Шу йўл билан оз миқдордаги аллерген жуда кўп 
ҳужайраларни сенсибилизация қилиши мумкин. Ўтказувчанлик омилини табиати 
хозирча аниқ эмас. Унинг баъзи хоссалари маълум, инсонларда у РНК аза, трипсин 
таъсирларига чидамли диализловчи мембран орқали ўтиш қобилиятига эга. 
Моликуляр оғирлиги 10 000 га тенг.