Патологик

Ҳужайра мослашув жараёнининг ҳужайралараро механизмлари.
Тўқима ва аъзоларда ҳужайралар якка ва тарқоқ бўлмай, балки метаболитлар, 
физиологик фаол моддалар, ионлар алмашинуви орқали ўзаро таъсирда 
туради. Ўз навбатида эса аъзолар ва туқималар ҳужайраларининг ўзаро 
таъсири лимфа ва қон айланиши, эндокрин, нерв ва иммун системалари 
орқали амалга ошиб туради. Масалан, қонда кислород миқдорининг 
камайиши рефлектор равишда хеморецепторлар орқали нафас маркази 
ишини тезлаштиради, бу эса ўпка вентиляциясини кучайтириб, кислород 
танқислигига барҳам беради. 
Гипогликемия ҳолатида қонда глюкоза миқдорини оширувчи 
адреналин, глюкокортикоид, сомототроп гормонларни кўп ишлаб 
чиқарилиши орқали ҳужайралар шикастланишини олдини олиш мумкин. 
Ҳимоянинг иммун механизмлари эса антиген таъсирида ишга тушади. 
Иммун-компонент система антитана ва Т-лимфоцитлар ёрдамида эндо- ва 
экзоген антигенларни инактивация қилади. 
Юқорида тавсифланган механизмлар пировард натижада тўқима ва 
аъзоларда ҳимояланиш ва мослашув жараёнларини ҳосил қилади. 
ҳужайранинг мослашув хусусияти патогеи омил таъсирига учрамаган 
ҳужайралар томонидан ҳам хосил ҳилиниши мумкин, масалан, миокард 
инфарктида некроз зонаси атрофидаги кардиомиоцитлар гипертрофияланади. 
Даражаси ва таъсир етиш доираси буйича ҳужайралараро мослашув 
тўқима-аъзо, система ва системалараро мослашувга ажратилади. Тўқима-аъзо 
даражасидаги мослашувга жигар ёки буйрак ҳужайралари зарарланганда 
шикастланмаган ҳужайралар функционал фаоллигининг ортиши, система 
даражасидаги мослашувга юрак қисқаришлари сусайганда артериолаларнинг 
қисқариб қон босимини меьёрида ушлаб туриши мисол бўлади. 

---

114 
Умумий гипоксия ҳолатида эса мослашув реакцияларига бир неча 
физиологик системалар жалб қилинади. Бунда нафас олиш, қон айланиш 
системалари, қон, тўқима метаболизми ва ҳ.к. системалари фаоллашиб, 
кислород танқислигини бартараф этади ва шу тариқа ҳужайраларни 
шикастланишдан сақлайди. 
Одатда, мослашув жараёнларининг ҳужайра ва ҳужайралараро 
механизмлари ҳужайра шикастланганида унинг ҳалок бўлишини олдини 
олади, шунингдек, ҳужайранинг ўзига хос фаолиятини тиклайди ва потоген 
омил таъсири асоратларига барҳам беради. Агар патоген омил таъсири анча 
кучли бўлиб, ҳимояланиш, мослашув реакциялари етарли кечмаса, 
ҳужайраларда тикланмас ўзгаришлар вужудга келиб, уни ҳалок этади. 
Демак, ҳар қандай патологик жараён, ҳужайранинг у ёки бу даражада 
шикастланишига боғлиқ кечади. Таъсир этаётган патоген омил қанча кўп ва 
ҳар хил бўлмасин, ҳужайралар уларга бир турдаги реакциялар орқали жавоб 
беради. Бу хил жавоблар альтерациянинг типик механизмларига асосланади. 
Ҳужайралар эса ўз навбатида шикастланишга қарши ҳимояланиш лаёқатини, 
яъни тиклаш, мослаш каби ички имкониятларини ишга солади ва шу тариқа 
шикастловчи омил таъсирини чеклаб, асоратларига барҳам беради. Бу 
механизимларни билиш патологик жараёнларни анқлаш, унинг кечишини, 
оқибатини олдиндан айтиш ҳамда патогенетик даволаш усулларини топиш ва 
олдини олиш принципларини ишлаб чиқишда муҳим рол ўйнайди.