Pastdarg'om xalq ta`limi bo’limiga qarashli 72-sonli umumta`lim maktabi Kimyo fani o`qituvchisi Tog'ayeva Maftunaning

Dars turi:
Yangi bilimni o`zlashtirish darsi; bilim va ko`nikmalarni uyg`unlashtirib qo`llash darsi ( mustahkamlovchi)
Ish tartibi:
Yakka va guruhlarda.
Metodlar:
Aqliy hujum, “Shaxmat” o`yini, “Baliq ovi“ o`yini, matn bilan ishlash.
Darsda foydalaniladigan jihozlar:
Darslik, kompyuter,ekran ,slaydlar, ,tarqatma materiallar.
Darsning borishi:
Tashkiliy qism, motivatsiya

• 
  O’quvchilar bilan salomlashish,
  
• 
  davomatni aniqlash,
  
• 
  o’quvchilarni darsga jalb qilish va sinfda ishchanlik muhitini yaratish.
  
• 
  Uyga vazifani tekshirish.
  
• 
  O’quvchilarni guruhlarga bo`lish.
  

DARS DAVOMIDA YIG`ILADIGAN BALLAR:

• 
  Uyga vazifani to’g`ri bajarganligi-1 ball
  
• 
  Darsda savol-javoblardagi ishtiroki-1 ball
  
• 
  O’tilgan mavzuni mustahkamlash-1 ball
  
• 
  Yangi mavzu bo’yicha-1 ball
  
• 
  Yangi mavzuni mustahkamlash-1 ball
  

M oddalar Sinfi	CaO	Al(OH)3	H2SO4	P2O5	CO	N H4OH HClO4 Na2SO4 LiOH
Oksid	+
Kislota			+
Asos
Tuz

Yangi mavzu bayoni:
Elementning ekvivalentligi deb 1 mol vodorod atomlari bilan birikadigan yoki kimyoviy reaksiyalarda shuncha vodorod atomlarining o’rnini oladigan miqdoriga aytiladi. Ekvivalent – teng qiymatli demakdir .
Bir ekvivalent moddaning massasi ekvivalent massa, normal sharoitdagi hajm esa ekvivalent hajm deyiladi.Vodorodning ekvivalent massasi 1 g, ekvivalent hajmi 11,2 l. Kislorod uchun bu qiymatlar mos ravishda 8 g va 5,6 l bo’ladi.

Reaksiyaga kirishuvchi moddalar massalari ularning ekvivalent massalariga tog’ri proporsionaldir.

m1| m2=E1|E2

Bunda m1 va E1- birinchi moddaning massasi va ekvivalent massasi;

m2 va E2 – ikkinchi moddaning massasi va ekvivalent massasi.

Elementning ekvivalent massasini hisoblash uchun uning atom massasini valentligiga bo’lish kerak. Tabiiyki, o’zgaruvchan valentli elementlarning ekvivalenti massalari ham o’zgaruvchandir.

Murakkab moddalarning ekvivalentlarini quyidagi formulalar asosida hisoblasa bo’ladi:

E oksid =M oksid/n×v. M- molyar massa . n va v – oksid hosil qiluvchi elementning soni va valentligi;

E kislota= Mkislota/n kislota . n- kislota kislotaning asosligi;

E asos= M asos/n×nasos. n-asos asosning kislotaligi;

Etuz= M tuz/nMe×vMe. n Me va vMe metall atomining soni va valentligi.

Berilgan kimyoviy reaksiyada qatnashayotgan moddalarning ekvivalentini hisoblash uchun ularning reaksiyada qatnashayotgan ionlari, atomlari yoki atomlar guruhi sonini e’tiborga olish kerak.

Masalan, 49 g sulfat kislota 32,5 g rux bilan reaksiyaga kirishganda 1 g vodorod ajralib chiqadi. Sulfat kislota o’rniga 36,5 g xlorid kislota olinsa ham o’shancha vodorod ajralib chiqadi. Ruxning o’rniga alyuminiy olinsa, 1g vodorod ajralib chiqishi uchun 9 g alyuminiy kerak bo’ladi.

Murakkab moddalarning ekvivalent massalari quyidagi formulalar bilan hisoblanadi:

E MgO= 40/2= 20. EHCl=36,5/1= 36,5 E(AlCl3)= 133,5/3=44,5

Birinchi reaksiyada H3PO4 faqat bitta vodorod ioni bilan reaksiyada qatnashyapti, shuning uchun bu reaksiyada H3PO4 ning ekvivalent massasi 98 g ga teng. Ikkinchi reaksiyada H2SO4 ning har ikkala vodorod ioni almashgani uchun uning ekvivalent massasi 49 ga teng: Masalan:

H3PO4 + NaOH = NaH2PO4 + H 2O E (H3PO4) = 98/1 = 98g

H3PO4 + 2NaOH = Na2HPO4 + 2H2O E (H3PO4) = 98/2 = 49g

Elementning 1 ekvivalenti massasi uning ekvivalent massasi deyiladi vodorod uchun 1 g/mol

Suv hosil bo’lishini qarasak 2H₂+ O₂ = 2H₂O 2 mol vodorod 1 mol
kislorod bilan ta’sirlashib tarkibida 2 atom vodorod va 1 atom kislorod saqlagan H₂O molekulasini hosil qiladi. Boshqacha qaralsa har 1 g H va 16 g O elementlari birikib 18 g H₂O ni hosil qiladi, yana ham kichikroq miqdoriy nisbatlarda qaralsa 1g H va 8 g O elementlari birikib 9 g H₂O ni hosil qiladi.
Bundan shunday hulosaga kelish mumkin: har qanday holatda suv hosil bo’lish jarayonida 1g H elementi ( 6,02 *10 ²³ ta H atomlari ) 8 g O elementi ( 3,02 *10 ²³ ta O atomlari ) ga kimyoviy jihatdan ekvivalent ( teng kuchli ) miqdorlardir. Agar bu reaksiyada ikkala moddadan birontasidan ko’p olinsa masalan 16 g O olinsa aynan yuqoridagi 1g H:8g O miqdoriy nisbatda reaksiya borib 8 g O ortib qoladi. Shunga asosan moddalarning kimyoviy jihatdan teng kuchli miqdoriy nisbatlarini ifodalash uchun ekvivalent tushunchasi kiritilgan bo’lib E harfi bilan belgilanadi va g/mol birlikda o’lchanadi.
E_H =1 g/mol E_O =8 g/mol E_Mg =12 g/mol
Demak magniyning ekvivalenti 12 g / mol deyilgani, uning 12 grami kislotalar tarkibidan 1g H ni siqib chiqaradi yoki 8 g kislorod bilan birikishini anglatadi. Yuqoridagi tushunchalar asosida asosiy qonunlardan biri