8-rasm. Talab eng avjiga chiqqanda narxni diversifikatsiyalash
Maksimal talab chog`ida narxlarning shakllanishi ularni vaqga qarab
diversifikatsiyalashdan farqaanishini aytib utamiz. Narxlarni vaqga qarab
diversifikatsiyalaganda har bir nav tovarni sotishdan kelgan chegarali daromad
chegarali harajatlarga teng bo`lishi kerak. Buning sababi shuki turli guruh
iste’molchilarga xizmat kursatish harajatlari bir-biriga botiq bo`ladi. Masalan,
aviachiptalarga tula va siylov berib past narx kuy ilganda, past narxda sotilgan
chiptalarning ko`p bo`lishi, tula narxda chiptalarning kam sotilishini bildiradi,
binobarin samolyot yulovchilarga tulgani sari chegarali harajatlar tez oshib boradi.
Biroq ish avjiga chikkan paytda narx belgilash yuz berganda (Shuningdek narxni
vaqtga qarab diversifikatsiyalashga oid ko`pchilik misollarda) bunday xddisa
kuzatilmaydi. Shanba va yakshanba kunlari changichilarni yuqoriga olib chikuvchi
kutargichga va istirohat boglariga chiptaning ko`p sotilishi boshqa kunlari
chiptalarning oz miqdorda sotilishini bildirmaydi. Xuddi shu tarzda
elektroenergiyani odatdagi kunlarda sotilishi amalda uni talab avjiga chikkan
kunlardagi sotilishini kamaytirmaydi. Xullas, narx va sotish xdjmi har bir davr
uchun chegarali harajatlarga qaramay belgilanishi mumkin. Bu harajatlar har bir
davrdagi chegarali daromadga teng bo`ladi. Bunga kinoteatrlarda kechki seanslar
uchun chipta narxining yuqori, kunduzgi seanslar uchun pastligi misol bo`la oladi.
Kupchilik kinoteatrlarda tomoshabinlarga kunduzgi soatlarda xizmat kursatishning
328
chegarali harajatlari kechki soatlardagi chegarali harajatlarga bogliq bo`lmaydi.
Kinoteatr egasi kunduzgi va kechki seanslar chiptalarining optimal narxini bir-
biriga boglamagan holda belgilashi mumkin, bunda u kunduzgi va kechki
seanslarga bo`lgan talabning va chegarali harajatlar hisob-kitobining natijalaridan
foydalanadi.
Qisqacha xulosalar
Bozorda monopol bo`lgan firmalar qulay ahvolda bo`ladi, chunki ular katta
foydani ta’minlash salohiyatiga ega bo`ladilar, lekin bu salohiyatni amalga
oshirishda firmaning narxni shakllantirish strategiyasi xal kiluvchi ahamiyat kasb
etadi. Firma xatto yagona narx o`rnatsa ham, u bari bir ishlab chiqarish hajmini
belgilash uchun talab uzgaruvchanligini hisoblab chiqishi zarur bo`ladi. Bir nechta
narxni o`rnatish bilan bog`liq strategiyalar murakkab bo`ladi, ular talab xaqida
batafsil axborot bo`lishini tapab kiladi.
Firmaning narx belgilash strategiyasi uning tovar sotish faoliyatiga karatilgan
haridorlar sonini ko`paytirish va iste’molchi yuturining imkoni boricha eng ko`p
kismini qo`lga kiritish maqadiga xizmat kiladi. Bunga erishishning bir necha
usullari bor va ular odatda narxlarni diversifikatsiyalash bilan bog`liq. Firmaning
orzusi narxni tula diversifikatsiyalash, ya’ni har bir haridor uchun zaxirapangan
narxni belgilash bo`ladi. Amalda bunga deyarli erishib bo`lmaydi. Ammo shu
bilan birga foydani oshirish uchun narxni sharoitga moslashtirishning turli
shakllaridan tez-tez foydapanib turiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |