XV BOB. TURLI BOZORLARDA NARXLARNI SHAKLLANTIRISH
Biz bozor hokimiyati ancha keng tarqlgan hodisa ekanligini tushuntirdik.
Ko`p tarmoqaarda faqat bir necha firmalar ish yuritadilar va shu sababli har bir
ishlab chiqaruvchi nisbatan monopol hokimiyatga ega. Ko`pchilik firmalar esa,
xomashyo, moxnat resurslari yoki maxsus ishlab chiqrishga muljallangan
tovarlarning haridori sifatida ishlab chiqarish omillari bozorida monopsonik
hokimiyatga ega bo`ladilar.
Bu firmalar raxbarlari duch keladigan muammo o`zining monopol
hokimiyatidan samarali foydalanishdan iboratdir. Ular qanday qilib narxlarni
belgilash usullari, qo`llanadigan ishlab chiqarish omillari miqdorini va ishlab
chiqarish hajmini qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlar uchun aniqlashlari
lozim; bundan maqsad esa foydani maksimallashtirish bo`ladi. Raqobatli bozorda
ishlovchi firmaga nisbatan monopol hokimiyati bor firmani boshqarish qiyinroq
bo`ladi. O`z tovarini mukammal raqobat sharoitida sotuvchi firma bozor narxiga
ta’sir etishga qodir emas. Shu sababli firma raxbarlari uning operatsiyalaridagi
harajat xususida ko`proq tashvish tortishlariga to`g`ri keladi. Bunda ular narx
chegarali harajatlarga teng bo`lishini ta’minlovchi ishlab chiqarish hajmini tanlab
oladilar. Monopol hokimiyati bor firmalar raxbarlari esa shuningdek talab takliflari
ustida bosh qotirishlari zarur. Xatto ular sof monopoliya sharoitida chiqarilgan
maxsulotlarga narx belgilasalar-da, bari bir ular narxning qanday bo`lishini
(shunga mos xolda ishlab chiqarish hajmini ham) aniqlash uchun Xech
bo`lmaganda talab uzgaruvchanligining taxminiy xisob-kitobiga ega bo`lishlari
zarur. Bundan tashqari, biz shuni ko`rishimiz mumkin-ki, ba’zi bir raxbarlar narx
belgilashning murakkabroq strategiyasidan muvaffaqiyat bilan foydalanishi
mumkin, masalan, ular turli iste’molchilarga mo`ljallab turli narxlarni o`rnatishlari
mumkin. Mana shunday narx belgilash strategiyasini ishlab chiqgsh uchun
raxbarlarga faqat ixtirochilik emas, balki bozor talabi haqidagi batafsil axborot
ham kerak bo`ladi.
Biz shu bobda monopol hokimiyatga ega firmalar narxni qanday
o`rnatishlarini ko`rib chiqamiz. Biz ishni har qanday bozor strategiyasining asosiy
312
maqsadini — iste’molchi yutugini o`z qo`liga olib uni firmaning qo`shimcha
foydasiga
aylantirilishini
tushuntirishdan
boshlaymiz.
So`ngra
bunday
aylantirishning eng tarqalgan usuli hisoblangan narxlarni diversifikatsiyalashni
muxokama qilamiz. Diversifikatsiyalash yuz berganda turli haridorlar uchun
turlicha (goh bir tovarning o`ziga, goh esa arzimagan o`zgarishlar bilan ajralib
turuvchi turli tovar modellariga) narx o`rnatiladi. Narx diversifikatsiyasi keng
qo`llanilgani uchun, uning qanday kul kelishini tushunish muhimdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |