I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

 

3-rasm. Raqobatlashgan (a) va Monopol raqobatlashgan (b) bozorlarning 

uzoq muddatli oraliqdagi muvozanat holatlari. 

Bu ikki bozor o`rtasidagi farqlarni quyidagilarda ko`rish mumkin: 

1.  Raqobatlashgan  bozorda 

MC

P



*

  bo`lsa,  Monopol  raqobatlashgan 

bozordagi narx chekli harajatdan yuqori 

MC

P

M



, demak, iste’molchi qo`shimcha 

bir  birlik  mahsulot  uchun  to`laydigan  narx,  bir  birlik  mahsulotni  ishlab  chiqarish 

harajatidan  yuqori.  Agar  ishlab  chiqarish  hajmi 

M

Q

  dan 

E

Q

  miqdorgacha 

oshirilganda  (

MC

chizig`i  bilan  talab  chizig`i  kesishgan 

E

  nuqta)  iste’molchi  va 

ishlab  chiqaruvchining  umumiy  ortiqchaligi  shtrixlangan  maydon  miqdoriga  teng 

miqdorda oshgan bo`lar edi (3-b -rasm). Buning sababi, yuqorida ko`rganimizdek, 

Monopol 

hokimiyatning 

sof 

yo`qotishlarga 

olib 

kelishidir, 

Monopol 

raqobatlashgan bozordagi korxonalar ham nisbatan Monopol hokimiyatga ega. 

2.  

Raqobatlashgan  bozorda  muvozanat  holat 

N

  nuqtada  (3-a  -rasm) 

erishilsa,  Monopol  raqobatlashgan  bozorda 

M

  nuqtada  (3-b  -rasm)  erishiladi. 

Raqobatlashgan bozorda talab chizig`i gorizontal bo`lib, firmaning foydasini nolga 

teng  bo`lish  nuqtasi  o`rtacha  harajatning  minimal  qiymatiga  to`g`ri  keladi. 

Monopol  raqobatlashgan  bozorda  talab  chizig`i  pastga  tomon  yotiq  bo`ladi, 

shuning  uchun  ham  firma  foydasining  nolga  teng  nuqtasi  o`rtacha  harajatning 

minimal  nuqtasidan  chaproq  tomonga  siljigan  bo`ladi  va  firma 

M

N

Q

Q

Q







 

miqdorga  teng  rezerv  quvvatga  ega  bo`ladi.  Bu  rezerv  quvvatlar  samarasiz 

AC 

MC 

C 

N 

D=MR 

P* 

Q 

Q* 

б) 

a) 

C 

MC 

AC 

P

m

 

N 

E 

D 

MR

 

M 

Q 

Q

N

 

Q

M

 

Q

E

 

---

 

269 

hisoblanadi,  nima  uchun  deganda,  o`rtacha  harajatlarni  ishlab  chiqarish  hajmini 

oshirib,  kamaytirish  mumkin.  Bunday  samarasizlik  aholining  turmush  darajasini 

pasaytiradi. Demak, Monopol raqobatlashgan bozor samarasiz hisoblanadi. Lekin, 

shu  bilan  birga  Monopol  raqobatlashgan  bozorning  ijobiy  tomonlari  to`g`risida 

ham gapirish mumkin. 

Monopol  raqobatlashgan  bozordagi  firmalarning  Monopol  hokimiyati  katta 

emas.  Bozordagi  firmalarning  mahsulotlari  bir-birini  o`rnini  bosadi  va  shuning 

uchun ham alohida firma yuqori Monopol hokimiyatga ega bo`la olmaydi. Demak, 

aytish  mumkinki,  Monopol  hokimiyatdan  ko`radigan  sof  yo`qotishlar  ham  uncha 

katta bo`lmaydi. Talab chizig`ining yotiqligi, talabning elastik ekanligini bildiradi, 

shuning  uchun  firmalarning  rezerv  quvvati  ham  katta  emas.  Boshqa  tomondan, 

Monopol  raqobatlashgan  bozor  tovarlar  assortimentini  kengaytiradi.  Bu  o`z 

navbatida  iste’molchilarga  raqobatlashgan  tovarlar  bozorida  tanlash  imkoniyatini 

oshiradi.