129
Daromad va o`rin bosish ta’sirlari
Iste’moldagi tovarlarning narxidagi o`zgarishining ta’siri ikkiga bo`linadi:
daromad ta’siri va o`rin bosish ta’siri. Bu ikki ta’sir nima ekanligini ko`rish uchun,
bizning iste’molchimiz Pepsi narxi pasayganini bilganda, qanday munosabat
bildirishini ko`rib chiqamiz. U quyidagi ikki yo`l orqali xulosa chiqarishi mumkin:
Ajoyib yangilik! Hozir Pepsi arzonroq, mening daromadim sotib olish
kuchida. Men foydadaman avvalgidan ko`ra boyroqman.
Chunki men boyroqman, men pizzani ham pepsini ham sotib ola olaman.
Hozir pepsining narxi tushdi, men har bir pizza uchun ko`proq litrni
topshirishimiz kerak. Chunki pizza hozir birgalikda ancha qimmat, kamroq pizza
va ko`proq pepsi sotib olishim kerak.
Qaysi gap ko`proq o`ziga tortadigan deb topdingiz?
Haqiqatda, ikki gaplarda ham tuyg’u bor. Pepsining narxida tushish xaridorni
yaxshiroq undaydi. Agar pizza va pepsi ikkalasi mo`tadil tovarlar bo`lsa, xaridor
o`zining xarid kuchini ikkalasiga yoyishni xohlaydi. Bu daromad ta’sirini
xaridorni ikkalasini ko`proq pizza va pepsin olishga undashga o`rgatib qo`yadi.
Shunga qaramasdan bir xil vaqtda, pepsining iste’moli kamroq qimmat bo`ladi
pizzaning iste’molidan ko`ra. Bu o`zgartirish ta’siri kamroq pizza va kamroq pepsi
olishga odatlantirib qo`yadi.
Hozir bir xil vaqtda ishlaydigan ikki ta’sirlarning natijasini o`ylab ko`rish
ko`raylik. Xaridor albatta ko`proq pepsi sotib oladi chunki daromat o`rniga
o`zgartirishi pepsining xaridlarini o`sishi uchun ta’sir qiladi. Lekin xaridor ko`proq
pizza sotib oladimi bu mujmal chunki bu ikki holat ta’sirlari qarama qarshi
yo`nalishda ishlaydi. Bu xulosa birinchi chizmada umumlashtirilgan.
Biz bu ikki holat ta’sirlarini turli bo`lmagan chiziqlarda ekanligini
o`rganishimiz mumkin.
Daromad samarasi iste'molning yuqori befarqlik egri
chizig`i harakati natijasidagi o`zgarishi bo`ladi. Almashtirish samarasi
iste'molning chekli almashtirish darajasi bilan befarqlik egri chizig`ining bir
nuqtada bo`lishi natijasida o`zgarishi bo`ladi.
130
10-rasmda daromad ta’siri va o`zgarish ta’sirida xaridorning qaroridagi
o`zgarishni qanday qismlarga ajratilishini batafsil ko`rsatiladi. Pepsining narxi
tushsa, xaridor dastlabki eng mos variantdan A nuqta, yangi ma’qul variantga
siljiydi, C nuqta.
Biz bu o`zgarishni ikki qadamda ko`rsatilish sifatida o`rganamiz. Dastavval,
xaridor dastlabki bir xil bo`lmagan chiziq bo`ylab boradi, I nuqta, A nuqtadan B
nuqtaga. Xaridor ikki nuqtalarda ham teng ravishda mamnun bo`ladi. Keyingi
xaridor chiziq I2 da yuqoriroq bir xil bo`lmagan joyga o`zgartiradi, ya’ni B
nuqtadan C nuqtaga siljish orqali. Hattoki B nuqta va C nuqta bir xil farqi
bo`lmagan chiziqdaligiga qaramasdan, ularda o`zgarishning bir xil oz miqdordagi
Do'stlaringiz bilan baham: